Katalog

Bilgi Topluıvu ve Yönetim Köpek insanı kullanıyor mu? Insanla bırlıkte ava çıkan kopek ınsanın gonlunu çalmış ve boylece besınleIB de ortak olmuştu Pekı kopek bu davranışıyla toplumsal bır asalak sayümaz mı? Ancak bıyolojik açıdan baküdıgında hayvanın parlak bır kanyenolduğu da bır gerçek Dunyada bugun nulyonlarca kopege karşın yabuzca 130 bın kurdun yaşadığı tahmın edıhyor Ve köpek sahıplen sevgıh dostian ıçan yılda müyarlarcalıra masraf yapmaktan kaçınmıyorlar (Yalnızca /Umanya'da ev kopeklennın beslenmelen jçmyüda 1,6 müyar Markharcanmakta) Kopegın sahıbıne geürdıgı yuk bu kadarla da kalmryor Kopek, sahıbmm ne zaman yataga gıreceğıne ve ne zaman kalkacagına karar venyor Tatl yenrun behrlenmesı, evde hangı eşyanın nerede duracagı veya buna benzer bır suru şeyler hep kopege gore ayarlanmakta Hıçbır hayvan, ınsanı kopek kadar ustalıkh bır şekılde kullanmaya başaramamı$ür"dryor Acland Insan ve kopegın bırlıkte geçırmışolduklan evrım boylece dort bacaklılann zekıce oynadıklan bır oyun olarak açıklanabılır mı pekı' Kalça eklemlennde sonınlan olan çoban kopeklen, epılepsüı kanısler kalp rahatsızlıgı çeken bokserler veya kramp geçıren tenyerlen duşunecek olursak bunun fumuyle dogru oldugunu soyleyemeyız Bugun kopeklerde tam 360 kalıtımsal hastalık turu bılınmekte Bu suç ısrarla safkan cıns kopeklere sahıp olmak ısteyen babcılara aıt olsa gerek Dev cusselı kurt yalnızca kuşaklar boyu dıreşkenlı çaprazlama sonucu ancak el kadar sus kopegıne donuşebüırdı Oysa kopeklenn dış gorunumlen etkfleri büyuk de olsa, az sayıda gen tarafindan belırlenmektecbr ELEKTRONİK SATIN ALMA Atila Alpöge Kamu ahmlan oldukça sorunlu bır ethnhk alanı Kamu kesımı en buyuk ahcı olduğu ıçın ekonomımn uzerınde buyuk bır baskı yaraüyor Ahmlann yapüış bıçunı bıle ekonomıyı olumlu ya da olumsuz bıçımde ethhyor Ote yandan, onemh bır yolsuzluk kapısı bu etkınlık. Bazı ürmalar kışısel ya da poh tık nedenlerden koUamyor Bır de, yaratüğı cıddı burokrası hem mahyeüen arttınyor, hem de eylemlen gecıktınyor Ulkemızde mahkeme arşıvlen, gazetelerm esfa sayuan ve araştırma komısyonu dosyalan sayısız ömekle dolu Bu sorun bırçok tiZfcede aynen yaşanıyor Orneğuı, Amenkan Fsderal Idaresı yılda 22 muyon kez mal ya da hızmet ahmı yapıyor Böylesuıe bır hacrmn yaratüğı basküann ağırhğmı duşunmek mumkun Bu alanı hem daha etktn (faal), hem de daha etken (müessır) kümak amacıyla federal hukumet yem bır atüım planlamış durumda Bu uygulama satın ahmlann tamamının 2001 yıh ıtıbanyle •imktroniktfeartforUmmdm yurutulmesını hedefalmış Akmın duyurulmasmdan ihalenın sonuçlandınlmasma, ödemelenn yapümasmdan ışlemın muhasebeleşünlmesme kadar butün süreçlen ıçerecek yem duzen Projenm ışlemlen basıüeştınp hızlandıracağı, satın ahm süresmi onemh ölçude hsaltacağı soylenıyor Aynca daha çok sayıda (mal ve hızmet üreten) Srma kamu ahmlanndan anında haberdar olacak Sıstem daha da yaygmlaştnhnış olduğu ıçın ursat eşıtiığı daha ıyı sağlanacak, rekabet cıddı olçude gehşecek ve mahyetler duşecek Ancak gmşonın daha da önemh boyutu bu yem atıhmın genel olarak elektronık ücareün uzennde yapacağı pompalama ethsı Federal hukumet (bu buyuk satın ahcı) ahmlannda bu tur çahşma tarzına yatkm, gerekh sıstemlen kendı ıçmde kurmuş Srmalarla ıhşhye geçeceğı ıçın, ürmalar hızla elektronık tıcarete kaymak zorunda kalacaklar Kısacası, federal hukumetın bu gırışımı ekonomıde dınamo ethsı yaratacak Elektromk kataloglar, kontrat oluşturma sıstemlen, kontrat ızleme sıstemlen, elektronık odeme sıstemlen, ıntemet ortammda aha. ve satıalann hmlığını belgeleme ve doğrulama sıstemlen, elektronık ımza uygulamalan hızla gehşecek Ozetle, Amenkan yoneümı bu alanda hderhk rolunu, teşvık edıcı ve yönlendmcı gorevı yuklenmış durumda Kendını büen her yoneümden beklenen de zaten bu değıl mP Soralım kendı kendımıze, ulkemızde ıdarecılerle karar vencılenn bu alanda oluşturmuş olduklan berrak bır pohtıka ve aynnüh bır stratejı varmı? Hastalıklı gen nasıl bulunur? Eski dostlar İnsan ve köpeğin gelişim tarihi iman. 120 000 90 000 yıl önce Homo taplens In sanına alt llk foslller 90 OOO yıl önce Homo soplens llk olarak AMka'dan Yakındoğu'ya göçuyor 40 OOO yıl önce Homo Saplens Âvnıpa'ya glriyor 20 00012 OOO yıl önce Mağara reslmlerlnln en pariak Döneml 10 000 yıl önce Tonmın baflangıa Ne ılgınçnr la bugun yasayan 400 kopek cmsınden neıedeyse hıçbınnın kurtla tek bır ortak yanı dahı kalmamısur Cıns ozellıklen çogakiıkça genomdakı çeşıtülık de azalmakta Aynı cmsten çok fazla ureülen kopekler, geneük açıdan hıçbır farkhlık taşımazlar Bunun sonucu olarak da kalıtımsal hastalıklann gelecek kuşaklara geçme yuzdesı yukselmekte 'Dog genome" projesıne katılan bılım adamlannın goruşune gore,firetımınolumlu bır yanı da yok degü Gerçıturlençogaltlan kopeklenn kaktımlan fakırleşıyor, ama dığer kopek onslennın DNA zıncırlerınden farklı karaktensuk özellıkler de taşıyorlar Boylece uretanle elde edılen sınırlamalar sayesınde bırçok durumda kalıtımsal hastahklardan sorumlu olan genı durdurmak da kolaylaşıyor Iskoç yaban kopegı, beagle cınsınden kolayca ayırt edılebıldıgı gıbı ıkı cıns arasında kalıtımsal olarak ta onemlı farklılıklar vardır Erkek çoban kopegı ve dışı beagle cınsının bırleşmesınden do ğan yavruların kalıümları çoban kopegı ve beagle cınsıne <ut farkla gen pdiçalann dan bır araya gelmış bır zıncırden olaşa caktır Eğer çoban koKöpek: 135 000 60 000 yıl önce pegınde kalıtımsal bır Cenetlk araftırmalara göre kurt hastalık varsa aynı llk kez bu tarihlerde ehlUefmlftlr hastalık ıkıncı ve uçuncu kuşak yavrulara da geçebılır Genetıkçüer yavruların genomundakı çoban kopegı kalıum parçalanna aynı yerlerde rastladıklannda hastahga neden olan genın hangısı oldugunu da bulabüecekler Emnuurael Mignot bu tur karşılasurma teknığı sayesınde do25 000 yıl önce bermanlardakı uyku Chauvet mağarasındakl köpeğin nobeüne sebep veren ayak Izl bu döneme alt genı bulabümış Dığer araştırmacüar da 14 000 yıl önce Köpek kemlkletine alt llk urnekler şu sıralar kalp, epılepM.Ö.SOO M.S.50O sı veya kanser gıbı Köpeğin özel Ifler Içln eğltllmesi hastalıklardan sorum(Av, bekçl ve coban köpeğl) lu genlerı bulmaya 1 î.yy'dan Itlbaren ortaya çalışıyorlar Ve bazı kalıtımsal hastalıklann terapısıne başlanmış bıle Kalıtımsal hastalık tedavisi mi? Pennsylvanıa Unıversıtesı ndekı bılım adamlan kalıtım yoluyla geçen agtabakası bozukluklarını kısa sure once başanyla tedavı etmışler Bıyolog Jean Bannett bır ko pegın agtabakasına enzım uretimınden sorumlu genın kopyalanm aşüadıktan bırkaç hafta sonra kopek gerçekten de yenıden gormeye başlamıs "Kopeklerde gorulen kahtmsal hastalıklann neredeyse %50'sı ınsanlarda rastlanan hastalıklarla benzemekte" dıyor, genenkçı Elaine Oıtrander (Pred Hutchınson Kanser Arastirma Merkezı, Seattle) Ancak hastalıklarddn sorumlu olan genlenn bulunması ınsanlarda bıraz daha zordur Ostrander 1997 yılında Gregory Acland üe bırlıkte ılk kez kopek kalıtımınm kaba bır lıstesıru çıkardıktan sonra yapılan araştırmalar da daha venmlı olmaya başlamış Uzmanlann tahmınlenne gore kopek ve ınsan genomu arasında %95 oranında bır benzerlık soz konusu Araşnrmacüar şımdıye dek kopeklerde kalıtımsal hastalıklara neden olan toplam 20 gen bozuklulugu saptadıklanna ınanıyorlar Ve bu hastalıklann tumu ınsanlarda da gorulmekte Davranış bıçımlerının hangı temellere dayandıgını gen analızı sayesınde çozebıle ceklerını uman uzmanlar bekçüık veya emır alma gıbı bazı kopek cmslermde daha gelışkın olan karakterıshk ozellıklenn de kalıtımla ılışküı oldugunu duşunuyorlar Ornegın kopeklenn koyun sunılerını korumalan bıle genetık esaslara dayanır dıyor veterıner Karen Overall (Pennsylvanıa Unıversıtesı) Overall çekıngen sınırlı ve saatlerce kendı kuyruklannı yakalamaya çalışan veya dıger davranış bozukluklan sergıleyen kopekler uzennde yülardan ben ıncelemelerde bulunuyor Ona gore bu tur davranışlamı nedenı genetık bozukluklara kadar ınmekte Kopek ve sahıbı arasındakı paralellıkler de burada açıkça gorulebılıyor Overall'ın açıklamasına gore kopek ve ınsanın sosyal sıstemlen bırbırıne çok yakındır Uzun sureden berı bırlıkte yaşadıklan ıçın davranış bozukluklan da benzerlık kazanmıştir Araşhrmaa, urkek ve sınırlı kopeklen, ınsanlarda da etkılı olan ılaçlarla tedavı etmeye başlamıs bıle Kopegın kalıton analızınden yararlanarak ınsanlarda gorulen psıkolojık rahatsızhklan tedavı etmeye çalışacak Çunku ona gore kopekler çok çabuk uredıklen ıçın hsa sure ıçınde beş kuşagın kalıtimını ınceleyerek davranışlann genetık nedenlerıne ulaşılabılmek daha kolay Ancak tum karaktensuk ozellıklere aıt kalıtımsal esaslann çozulebılmesı ıçın yıne devatat çokerken Nılgun Oıbaşaran Dede Kaynak Der Spıegel 13/2000 690/9 Modem köpek dnslermln pfcıp