Katalog

Depremi ölçmenin tarihi ve 1999 İzmit Depremi örneği Büyük depremlerde moment magnitüdü kavramı kullanılması en sağlıklı sonucu verecektir. Buna göre 1999 İzmit Depremi moment magnitüdü, arazi çalışmalarımn katkısıyla M^/=7.S oiarak düşünülmelidir. Şahin Akkargan, Ferhat Özçep ve Oğuz Gündoğdu (*) uyuk bır kısmı her an deprem olma nskı taşıyan Anadolu'da, bu gerçegın ortaya çıkması ve deprem konusunda bıraz olsun ınsanlann bılgüenebümesı maalesef 1999 Izmıt ve Duzce depremlerıyle mumkun olabılmıştır Depremlenn bu kadar sık etkıledıgı Anadolu Levhası uzennde yaşayan ınsanlar oiarak daha fazla deprem kulturune ıhüyacımız oldugu bır gerçek Bugun Medya'da herhangı bır deprem haberı duyul duğunda ınsanlann merakını, o depremın kaç buyukluğunde oldugu çekıyor Çoğu zaman buyukluk ıle şıddet kavramlan kanştırılsa da, yıne de ınsanlar 7 4'u baz alarak kendılerınce bır olçekleme yapıyorlar Bu durum tıpkı •1 En iyisi: Sismik moment Magmtud olçeklen (ML M b Ms) depremlerın buyukluklenm karşüastırmak ıçın bır füar vermesıne ragmen, bır depremın gerçek boyutlan en ıyı sısmık moment (Mo) ıle temsıl edılır Bır fay boyunca kınlma bır kuvvet çıfh oluşturan eşıt ve zıt yonlu ıkı kuvvetle ılgdıdır ve sısmık momet bu kuvvet çıftının momentıdır Cısım dalgası magnıtudu yaklaşık M b 6 cıvarında ve yuzey dalgası magnıtudu yaklaşık M s 7 3 avannda doygunluga (saturasyona) erışır Ornegın, 1906 San Fransıco 1964 Alaskave 1960 Şılı depremlennın her uçu de M s =8 3 yuzey dalgası magnıtudune sahıpür Bununla bırlıkte bu depremlerın faylanma alanlan ve oluşturduklan tektonık degışımler gozonune alındıgında San Fransıco depremınde serbestlenen enerjı mıktan dıger ıkı depremınkınden daha kuçuktur Sısmık moment depremın tum kınlma yuzeyı boyunca boşalan deformasyon enerjısırun bır olçusu oldugundan dolayı sısmık moment uzenne oturtulmuş bır magmtud olçegı buyuk ve çok buyuk depremlenn boyutlannı çok daha ıyı temsıl edecekür Bu magmtud olçegı moment magmtud olçegıdır ve sısmık momentle üışkılendırılır Moment magmtud olçegı kulamlarak 1906 San Fransıco depremi ıçın M w = 9 2 ve 1960 Şılı depremi ıçın M w = 9 5 ve 1964 Alaska depremi ıçın M w = 92 bulunmuştur Momet magmüdu bır sısmografm ozel bır frekans bandındakı genlıgı B magmtud olçeklennın kullanım alanı Gutenberg ve Richter tarafından genışleülmıştır Takıp eden bılımsel gelışmelerle magmtud olçeklen kullanılması hakkındakı kuramsal ve pratık kurallar oluşturulmuştur Boylece sığ ve denn depremlenn her ıkısının de magnıtudlennı behrlemek mumkun olmuştur Magmtud behrlemesı sabıtlenbılınmek şarü ıle, herhangı bır ıstasyondakı sısmografm kayıtlanndan dalgalannın genlık ve peryod olçulerı yardımı ıle yapılabılmıştır Magnitüd Doygunluğu (Satürasyonu) Ilk kez Kanomori (1977) tarafından belırtılen magmtud satürasyonu (doygunluğu) goruşune gore klasık oiarak genlık ve sure okumalanndan saptanan magmtud olçeklen ancak fay boyunun 550 km oldugu depremlerde gerçek buyuklugu temsıl edebılırler Aksı taktırde yam fay boyunun magnıtudu belırlerken kullanılan genlıge aıt enerjının dalga boyunu geçtıgı hallerde, bu olçekler ger Rıchter cetvehnın parayla satm ahnmayan bır hesap teknı^ ğı'' oldugunu ogrenmeye benzıyor Levha sının ve levha ıçı buyuk depremlenn sık yaşandıgı ulkemızde bır Jeoüzık dısıplını olan deprem büıme (sısmolojı) orta ogreumlerden başlanarak daha fazla onem venlmesı gerektıgı kanısındayız Boylece bırbırımıze 'Yalova'da deprem sırasında apartmanın ust katlanna kaçan Japonlann hıkayesını' anlatacagımıza bır parça daha fazla deprem kulturu almış olmaz mıyız'? yerıne faylanma alanı, faylanma sırasındaki yer degiştirme ve enerji boşahmı gıbıfizıkselparametrelerle dogrudan baglantılı oldugundan, dunya olçegınde yaygın 29* 30* ır 32* Tarihsel Gelişim Eskı Çın uygarlıgında, depremlenn kayıtlan ve bıldınlmelen ıle ılgüı bır sıstem kuruldugu bılınmektedır O zamankı ınanca gore depremler üe hukumetienn degışmesı gerekmekte ıdı Bu arada ımparatorluk gokbüımcısı Chang Heng (78139) depremlerı olçmeye yonelık oiarak dunyadakı çahşan ılk sısmografı yapmıştır Deprem hareketının şıddetı uzerındekı çalışmalar, 1862'de, irlandalı bır muhendıs olan Robert Mallet'ın "1857 Buyuk Napolı Depremi" ve 'Gozlem Sısmolojısının Esaslan" adında ıkı kıtabını yayımladıgı zamandan berı devam edegelmektedır Mallet, dort bolgeye ayırdıgı dep rem sahasının harıtasını çızmıştır Bınncı bolgedekı butun şehırler harap olmuş ıkıncıde buyuk bınalar yüalmış uçuncude yalnız ufak hasarlar olmuş ve dorduncude şok hıssedılmış olmakla beraber her hangı bır hasar veya can kaybı olmamıştır 19 yuzyüın sonlarına dogıu FrançoisAlphones Forel ve Michel Stefano de Rosıi tarafından tasarlanan 10 skalalı deprem şıddet olçegı yaygın bır bıçımde kullanüıyordu Daha sonralan RossiForel olçeklennın bıraz degışıklen olan bırçok sısmık şıddet olçeklen yapılmıs, bunlar arasında mesela 10 derecelık Mercalli (1897) Mercaüi Cancani (1902) ve 12 dereceh Sieberg (1912) vs oluşmuştur Bu olçekler bugunun gereksınımlerını karşılamadıgından 1931 yüında Wood ve Neumann, halen kullanılmakta olan, modıfiye edılmış bır Mercalli şıddet olçegı hazırlamıslardır 1935 yılında C.F. Richter 1 tarafından farklı bır olçek hazırlandı, bu olçek yardımı ıle bır depremın toplam enenısı kavramı duşunulebüıyordu Rıchter onu bır depremın "aletsel magnıtudu" şeklınde adlandırdı Sonralan 680/20 41*00 40' ftkll 1: 17 Ağıutos 1999 izmit Deprtml vw 12 Kasım 1999 Düzce deprtmkrinln konumlan ve oluşan yüzty kınklan. İzmit Depremi Ile oluşan yüzey kınğı, eldekl denlzel sığ sbmlk vertlere ve arazl gözlemlerine göre Ave B noktalan arasında kalan alana yayılmıstır. çek buyuklugu sature olmalan (doygunluga ulaşmalan) nedemyle temsıl etmekten uzaktırlar (Kanomon, 1977) Izmıt Depremi magmtud saturasyonuna bır omek teşkıl etmıştır Üksel oiarak sureye bağlı oiarak hesaplanan magmtud M^6 8, kınk boyunun 50 km yı çok geçmesınden dolayı gerçek buyukluk degennı yansıtmamaktadır Bu saturasyonun nedem klasık yollarla magmtud behrlemesı yaparken, sısmogram uzerınde okudugumuz genlıgın sınırlı band genışlıgme sahıp aletlerce kaydedılmış olmasıdır Aynca kaynaktakı onjınal genlıgın ıstasyona gelene kadar üerlenen ortamın lokal etküerm denetımınde kaldıgıda açıktır Bu nedenle buyuk depremlerde (yırülan fay boyu 50 km'yı aşan) genlık olçerek, klasık magmtud behrlemesı yerıne sısmık moment'ten hareket ederek magmtud hesaplama onensı geunlrmştır oiarak kulanılmaktadır Momet magnıtudu çok buyuk depremlenn boyutlanm dogru oiarak veren yegane magmtud olçegı olup deprem kayıtlanndan bagımsız oiarak hesaplamr (Alptekm ve dıg 1999) 1999 İzmit Depremi Moment Magnitüd (Mw) Hesabı 1 ay boyu 50 km yı geçen depremlerde buyukluk hesabı moment magnıtudu ıle yapüdıgı belırtılmıştı Moment magmtudunu hesaplamak ıçın bır takım parametrelenne ıhtıyaç vardır D = Ortalama otelenme mıktan (cm), ji = njıdıte (dyne/cm2) A = Faylanma alam (cm^), L = Yuzey kıngı (km) W Kınlma derınlıgı (km),