Katalog

mın oluşturdugu elektrik akımı, çok kısa bir sure içinde topraga akarak etkisiz hale gelır Normalde yüdınm kurbanlannı şuursuz bırakır, kalp atışını ve nefes alışıru durdurabilir Hastanın nabız ve nefesıni kontrol ediniz. En yakın hastaneye ulaşünlana kadar derhal kurbanın kalbini ve solunum sistemini harekete geçirmek için agızdan ağıza suni teneffüs ve CPR (cardiopulmonary resusatation) kalp Şekll 6. Blr ytldınm detektömasajı uygulanmalıdır [1]. (Bunlann rüttün rtunt [2]. Jdttf '• («») *"*Çö* yopıfanfa yüdmmdan konmya saban gibi alet ve araçla ma sbteml ve (b) bu üstemkı eşdeğer elektrik nasıl yapüdıgını bilmiyorsanız en kısa demsl [5]. Burada V, voHaf; Rg, ytr dhend; I, zamanda bir ilk yardım kursuna kaüçalışmayı bırakınız. pldmm akımı; L, yıldınm akımı Hetkenlm endUk lın.) Yıldınm çarpmıs yaralüara ilk 20 10. Grup halindeyse tansını göstermektedlr. dakika içinde CPR yapüması dunıniz, birbirinizden en az 1 5 munda yaralının hayata geri dönme m uzakta durunuz. •• • • •• şansı çok yuksektir. Sizi ve hastayı ikinci kez yüdınm 11. Dagda agaç sınınndan daha yüksekteyseniz, çarpmaması için de öncelikle hasta daha guvenli bir yere hemen agaçlık alana inıniz. taşınmalıdır. Binft Içinde: 1. Bahçe ve balkonunuzdaki hafif eşyalan ve taşınabilir metal araçlan içeriye alınız. 2. Pencere ve kapılan kapatımz. Yıldınm sizı açık pencereden gırerek de çarpabilir. 3. Kapatılamayan kapı ve pencerelerden, soba, ocak ve şömınelerden, radyatorlerden, metal borulardan, lavabo ve küvetten, fişi prize takılı elektrikli ev aletlerinden uzak durunuz. 4. Banyo yapmayınız, duş almayınız Elle bulaşık yıkamayınız. Metal su tesisatından uzak durunuz. 5. Açık kaplardakı yanıcı ve parlayıa maddeletden uzak durunuz. 6. Çamaşır ipindeki çamaşırlan toplamaya kalkışmayınız. I . Fırtına anında çok gerekmedikçe kablolu telefonla konuşmayınız, kablolu televizyon seyıetmeyinız. Elektronik ev aletlerinin fişıni çekiniz. 8. Insan vücuduna yakın tutulan saç kurutma makinesi, üraş makinesi gibi elektrikli aletleri de asla kullanmayınız veya tamir etmeye kalkışmayınız. Otomobild*: 1. Eger seyahatteyseniz taşıfın içlnde kalınız. Üstü kapalı otomobıller yıldmmdan korunmak içın bulunulabilecek en guvenli yerlerden biridir (Ş«kil S). 2. Gök gürültülü firtına geçene kadar aracınızı yolun kıyısında guvenli bir yere çekiniz. Aracınızın üzerine agaç devrümemesine, sel sulanna kapümamaya ve olası bir trafik kazasına neden olmamaya dikkat ediniz. 3. Fırüna sonrası, yolun yuzeyi sudan gorulemiyorsa o suya asla girmeyiniz. bir kaç tane bloktan oluşan bir grup binayı tek bir paratoner üe korumak mümkün degüdir (Şeldl 10). Turkiye'de camüerin genellüde binalardan daha yüksek olan minarelerinde bulunan paratonerlerden dolayı binalara sık sık yüdınm çarpmasa da, Istanbul ve Ankara güDi büyuk şehirlerde dogal gaz kullanımına geçümesi üe beraber yeni bir tehlike ihtimali ortaya çıkmıstır. (7)Bacalar, genellikle binalann en yuksek çüantüan oldugundan, yüdınmlara maruz kalma ihumalleri yuksektir. Dogal gaz kullanan binalann bacalanndaki çeük borular bir yüdınm çarpması durumunda, büyuk bir elektrik akımını gaz tesisatına kadar taşıyabüecektir. Bundan dolayı, en aandan bu tur bacalann paratoner üe korunmasında büyük yarar vardır. Sonuç ve öneriler "!,,«' i Ormanların Yıldırımdan Korunması: Bugün yıldınmlann yeri Şeldl 6'da gosterilen Yüdınm Detektörü (Iaghtnıng DetectıonFınder) adı verüen cihazla belırlenmektedır [2,6]. Bu manyetik cihazlardan oluşan gözlem agı, Amerika'nm baosında, Kanada'da, Alaska'da (Şeldl 7) ve Avrupa'da ormarüık bölgelerde yıldınmlann yerinin belirlenmesinde şu an oldukça başarüı bir şeküde kullanümaktadır. Yüdınm detektörleri meteorolojistlere gelişen ve hareket eden urtına ıçindeki yüdınm aktivitesinı de inceleme ve takip etme imkanını verir. Dünyada bir gunde ormanlara yagışla beraber veya, Ş«ldl 8'de gosterildigi gibi, kuru olarak düşen yüdınmlann sayısı 500.000 olarak hesaplanmaktadır Yüdınmlar sadece ABD'de yüda 10.00015.000 arasında orman yangınına neden olmaktadır ve bu yangınlar da her yü yaklaşık olarak 100 müyon $ degerindeki orman ve binanın yanarak yok olmasına sebep olmaktadır [2,5]. Bu nedenle, yüdınmlann sayısını ve etkisini azaltmaya yönelik çeşıtlı bilimsel çalışmalar yapümaktadır. Örnegin, 1969'da Apollo 12'ye yüdınm çarpması ve 1987'de AtlasCentaur roketinin yüdınmla düşmesinden sonra, NASA tarafindan bulutlar saç inceliginde, 10 a n uzunlugunda alüminyum parçalanyla tohumlanmaya başladı [1,2]. Bu metallerin küçuk küçük krvücımlar üreterek havada elektrik potansiyelinin oluşmasını önlemesi beklenmektedir [2] Bu deneylerin yapüdıgı sıralarda, bir çok orman bilimci dogada da yüdınmın zararlannı önleyecek benzer bir mekanizma kullandığını gösterdüer. Uzun çam agaçlannın sivri uçlu çam igneleri küçük bir paratoner görevi görerek elektrik yüklerinin yogunlugunu yaymakta ve sonucunda yüdınmın oluşumunu bir ölçude engellemektedir [1]. ABD ve Kanada'da orman yangınlannın %30'unun ana nedeni yüdınmlardır. [4,5]. Ülkemizde ıse orman yangınlannın %99'u insanlardan kaynaklanırken % 1 'inin yüdınm sebebiyle çıkügı belirtilmektedir [4,8]. Yüdınm ve gök gurültüsünden dolayı halk arasında oluşan korku ve can kayıplan çoğunlukla bügisizlücten kaynaklanmaktadır, Meteorolojik afetlerin "Onceden Tahmin Edüerek Erken Uyarüannın Yapüabümesi", deprem vb. diger dogal afetleıden onlan farklı küan tek ve en &T£*>.::" ~3O«ı (c) Şekll 10. (a) 15 metreden daha alçak topnkkmnuf çeUk dkreklerte, (b) kitçük yapdann üzertnde geçMhn toprak kmnuf teHe ve (c) uzun kukhr tte olufturukm koruma bölgekri[S]. HkYardım Yıldınm tarafindan çarpümış birini gördügünüz zaman ondan size elektrik geçer diye korkmayınız. Yıldın önemli özelliktir. Bu özellikten yararlanarak gelişmiş ülkelerin afet yönetim programlannın bir parçası olarak meteorolojik tahmin ve erken uyan üe can kaybında önemli azalmalar ve zararlarda önemli düşüşler saglanmışnr Ülkelerin gelişmislik düzeyi, her felâketten alınan ders, onlan mümkün oldugunca önlemeye, can ve mal kayıplannı en aza indirgemeye yönelık onceden yapüan hazırlüdar ve çalışmalar üe dogru orantüıdır. Turkiye'de, örnegin, yüdınmlann neden oldugu can ve mal kayıplan, gelişmiş ülkelerdeki gibi, yeterli sayıda meteoroloji mühendisınin istihdamından, temel meteoroloji çalışmalannın yapümasından, egitim ve gerekli tedbirlerin ahnmasından paraca çok daha fazladır. (*) Doç. Dr. Mikdat Kadıoğlu • *;.»•. TMMOB Meteoroloji Muhendislen Odası, •i . ; • , Türk Deniz Araşurmalan Vaku ; • • • kadioglu@itu.edu.tr Kaynaklar 1 Ahrens, C.D, 1988 Meteorology Tbday An Introductıon to Vteather, CUmate, and the Ermronment, 3rd edıtıon, St Paul. West Publıshing Company, p 581 2 Christıan, H J, 1995 Ughtnıng Detechon Irom Space,1 Earth Saence and Applıcanons, NASA/Marshall Space Fhght Center. AL, p 13 3 Kadıoğlu, M veN Ozturk, 1996 Yüdınm ve Yüdınmdan Korunma, Itfaiye 110. 7,1416 4 Kadıoğlu, M. 1996: 'Orman Yangınlan ve Meteoroloji1 I Uluslararası Yangın ve Guvenhk Konferansı ve Sergısı, 2022 Mayıs 1996 IstanbulIstanbul Buyukşehır Beledıyesı Itfaiye Mudurluğu 5 Krıder, E P, 1988 Lıghtrung Darnage and Lıghtrung Protechon,' ın The Thunderstorm m Human Affaırs, Ed E Kessler, Norman Uravcrsıry Of Oklahoma Press, pp 111124 6 Maıer. MW, R C Bmfrd. LG Byerley, E P Knder, A.E Pıfer. and MA. Uman, 1983 Locatmg CloudtoGroud Lıghtrung Wıth VVıdeband Magnetıc Dırectıon Flııders, 5fh Symposium Meteorologicdl Observatıons and tastrumentatıon, Apııl 1115, 1983, Tbronto Ont, Canada, pp 497504 7 Dagsöz, AK, 1993 Bacaldr AlpTuknikKılaplar Serıa, 271 s 8 Ozel Çevre Koruma, 1994 Yangın Var1", s 62 63 Sayı 6 Hazıran 1994 9 Mol, T 1996 Yangınlaı ve gozetım, Itfaiye 110 Yü 1 Sayı 1 s 1920. 10 Vavrek,J.,RL.Holle,andJ Allsopp, 1993 Fldstıtobanu TheEaıth Saentıst 10(4), 38 Not Bu mdkaledekı bügüer makale kdynak qosteıüerek hillanılabilır Sınsı bir tehlike. Yüdınrn ve ndaıl kuı uımıalıyu'' Mıküdl Kddıuglu Yağmur değil, yangın getiren fırtınalar Blrçok orman yangımnı kuru yıldırılar baffatır. Fırtınanın hamleli rüzgarları da yangın körükler. I.Hava Içindekinem yoğuşup fırtına bulutlarmı olujturacak kadar y(iks«lir. 2. BulufUn düfen yagmı kuru hava içinde buharlajır (virga). Binaların korunması Yüdınmdan sakınmak için binalara yerleştinlen paratoner yukanya dogru uzanan sivn uçlu bir metal yapıdır. Binanın yukansından aşagıya dogru uzanan paratoner çubuguna yüdınm çarpma üıumalı, binanın başka bir kısmına gore daha çoktur Yüdınm metal çubuga çarpınca ızole edümiş üetken kablo elektrıgı guvenli bir şeküde topraga üetır (Şekil 9) Pozıtıf yukler paratonerin ucunda maksımum yogunluktadır. Boylece yüdınmın buraya duşmesi ve metali izleyerek zararsızca toprağın dermlerine inmesı olasüıgı yukselir. Çogu kez bir binayı veya Yıldınm çarptrtc kuru çalı ve agaçlaı (utufur Şekll 8. Kuru yıldmmlann orman yangını olufturma mekanlzmau, (Usa Today, 14 Ağustos 1986). 690/21