Katalog

Türkçenin varoluş savaşımı ve bir öneri Depreme hazırlık Bıhm Ipknık m 25 Ağu los td ydymldiidn /'•> i nnlıı sayı R eraızade Mahmut Eknem Aıaba Sevdası'nddh Bihruz Bey ısımlı loman kdhramanının kışüıgınde 19 yy Osrnanlı haşkentınde oluşan hdbtdlıklı bır aJatranga haynnlıgını ve Oüindnlıcd/Fransızca ganp hu kaıı^ını kullan md durtusunun gunluk dıle nasıl sızdıgını ama ne denlı dp ı<3 retı ve acınası kaldıgını enfes bır bıçımde sergüemektedıı l'' Oysa Bıhı uz Bey ın dılı vo bıçemı guncel dıl yozlaşma<ı kap samındakı çiıkın ba^kalaşmdldr VP konuşma ozurlerı/ozensız lıklen ıle karşılaştırüdıgında oldukçd ınsaflı olarak bıle de gerlendırılebılıı dogrusu Konfüçyus (M 0 552 479) yuzlerce yıl oncesmde dü uzerıne duşunrelerını sıralarken saptamdlarında sankı gunumuzun sosyolojık gorunumımu seryüıyoıduM Dıldp bnnıkhık var ba soylenen şey anlamsız olur Bu boyle olursa ıstenen şey yapılnıaz Eğer ıstenen şey yapümaz id ahlak ve sanat bozulur Bu takdırde adalet doğru yolddn çıkar Addlet yoldan çıkarsa halk çdreüz bır bunahma sunıklenu Toplumsal/kul turel yıgınld deger ve kazanımlarımızın hızla dşındırılması surecmde anadıümız de darmada gın edılmekte bulanıkJdştınlmakta ve soıunlard bıılıkte <,o zurrıler uretmesı gereken faiklı yoruşlprdekı ınsanlarımızın daha en ba^tcirı bırbırlerıru anlamaldiı olanagı ortadan kdlk mdktddır Bn yandan osm ınlıca olu kelımelprı (orn ıntıhal mutedeyym ) cdiüdndırma çabalaıı dığcı yaııddiı dnlamı kdrşıldma ve ışıtsel estetık dçiüindan doyurucu hatta us tun ozturkçe karşüıkJann uretılmpsıne kaışuı hala Aıap ça/Iarsçd bıleşımlerın (oın hakııruyet harcırah pederoa hı ) yLğlenmesmde ısınrlı olunmvı hunkııduı dahı olum Yabancı sözcukler Türkçenin kurallarıyla, yani göründüğü, yazıldığı gibi okunsun... ra ıse sonuçta yıne rnerkpz olarak algılaruyor Ya da kımı 1 urkçp kısaltmalann baş harfleı ını Ingılızc e olarak okuma he vesı nedendu büınme'7 gıderek dogallaşıyoı Benzeı bıçım de kımı tabelalaıın kırık dokuk Ingüızce/fransızra sözcukler le donatümalaıınddkı trajıkomık ıgretüığın toplumumuzdd drtık hıç yadırganmaması ozguven VP saygı sozruklerının de gunluk yaşamdan gıderek dışlanmasıyld koşutluk oluşturu yor galıba En ırkütıcı olanı ıse ı<,ende satılan kıtaplann ışlev ıçerü< ve dülerıyle tumuyle çelışen ama ya^andn kulturel dşın mayı da alabüdıgme doğrulayan ve sımgeleyen oı tamlaı ıvın book store gıbı terımleıın yeglenmesıdır Ozetle ortak paydalarında çocuksu bu oy kıınmeyı banndıran veıımbiz derme çatma ve gelgeç eĞplımler Dıldekı bu hazın paıçalanma toplumda sınsı ama gerıdonuşumsuz yıkımlara yolaçmanın dışında bıı yandan dü ve yazı devrımı dahü sayısız olumlu degışıkhgı gcrçekleştııen onurlu nnrıüeıuı saygın dnısını dıger yandan da eşsız bır kultur bırıkımının sahıbı olan Anadolu ınsaruru ıncıtmektedır kuşkusuz I v ıensel ve uygaı olmak Merıç nehrınm batısında oturaııların dülerıne oykunmek hıç olmadıgı gıbı ulusal bır Sdygınlıgın nluştuı ulmdsı/suıdurulmesı anrak bılım sanat ve çagdaş du 9UIK eye yapılan dogrurlan katkılaıla uldridklıdu kof ve gulunç taklıtlerlo degü su7 nlaıak ISP "Ingilizce/Fransızca/İtalyanca kelime saplantısı" ıle "İngilizcemsi telâffuz eğilimi"nm qıde lek yaygmlaşması geıck konu^ıridda gerekse yazıda kıılldn dıgımız Turkçeyı tam bır IIPI mafıodıt dıl hdlırıe getırmektp dır Mılyonlaıca yuıttd^ınıu ıse guzel dılımızı agızlarmda ve ycizıldimdd drüa^üamaz hale donuşturenleı ın nıarıfetlennı bır pantomım ya da 1 >ıı kuınudı gosterısı gıbı ızlemektedıı Dunyaddkı butun dıller çok yonlu otkıleşım ıçmdedırlpr 13u durum tarıh boyunca boyle oldugu gıbı ıletışım olanakld rının ılerı duzeylere ulaştıgı yuzyılımızda kaçınılrnaz olarak daha da artarak suı mektedıı Heı dıl farklı dıllprden kelımeleı alıı ve kendıne bır bıçımdp uyarlayarak kullanır Boylesı dlış verışler ozellıkle biltm, teknoloji ve sanat tenmlerındc yo gun olarak kaışımıza çıkmaktadır Telpvızyon gazttc gen ult rason bdle lotnğrat vb hemen ılk dkla gelenlerdır Bız de da hıl dunyanın butun uluslan bu tur kelımelerı kokem hangı dü olursa olsun aynen almakta veya kendı soyleyıs kurallarma gore yenıden bıçımlendırmpkte (orn korocorocho ruschcpur sırasıyla Turkçe Ispanyolca Ingüızce ve Fransız cadır yaru temelde ya da tumuyle aynı) bazen de bır sure sonra kendı dıllerınde karşüü< buldbılrnektedırlpr Ayrıca bı hm/teknolojı/sanat terırnlerını ozleştırmek ulkemız (ve dıcjer ulkeler) ıçın temel bır dıl kaygısı ya da drılaştırma oncelığı ol madığı gıbı buna yetışebılmenın aslrnda olanagı da yoktur belb çoğu 7aman gereğı de Ancak zaman ıçınde bır takım tenmler (orn bıyulop makme unıversıte tıyatro orkestra ) turkçeleştırüebılır/Turkçeyle yenıden yoğrulur ya da oz Turk çe karşüıklar (orn bılgısayar alyuvar ıvme evrım qezegen uydu ) bulunabılır Ote yandan ydbdnrı kuruluş ozel ısım veya maıkaldrın koken dıldekı gıbı yazüıp okunmalaıı doğal ve çogunlukla da gereklı olup tartışma dışıdır Oysa uzun geçmışlerı olan farklı kusaklarca artık yay gın bır kabul gorup kokem ddetd ozturkçe ımış gıbı duyum sanan bazı kehmelerm (orn radyo numara pazar relıber pastane ) redıyo nambıı bazaar guıde/gayd pâtıssene/patısn bıçımınde yazüması ve/veya soylenmesı nın bulaşıcı bır hastalık gıbı her yerı (ozellıkle de basını) sar ması dahası bu tuhdflıgın ve yapayhgın kanıksanmasıdır dü yonunden guncel buyuksoıunumuz Ornegın varolanbırke lımemız duı up dururken renter olarak yazılıyor sentır dı ye okumaya çabalanıyor ve bunca zahmetlı aşamalardan son Purkçe nın koıunma°ı ve kıılürkleıden arındırılmac;ı ıçın yapılanlar/ydpüacakldi bagiamında bılım adamldiı sanatçı kı polıtıkarılar ve tum duyarlı yurttaşlaı ımıza kuçuk bır one rım de oz düımude karşılıĞji/eşdegen vııolmasına karşın ya bancı faozluklerden üınarak iızc sunulan kelırnpler ıle ısımle rın her zaman Tuıkçerun kurallarıyla yanı goıundugu/ydzıl dıgı gıbı okunmasıdır Oıneğm tovver hospıtal pet shop cafe delıvery gıbı kelımeler kullanüarak yapüdn melez ısımlendıtmeler tumuyle türkçenin kurallarıyla oku nup soylensm Hem belkı boylece yuırta^laıına anlamadıgı sozcuklerle seslenmekte lııç bıı sdkınca gormeyenler kulak laııyla ışıürler sergüedıklerı yapaylıgı Çunku ınsanımızm hıç bırı gunluk yaşamında bu teı ımlu 1 anlamayd zorlanamaz us tolık de ne okuması ne de ya7ma<;ı beklenemez Karacaoğlan m Pir Sultan Abdal 111 Nasrettin Hoca nın Yunus Emre nın Dedem Korkut un düını kuçumseyıp yok saydnld rın onrelıkle bunun ayııdına vanııaldiı geıekmektedır Dr Sami Eren KAYNAKLAR 1 Recaızade Mıhmııi riapm Aı ıba Sevdası Kanaat Yayınları Is tiiıbul l'Jb3 ? Nevzat Yalçın Ataturk VP Turkçeyı Bekleyen Itehlıke Mıllıyet Sanal DetgiM 15 11 199b s 16 17 smda TUBtTAK MAM Başkdiu Sn Prot Dr Nacı Gntvr ımza vyla ' tb yılhk araştırma nın sonuçlannı açıklayan yazısmdan yabancı bılım adamlannın katıhmıyla Marmaıa layı nın ya pısı dynnü ıle açıklanmaktadıı Cene BT dergısının aynı sayı sında Deprpm yapı ıhşhsmdt naul bır belon? başlığı altm da Inşaat Y Muh Karadenız Iteknık Unıvervtesı eskı oğrctun gorevhsı Sn M Celalettın Çıttçı nın ımzasıyla mşaaüatda gu venlı bır yapı eld? Ptmek ıçın bctonun ve agreganm hangı ozellıklerı ıçermesı açıklamnaktddır Bırım 1 araştırmanın za manlama açısmdan bılım adamlannın gonışune gorc her hahldv bu haylı geç kalmdığmı aynı zamanda uğrenınış olu yoruı Ikmcı araştırma ıse nazan olaıak ılgılı takııltplerde hu bılgılerı oğrclım suresı n,ındt oğrenc ılpnn bılgıleneıek dıp lomalannı aldıklaruu zannedıyorum Ancak 1. Marmara fayının gerek çokpaıçah vuya tek parı^a olarakkmlması ve zamanlamdi,ı ı^m ılııı surulen allernatıtlcı c, uruk zemmo yapılmış bılgı ve sorumluluk hüıncındeiı ınalı nım olanlartd yapüatak yapmm çokmesmı tngtlleuıeytce ğuu yaşadığmuz orneklerle gorduk 2. thnct yazıda yer alan beton uıelımı ı\e labnı ilııvaı larda yapılacak çok OILI araştırma VP dcnpylfrh tııetımm kontrol edılmcsmı gerektınr Boylp bıı ç ıhynanm yuıt Mthın da ne oranda gerçpklpşehılpcpğı herhalde bu yazınm mıiPİ hiınce bılınmektedır Ancak çok ozel teknık koşultar ıçınde ve hııyuk ıllfrın altyapısmın muıaıt olması halındr hu htlonun kalıtesının eldc edılmeu soz konuvı olacaktır 3. Betonarmp yapı karkasmda betunla bırhktp ypr alan teçhızat olarak ıtımlendırılen dcmır aksam mevc uttuı Hplırlı koşullarda ve çok hassas olarak projpyp uygım oliiak yoıIpştınlmeu gcrcken bu demır plpmanlarbtlon dukulme den once çok cıddı kontrollpr gerektırır Yaşadığımız denpy Itr bunun gerçekleşmedığını hıze gobtcı mektedır 4. Betonarme bmalann hesaplan genelde hu mııhı n d;<r tarafından yapılmakta beledıyplprce yıpılan onay ı^le mı ıse hı^bıı tetkik VP ypterlı bılgı olmadan veıılmektedır lşm acıklı yonu 1939 Eızıncan depremmden GJ VP 17 A(Justos 1999 Marmara depremmden 2 yıl tonıa hala hcı h ingı bır depremde VP herhangı bıı yerde Tuıhye koşulla ıındı herhangı bır hınamn nasıl yıpılması gtıokec pğını an cak katfıt uzermde tarlışmayı surdunıyoruz Onumuzdokı yıl larda bpnzer bu felaketlc karşılaşmamız dunımunda çok koı kanm h aynı sonuçlarla karşılaşmak tehlıkesıyle kaışı karşı yayız Cerçekçı olarak Turhyp koşullanna gore deprpm bol gelermde almmay gprpklı onleınlerı yıllan a evvel yvılmış olmasma rağmen gene tekraılamakta yarar gormekteyız a. Bır ve ıh derecelı deprem bolgelerındc nuhıs yo ğunluğunu azaltacak onlemlpr almak (OrneÇın Sanayı ypr leşmderuıı daha yotjun ana VP vergı koşulları getırprek or ganıze sanayı bolgplerıne yeı lcştırmek) b. Enprjı ve ış gucunun bulunduğ\ı Doğu VP Guncydo ğu bolgelermde enerjı naklının kaybını onlemek ve plansız ketleşmeyı onleyecek goç olaymı kontrol eunek c.lmar planlannda yenı yerleşmelere açılacak bolge lerm ıpomorfolojık etutlerının kamu kuruluşlannın elıyle ve sorumluluğunda yapüması (parsel bazında uygulama yapıl ması çok anlamsız) d. Statık hpsaplar v'c muhendıslık projplpnnı her nc kadar deprem yonetmelığı koşullannı yerme getuıyorsa da gerek sıstem arayışı ve malzeme seçımı konusunda muel lıfle buhkte ıkmcı bır muhendıv ortak sorumluluğunda kont rolle gorevlendırmpk (Almanya dah orııeğı prul ıngınıuer) c. Hassas bolgelerde ıkı halta uç katlı bmıhnn gele neksel ahşap karkasla yapüması halmde depremlerc karşı en guvenlı yapılar oldutjunu gorduk (yangına karşı mevcut on lemler kullanılması mumkun olduğunu duşunphılın?) Daha yuksek yapılann yapılması gerekuğı halmde çplık kvkaun kullanılma'iında can ve mal kaybı açısmdan yonetrnclıklerle ipçılmesını sağlamak t. Munarhk ve ınşaat muhendıslerı iakultelermde çelık uv?aat eğıtım duzeymm ulkpmız ıçın onemı kabııllenerek hu etytımı gereklı duzeye geurecek koşullan en kısa zamanda hazırlamak Son bu: sozumuz Ulusal Deprem Konseyı nı oluşturan değerlı bıhm adamlannın onerı ve araşürmalannı ıstışarı olmaktan kurtanp bır afctler bakanlığma baıjlı olarak operasyonel sorumluluk ve gorev verılmesı uygım olacaktu (Bulgar Afeüer Bakanhğı orneğı) Melıh Birsel 762/15