Katalog

Geçmişe (ya da) geleceğe yolculuk yapabilecek miyiz? Celeceğe (çok küçük sıçrayışlarla da olsa) yolculuk yapabileceğiz. Ceçmişe ise büyük olasılıkla gidemeyeceğiz: Böyle bir yolculuk pahah, tehlikeli ve kuantum etkilerine açık olacaktır. . J. Richard Gott 111(1) I leri geri, yukan aşagı, saga sola, yani mekanın üç boyutunda da hiç düşünmeden rahatlıkla hareket edebiliyoruz. Ama dördüncü boyuta gelince iş degişiyor. Zaman yalnızca bir yöne dogru ahyor ve biz de nehirde baüp çıkan mantarlar gibi çaresizce tek bir yöne dogru sürükleniyoruz. Zaman yolculugu ukri bizleri her zaman cezbetmiştir. Kim 3000 yüındaki teknolojiyi görmek ya da Jttl Seıar suikasune tanık olmak istemez ki? Böyle bir işi yapmak inarulmaz derecede zor. Aynca biraz da riskli. Sezar suikastine engel olup tarihin akışını degiştirirseniz neler olur? Kendi büyük dedelerinizden birini yanlışhkla öldürürseniz ne olur? 0 zaman, hiç dogmamış olurdunuz ve büyük dedenizi ölduremezdiniz. Ama büyük dedenizi öldürrnediginiz için dogabilir ve geçmişe gidebilirdiniz ve.. .ikilemi anladınız sanınm. Fizikçiler olarak bizler de bu zorluklann farkmdayız. Ama zaman yolculugufikrinidüşünmeden edemiyoruz. Bunu uygulamada kullanmak için araştirmıyoruz, yalnızca kendi kuramlanmızın sınırlannı görmeye ugraşıyoruz. ' ' Flzik yasalan, prensipte bile olsa zaman yolculuguna olanak tanır mı? Evet belki, ama atomalü dünyada. Bir pozitron (elektronun karşıt parçacıgı) geçmise yolculuk eden bir elektron olarak düşünülebilir. Eğer bir elektronpozitron çifn yaraürsak ve bu pozitron başka, farklı bir elektronla çarpışıp yok olursa; bu olayı tek bir elektronun N şeklinde bir rota izleyerek zamanda zıgzag çizmesi olarak düşünebiliriz: Geleceğe bir elektron olarak gidiyor, geçmişe bir pozitron olarak dönüyor ve geleceğe yeniden bir elektron olarak gidiyor. dan (biraz da olsa) daha iyisini yapabiliriz. Eğer Merkttr gezegenine bir astronot gonderip, orada 30 yü yaşamasını sağlayabilirsek, bu astronot 22 saniye gençleşmiş olarak geri dönecektir (Başka bir deyişle, 30 yü Dünya'da kalsaydı, 22 saniye daha yaşlı olacakn). Merkür'deki saatler Dünya'daküere göre daha yavaş işler, çünkü Merkür Güneş'in çevresinde daha hızlı dolanır. Astronotlar, Dünya'dan ışüc hızının yuzde l'i bir hızla 0.1 ışüc yüı uzaklaşırlarsa, aynı hızla geri döndüklerinde 8.8 saat gençleşmiş olurlar. yolculuk yapabileceginizi öne sürdü. *' . Şöyle yapacaksıruz: Kurtçuk deliginin girişini, öbür uçtaki çüaşı sabit tutacak şekilde, ışüc hızına yakın bir hızla hareket ettirin. Daha sonra hareket eden girişten deligin içine atlayın. Tıpkı hareket eden astronot örneginde oldugu güai, deligin girişi sabit kalan çüaşa göre daha yavaş yaşlanır. Bu yuzden deligin sabit duran çüaşı geçmiş zamana açüır. Belli bir süre sonra, sabit kalan bu uçtan çüctıgınızda kendi geçmişinize ulaşmış olursunuz. Uygulanamayacak bir proje Kurtçuk delüdermdeki sorun, deliklerin giriş ve cıkışlannın mikroskopüc olması ve yaratüdüctan çok kısa bir sonra yok olmaya meyüli olmahdır. Büdigimiz kadanyla, onlan açık tutmayı saglayacak tek şey negatif yogunluktur. Bu size olanaksız bir şeymiş gibi gelebüir. Ancak, 1948 yüında Hollandalı fızıkçı Hendrik C»simir, havasız ortamda bulunan ve birbirlerine çok yaklaşünlmış üetken üd levhanın, gerçekten de negatif yogunluk bölgesi yaratabüdigini ve bu bölgenin levhalann içine dogru basınç yaratabüdigini kuramsal olarak gösterdi. Casimir'in ongördügü kuvvetin varhgı, laboratuvar deneyleriyle dogrulandı. Thorne ve arkadaşlan, bu fıkırden yararlanarak, birbirlerinden yalnızca 400 proton çapıyla aynlmış Casimir levhalanyla çevresi 960 müyon kilometre olan bir kurtçuk deligi inşa etmeyi önerdüer. Zaman yolculan kurtçuk deliginin içinden geçebümek için, bir şeküde bu levhalann içinde kapüar açmak zorunda kalacaklar. Böyle bir cihazın agırhgı ne kadar mı olacak? Güneş'in tam iki yüz müyon kaü kadar. Bunlar ancak üstün uygarlıklarm hayata geçirmeye kalkışabüecegi projeler; yoksa 21'ind yuzyü muhendislerinin işi degü. Peki, geçmişe dönmek? Geleceğe dogru zaman yolculugu yapabiliyoruz. Peki geçmişe dönmenin bir yolu var mı? Einstein bu soruya da dogru yarut vermiş olabüir. 1915 yüında oluşfurdugu Genel Görelüık Kuramı, zamanmekânın egri oldugunu ve kütlesi fazla olan nesnelerin bu egnligi iyice arurdıgını one sürer. Eger bir nesnenin yoğunlugu yeterince fazlaysa bu a^rilik I O M I I » yaklaşabilir ve belki de, zamanmekanın uzak köşelerini birbirine baglayan bir tttnel oluşabüir. Fızücçüer bu tünelleri, bir kurtçugun elmanın bir tarafından girip öbür tarafmdan çıkarak oluşturdugu k n t l n u yol» benzeterek, "lturtçuk deli}i>1olarak adlandınyorlar. 1988 yılında, Caltech Universıtesı'nden fizikçi Kip Thorne böyle bir kurtçuk deligini kullanarak geçmişe Kozmik sicimlerie seyahat 1991 yılında, kozmik sicimlerie de zamanda yolculuk yapüabüecegini buldum. (Kozmik sicimler, parçacık üzigindeki bazı kuramlarca öngörülen ancak, Evren'de henüz gözlenememiş, müyonlarca ışık yüı uzunlugundaki enerji "iplikleridir"). Geniş bir kozrruk halka bulup, onun bir şekilde kendi gerüimi altında tıpkı bir lastik gibi büzulmesini saglayarak bir zaman makinesi yapmayı deneyebüirsiniz. Sicimin olaganustü enerji yoğunlugu zamanmekânı çok fazla buker. Bu halkanın iki ucu birbirinin yanmdan geçerken, ışık hızına yakm bir hızla giden bir uzay gemisiyle onlann çevresinde uçarak geçmişe gidebilirsıniz. Ne yazık ki, yalnızca bir yıl yeçınişe gitmek ıstiyorsanız bile, tum Evren'deki kütlenin yansı kadar Einstein gösterdi JUbert Einstein sayesinde buna benzer bir zaman yolculugunun makroskopik dünyada da gerçekleştigini biliyoruz. 1905 yüında yaratugı Özel Görelilik Kuramj'nda, sabit bir gözlemciye göre ışık hızına yakın bir hızla hareket eden nesneler için zamanın daha yavaş işledigini gösterdi. 1000 yü önceye dönmek mi isoyorsunuz? Dünya'dan 500 ışık yüı ötedeki bir yüdıza gidin ve geri dönün. Ama hem giderken hem de dönerken ışık hızının %99.995'ı bir hızla yol alın. Geri döndügunüzde, Dünya 1000 yü, siz ise yalnızca 10 yü yaşlanmış olursunuz. Hatta bugun bile bir zaman yolcusunu tanıyorurn: Hubble Uzay Teleskopu'nu onarmak için yörungede 53.4 gun kalan astronot arkadaşun Story Musgrave. Evinde otuısaydı, şimdi birkaç milisarüyc daha yaşh olacaktı. Yolculugun etkisi fazla olmadı. Çunku Musgrave, ışık hızma göre çok daha yavaş hareket etmiştı. Ama gerçokton zaman yolculugu yaptı. Zaman içinde yolculuk: H. C. Weihln kahramanı kızak blçlmlndekl araanın içinde 4. boyuta glrmeye çahşıyor. Daha fazla para harcayarak, gelecek yüzyüda bun.690/4