Katalog

Kanserle savaşta yeni silah: Bilgisayar destekfi teşhis ve tanı Metln Nafl CürcanC) S abahleyın aceleyle kahvalü ederken tuzluk nerede dıye sordugunuz eşınızındehafifbır gulumsemeyle onunuzde duran tuzlugu ışaret etügı oldu mu hıç 9 Bazen gozumuzun onunde duran şeylen gormeyız Eger aradıgınız tuzluksa sorun o denlı buyuk degüdır Eger bır radyologsanız ve rontgen filmlennde kanser anyorsanız, dogacak sonuçlar olumkalım meselesı olur Ulkemızde kanser kalp ve damar hastalıklanndan sonra olum nedenlerı arasında ıkıncı sırada yer almaktadır (1) Erken teşhısın tedavı ıçın onemı buyuktur Bu nedenle doktorlar degışık kanserlere karşı kendı kendıne muayeneyı salık vermekte ve yuksek rısk grubundab kışılen duzenlı aralüdarla t±ıbı goruntuleme yontemlerıyle ızlemektedurler Izleme programları erken teşhıse yardım ederken, bır yandan da nsk taşımayan pek çok kadının mamogramının çekümesını ve kontrol edılmesını gerektınr Bu uygulama hâlen her gun çok sayıda mamogramı ınceleyıp degerlendırmesı gereken radyologlar ıçın yenı bır yuk demeknr Incelenen her 1000 mamogramdan ancak 2 ya da 3 tanesı şuphelı olabıhr Pek çok durumda, kanser belırtüerının 1 mm çapında kuçuknoktacıkkumelenmelen oldugu goz onune alınırsa, radyologlann çabası daha fazla takdır edılebüır Uzun yıllar suren egıtımlenne ve praük deneyımlenne ragmen kanser teşhısı, radyologlar ıçın çok zahmetlı, yorucu ve yuksek hata n s b taşıyan bır gorevdır Yapılan bır çalısma gostermıştıır kı kanser hastalannın mammogramlan genye donuk ıncelendıgınde % 30'unda kanser behrtılerı gozden kaçmaktadır Bu denlı yuksek hata nsklerını önlemenın yolu, aynı rontgen filnunın aynca ıkına bır radyolog taraundan değerlendınlmesıdır Ancak, ıkına degerlendırme pahalı, çok zaman gerektıren ve çogu yerde mumkun olmayan bır çozumdur Gunluk hayatmıza her anlamda gıren ve hayatımızı kolaylaşuran bılgısayarlar bu konuda da doktorlann yardımına koşuyor Dunyada ve ulkemızde pek çok unıversıte ve teknolojı merkezı mamogramlann bır bilgisayar yardunıyla degerlendınlmesı konusunda çalışmaktadır Bilgisayar Desteklı Teşhis (BDT) olarak bılınen bu sıstemler, ıkına bır degerlendına olarak radyologlara yardım etmeye başlamısur BDT sıstemlerınm gelışürılmesı konusunda Amerıka'da Mıchıgan Unıversıtesı'nde Şıkago Unıversıtesı'nde, HoÜanda'da Nıjmegen Unıversıtesı'nde bu konuda yogun çalışmalar yapılmaktadır (2) Ulkemızde de BllkMrt O a h r m t t e t i ' n d e meme kansennın erken behrtılerı arasında yer alan mıkrokalsıfıkasyon topaklanmalannın teşhısıne donuk bır BDT sıstemı gelısünlmıştır (3) Bu BDT sıstemı, Turk radyologlannın hızmetme ucretsız olarak sunulmuştur (aynntüı bılgı ıçın Mıchıgan Unıversıtesı'nden Dr Nafi Gurcan'la (gurcan@umıch edu) veya Bılkent Unıversıtesı'nden A. Enıs Çetın'le temasa geçılebılır Eposta cetın@ee bılkent edu tr, Bılkent Unıversıtesı EE Bolu mu, 06533 Ankara, Tel (312)266 43 07) BDT sısternıyle çalışan bır radyolog, mamogramı alışageldıgı şeküde degerlendırır Bunun ardından BDT sıstemının ekranında bügısayarca şuphelı gorunen belgeler behrır Radyolog bu şuphelı bolgelere bır kere dahd bakar Boylece BDT goz den kaçma olasüıgı yuksek bolgelerın teşhısıne yardımcı olur Son kaıaı ıadyologun olacagı ıçın Meme kanseri travmalannda radyaloglara, yeni bir dost yöntem. BDT sıstemının yanlış karar vermesı soz konusu degıldır BDT sıstemlen teşhıse olumlu yonde katkıda bulunur Bır BDT sıstemı nasü çalışır9 Oncelıkle teşhis edılecek filmın bilgisayar ortamına aktarılması gerekır Sayısallaştrma adı verılen bu ışlem ıçm bu amaca ozel, yuksek çozunurlukte ve renk derınlıgınde sayısallaştınalar kullanılmaktadır Gunumuzde pek çok modalıte sayısal ortamda çıktı verebıldıgı ıçm bu asama yakında ortadan kalkacakor Goruntu kalıtesı açısından en hassas olan mamografi sıstemlerınde büe artk sayısal sıstemler kısa bır sure once kabul gormuş ve kullanılmaya başlamıştır BDT sıstemı sayısaHaşürılmış tıbbı goruntuyu mceleyerek daha onceden gehşnnlmış algontmalar yardımıyla kanser rıskı taşıyan bolgelen belır ler Bu algontmalar kanser belırtılerı konusunda radyologlann uzun yıllardır kullanageldıgı yontem, tecrube ve bılgüere dayanır Kanser belırtüennın sayısal sıstemlerdekı ozellıklen bulunur, bunlar ışaret ve ımge ışleme yontemlenyle degerlendırılır ve sonuçlar radyologlara sunulur BDT sıstemlerı bınlerce rontgen ülmını hıç yorulmadan ve aynı standardlarda degerlendırebılır Ideal bır BDT sıstemının tum kanser bolgelerını bulması ve kanser olmayan hıçbır bolgeyı kanser bölgesı dıye ışaretlememesı gerekır Ancak, gebştnlen sıstemler ıdealden uzakür ve onlar da radyologlar gıbı bazı kanser bolgelerını bulamamakta (duşuk duyarlılık) veya kanser olmayan bolgelere kanser teşhısı koymaktadır (hatalı teşhis) BDT sıstemlerınde duyarlılık artrıldıkça hatalı teşhis oranlan da artar Yuksek duyarlılıkta çalışmak. kanser nsklerını azaltmasma karşın, hatalı teşhıslenn artması radyologlann daha çok zaman kaybetmelenne ve BDT sıstem çıknlanna olan ılgılennın azalmasına yol acar Çalışmalar, yuksek duyarlılıkta en az hatalı teşhis yapan sıstemlenn gelış tınlmesıne donuktur BDT sıstemlerı teşhıste radyologlara yardımcı oldugu gıbı, tanıda da onlann yardımına başlamışur Şu ankı uygulamada bır radyolog eger mamogramda şuphelı bır bolgeyle karşılaşırsa, o bolgenın bıopsısının yapümasına karar verebılır Çogu durumda bıopsı sonuçlan ıyı huylu (benıg) çıkmaktadır Bu sonuç, nıhayetınde hasta ıçın olumlu olsa da, hastanm bıopsı ışlemınden dolayı yaşadıgı fizıksel ve psıkolojık sıkmülann ızlennı ortadan kaldırmaz Yenı gehşunlen BDT sıstemlen, radyologca şuphelı bulunan bır bolgenın kanser nskı konusunda radyologa yardımcı olmak tadır Bu bılgüenn ıyı bır şeküde kullanılmasıyla gereksız pek çok bıopsının onlenecegı ongorulmektedır (*) Mıchıgan Unıv Radyolojı Bol (1) Kayhan Engın UludaŞ OnkolO)i Dayan ma Dernegı uzerıne Cumhurıyet Bılım Teknık s 13 3Temmuz 1998 " (2)http //alptıa3 rad med umıch edu (3) M N Gurcan Y Yardımcı A E Çetuı K Arujdiı DetPdıon of Mıcroca! cıficatıom ın Mdmrnoqidms Usıng Hıqher Order Stdtıstıcs IEEE bıgnal FiüLebauıy Letters rüt 4 no 8 sf 213216 Agustos 199/ Felsefe ve anti felsefe Cumhunyet'ın 23 Nısan tanhb sayısında "OSS'de felsefe çıkarması" başlıkiı bır haber vardı (s 8) OSYM Başkanı Sayın Dr Fethı Toker, bu yü yapılacak sınavla ılgüı olarak," psıkolojı ve sosyolojıden soru gelmeyecegını, 10 sorunun da felsefeye aynl±gmı" açıklıyordu Geçen yıllarda sosyolojı ve psıkolojıden 4'er, felsefeden ıse 2 soru sorulmustu Boylece, felsefenın lıselerde (yenıden) zorunlu ders olmasına koşut olarak unıversıte sınavlanndakı soru dagılımı da degışıyordu Bu arada Sayın Tbker, "Sorular, duşunme ve sorgulamaya dayalı olacak" derken, felsefe sorulannın onemıne degınıyordu Haberde, bır felsefe ogretmenının sınava yonehk olarak konuyla ılgüı eleştırel yorumuna da yer venlmıştır Ancak bızı burada ügüendırecek nokta soz konusu sınavla ügüı degüdır Yazarıruzın bu ba^lamda gundeme getırmek ıstedığı konu, haberde venlen bügılenn yansıttıgı felsefe anlayısına üışkmdır Felsefe alarunın psücolojı ve SOSTDIOJI üe bırlıkte bır kumede ele alınması, çok açık bıçımde onun bır toplum ya da ınsan bılımı olarak dusunulebüdıgınıyansıtmaktadır Burada kanımca en azından üa yanlışlık yapümaktadır Onun, ılkece ınsanın mcelendıgı bır alan olarak kavranması ve ınsanla yazanruzın gorebüdıgı olçude tum dunyada yaygındır ve ozunde buyuk olçude ınsan merkezlı olan bır anlayışı yansıtmaktadır Bu anlayısm akademık çevrelerdekı yansımasını yalnız felsefe bolumlermde, felsefecüerın yazı ve kıtaplannda degü, ornegın unıversıte kıtaplüdanndakı sınıflandırma dızgelennde de goruyoruz Buralarda felsefe kaynaklan, psıkolojı ve sosyolojı uzenne olanlarla bırlıkte, bu arada ınançlarla (dınlerle) ügıh yayırüann yanında yer almaktadır Her durumda boyle bır anlayısın tanhsel kokenlen vardır burada onun bır yandan büım ve felsefe alanlannın tek olmasa da ıküı bır kume oluşturduklan zamana, ote yandan felsefenın ınançlarla kanştınldıgı zamanlara gıttıgını soyleyebüınz Gerçekte durum nedır ? Felsefe yalnızca ınsana yonelık bır alan mıdır'' Gerçekten oyle ıse manügın, matemaük felsefesının, fizık ve kımyanın felsefe açısından sorgulanmasının burada yen nedır? Alanlannın uzun geçmısı ıçınde felsefecılerın dunyanın yapı ve ışleyısını anlama ve açüdama çabalan konusunda ne dıyebüınz? Kanımca felsefe, ozunde kavramsal, daha genış açıdan bakldıgında ussal bır etkınlık olduğundan, çok buyuk olçude ınsan merkezlı, yenne gore de ınsanın, onun dunyadakı yerırun yuceltüdıgı bır alan olagelmıstır Onun bu nıtelıgı, bügının kaynagını ınsanın usunda bulan geleneksel "rasyonalıst" ya da ussalcı felsefede çok belırgın olmaktadır, Oysa çagımızda felaefe, gostenlen butun dırençlere karşın, bellıbaşlı ınsan etkınbklerının kavramsal duzeyde eleşurelmanuksal bır suzgeçten geçırüdıgı bır ust etkınlık konumuna gelmıştır Bsztnnd Raıtall'm duşundugu gıbı, "felsefeyı yadsımak da bır felsefe ve de kotu bır felsefe ıse", yazannızın başlıgmda yer alan "AnüFelsefe" terımı nasü savunulabüır? Benım onunla anlatmak ıstedıgım, bır yandan felsefenın çagımızda geçırdıgı otedegişımı ("metamorfozu") vurgulamakor kı burada onun dunyayı anlamakta (ve degısnrmekte) büımle butunleşmesı soz konusudur, ote yandan da onun ınsan merkezlı geleneksel felsefenın etkısınden olabüdıgınce kurtarüması gerektıgıru anlatmak ıstıyorum Bubakımdan bu terımı, (yazarınız anlam ıçengıne pek katümamakla bırlıkte) "antıPsıkıyatn" üe karşdaştırmak yerınde olacaktır Yaman Ors 687/15