Katalog

• V. '. . * * ' • Yıldırımdan nasıl korunmalıyız? arazide saçınız dikleşmeye başlıyor, derinizsızlıyor ve/veya çatırdomagibibir ses duyuyorsanız, DİKKAT! size her an yıldırım çarpabilir. Sadece açık arazide değil, suda yüzerken, hatta evde bile yıldırım çarpabilir! Mikdat Kadıoğlu (*) ünyada, sanıyede 100; bir günde de 8 mityon cfvarında yüdınm oluşuyor Yüdınm, binlerce amper büyuklügünde elektrik akımı olusturabüir ve çarpügında hayvanlar ve insanlar elektrüde yüklenebilir. Bu nedenle yüdınmlar, insanlar ve cisimler için birinci derecede tehlikelidir; önemli can ve mal kayıplanna neden olurlar. Yüdınm, deprem, sel, hortum, çığ, kasırga ve benzeri kitlesel olumlere ve büyük tahribatiara yol açmadıgı için genellikle basında manşet olmaz. Bununla birlikte, gelişmiş ülkelerde kamuoyu tarafindan fark edilmedigi halde, degişik yer ve zamanlarda az sayıdaki ölümler, toplamda yüdınmı meteoroloji karakterli dogal afetler içinde en çok can kaybına neden olan meteorolojik olay haline getirmiştir [1,10]. Örnegin, bir yılda yüdırım ABD'de en az 350 kişiye çarpmakta ve yaklaşık olarak ortalama 100 civannda ölüme yol açmaktadır [2]. Bir yü içinde bir kişinin yüdınm tarafindan çarpüma olasüıgı 1/600.000'dir [10]. ! !; L ' ' D reçle başlar ve ük kırüma onlarca müisaniye sürer [1,2,5]. Böylece bulutun orta kısmından alt kısmına dogru elektron akımı olurken, buluttan yere dogru yüdınm oluşmaya başlar. Ük kırüma üe birlikte oluşan negatif yüklu yol, buluttan topraga dogru üerlemeye başlar. Bu öncü akım olarak büinir ve (2,000,000 m/saat uzerinde bir hızla yer yüzeyine dogru üerler. Öncü akım, durana kadar sadece 100 m üerler. Buradan itibaren yere basamak basamak üerleyen agaç dallanna benzer bir elektrik boşalımı başlar. Her hamlede elektrik boşalması 50 m üe 100 m arasında yol alır ve saniyenin 50 milyonda biri kadar kısa sürelerde bu durum tekrarlamr. Bu duraklamalarda buluttan enerji alınır. Bu basamaklı akımlar çok zayıihr ve genellikle insan gozüyle gorülemezler. Basamaklı akımlar, yeryüzeyine yaklaşık olarak 550 metreye kadar yaklaşabüir. Basamakh akımlann ucu yere yaklaştıgında potansiyel artar ve pozitif yükler yerden yukan dogru basamakh akımla birleşmek için akmaya başlar. Bu noktada pozitif yüklü partiküller yüzeyden basamaklı akıma üerler ve büyük bir gök gürültusü duyulur (Ş«kU 2). Yıldırımın Oluşumu Çekü l'de gösterildigi gibi yüdınm, bir elektrik boşahmı olarak bulutun içinde ük kınlma adı verilen bir sü Yıldırımdan Korunma Yüdırım, kurbanlannı daha çok tarlada çalışırken, ata binerken, bisüdet sürerken, daga tırmanırken, dışanda oynarken, balık tutarken, agaç altında dururken, çobarüık yaparken, normal telefonla konuşurken, banyodayken, yüzerken veya küçük teknelerle denize açümışken yakalamaktadır [2,3,10]. Nerede olursanız olun öncelüde yüdınmdan korunmak için şu 30/30 kuralına uyun: Şimşek çaktüctan sonra 30 saniyeden daha az bir süre içinde gök gürültüsünü duydugunuz andan en son gök gürültüsünden 30 dakdka geçene kadar yüdınm tehlikesi içindesiniz. Gök gürültülü bir firtnaya yakalandıgınız zaman en iyi korunma IÇERİ GlRmektir [5], Eger bina ve otomobü gibi kapah bir sıgınak mevcut degüse yüksek yerlerden ve tek kalmış ağaçlardan mutlaka uzak durmaksınız. Açık arazide eğer laçınız diklefitıe y başlıyorsa (Ş«ldl 3), deriniz aızüyona ve/veya çaturdamm gibi bir ses duyuyorsanız, DİKKAT! size her an yüdınm çarpabüir. ŞekU 1. Yıldmmm çtsttll safhalan. (a) ve (b)'dt oncü akım (kader Tehlüce durumunda hemen ya hızla alçak bir yesteps) hamleler lle yeryuzeylne yaklastyor. (c)'de yukan doğru akımın re kaçın ya da y*re çömelin ve başınızı dizleriönctl akım lle blrlefmesl İçin gerekll oUm çarpma uıakhğı (ÇU) ve (d) ruzın arasına alarak hedcf bağlantı uzaklıklan (BU) gtaterthnlstlr. (e)'de be donuş daıbesl (nküçültün. Asla yere yattum ttnke) açık bir sekllde gösterllmektedlr [5]. mayın. Eger yüksek ve düz bir yerdeyseniz başınızı Ftrtınalarda otomobitler nispeten güvenli yerlerdir. oece gürlemelerı mümkün oldugu kadar al Zannedlldiği gibi araba lastikleri yıldınmı durduramaz ama otomobillerin metal ıskeleti elektrik akımını Cok gürültUIU fırtınaların olufabllrrmi için yardc tıcak ve yukan çakta tutun, fakat yere uzan ıçerideki insanlara zarar vermeden yere •evlyede de soguk havaya Ihtiyaç vardır. Çogu fırtınalann oluıumu ogleden lonra baflar, fakat daha çok «eceleyln etkili olurlar. mayın. Bazen elektrik yükü jlaştırır. nün büyük kısmı yüdınmın C e c e gök gUrültülU fırtınalann olujumu: 2. Akım, metal aksamı çaktıgı noktanın yakınındaki 1. Ince bulut tabakaları takip ederek yere dogru yüzeyde yogunlaşır. Bu yualtlarındakı havjyı uctk akar. tulat. Bununla blrllkte 1Yıldınm zey akımı vucuda geçerek, gecelevin bulullar radyasyon çarpması ölume ve yaralanmaya seite m kaybına ugrarken bulut «•peleri ve üretindelcl hava bep olabümektedir. Bunun için, Şekil 4'de oldugu gibi, mümkün oldugu kadar 2. Sıcak hava, toguk havanın Gok gürültülü ve şimşekli bir firtınanın hüküm sürdügü hava şartlannda, bulunulan yere göre aşagıda özetienen kurallara dikkat edümelidir: Şekll 3. Yıldınm çarpma öncesl Açık Araıi saçlannu dlkleşlr. Bu resmln çeUMHJI yere 5 daklka sonra de: nm çarpmiftır [2], 1. Sıgınabüeceginiz bir bina veya otomobü arayınız. 2. Bina veya otomobü yoksa, magaralar, kuru hendek ve arklar, vadüer, kanyon veya en az boyunuzla aynı yükseklige sahip alçak agaç kümeleri arasındaki boşluklar sıgınabüeceginiz en güvenli yerlerdir. 3. Eger sıgınabüeceginiz hiç bir yer yoksa bulundugunuz yerdeki en yüksek dsimden uzak durunuz. 4. Eger etrafırazda dagınık şeküde bir kaç tane agaç bulunuyorsa, en yakınınızdaki agaca, 0 agacın yüksekliginin üd kan kadar uzaklücta bir yerde başınızı dizlerinizin arasma koyarak yere çömeliniz. Asla tek başına duran bir agacın altına girmeyin. 5. Kamp araç ve gereçleri, balık oltası, golf sopası, kazma ve kürek gibi metal dsimleri elinizde bulundurmayın. Bisüdet, motosüdet, traktör gibi üstü açüc araçlan da terk ediniz. 6. Dag ve tepelerin do f«UI 4. Yıldınm tehll ruklanndan, açüc alanlardan, tel kesl oluftuğunda, eğer örgülerden, tren yolundan, me sığınacak kapah bir tal çamaşır iplerinden, açık yer yoksa, arazlnm en alçak noktasında yere sundurma ve barakalar üe her top sekttnde çokun. tüılü elektrik üetebüen cısimlerden kaçmınız. I. Tel örgü, telefon ve elektrik hatian, metal boru döşenmesi, ray ve çelüc yapüardaki çalışmalara ara veriniz. 8. Yüzüyor veya su yüzeyindeki bir kayıkta bulunuyorsanız, sudan derhal çıkınız, kayıgı terk ediniz. Nehir, göl ve benzeri sulardan uzak durunuz. 9. Yerle metal bir ekipman üe üiskili olan traktör ve Yıldırım için bir sığınak UıKkatl Elektriğin akması için camları kapatını; Yıldınmı tetikleyen radyo antenini kapatınız Otomobü içinde metal aksamlara dokunmavmız tçinc dogru yuksellr. Yüksel» havadakı nam yoğunlajarak Italın fırtına bulutlarını olufturur vc bulutlar daha yiikjek sevlyelcıe dogru bOyür. yere çökmeli ve ayak parmaklannın uzerinde durarak yerle teması en aza indirmeliyiz [2]. Voltaj farkı yaratmamak için de ayak Şekll 2. Geceleyln daha fazla olufan gök gtiHemelerinln fematlk bir oçıklaması. lan birlefttrmeliylz. 3. Tekerden yere sıçrayanakım lastiğı patlatabilir. Şekll 5. Otomobll ve yıldınm (Usa Today, 22.7.19B6). 690/20