Katalog

Günlük hayatta elektromanyetik alanlar ve insan sağlığı Haldun M. Özaktaş* Cep telefonlarının cihazlar üzerine etkileri Yalnızca insan sağlığı penceresinden bakmakla kalmayıp, daha genel bir bakış İle, çevremizdeki her türlü araç ya da otuşum üzerinde yapttğı etkileri incelemek gerektiğini düşünenlerden biri de Braunschweig Teknik Üniversitesi'nde Fizik uzmanı Achim Enders. Spieget dergisi ile bir söyleşi yapan fizikçi, açık tutulan cep telefonlarının elektronik öhazları ne sekilde etkilediği konusunda bazı bilgiler veriyor. Bir uçağın bagaj bölmesinde açık unutulan cep telefonu, piht kabininde yangın alarmı verilmesine yol açmış; acil inişe geçen uçağın att bölmesinde yangın olmadığı, yalnızca cep telefonunun gönderdiği dalgalardan kaynaklanan bir yanlış etkileşim meydana geldiği, ancak saatler sonra tespit edilebilmiş. Evde açık tutulan bir cep telefonu, çalısır dunımdaki çamaşır makinesini, su boşaltım programını atlayarak sıkma işlemine geçinvis. 20 kg. suyu boşaltmadan çamaşırı sıkmaya başlayan makinenin yürümeye başladığı görülmüş. Amerika'da, tekerlekli sandalyede oturan bir hastanın, kendi müdahalesi dışında yürümeye başlayan sandalyesini, elindeki cep telefonunun harekete geçirdiği tespit edilmiş. Cep telefonu İle • Hastanelerin yoğun bakım bölumlerinde bulunan sayısız elektronik cihaz, odaya giren bir cep teleherhangi bir elektfonunun manyetik dalgalarından etkilenerek yanlıs ronik cihaz arasınveriler verebiliyor; hatta, kalp atışlannı denetleyen cihazlann göstergesini sasırtmakla kalmayıp, kalp pille da en az 20 santim rini sekteye uğratabiliyor. mesafe bırakılması OZET Modern toplumlarda yasayan hemen herkes surekli olarak doğada bulunanın çok ustunde elektromanyetik alan ve dalgalann ıçinde bukınmaktadır. Bunlann insan sağlığı üzerinde olası olumsuz etkileri tartısma konusu olmaya devam etmektedir. Bu yazıda, yaygın olarak karsılaşılan uç elektromanyetik alan veya dalga kaynağı uzennde dunılacaktır: 50 Hertz alternatif akım elektrik ağı, bilgisayar ekranlan ve radyo, televizyon, cep telefonu, radar ve benzeri radyo ve mikrodalga frekanslannda yayın yapan vericiler. Bunlann her biri için, bilimsel belirsizliğe rağmen, neyin zararlı olup olmayabileceği konusunda bir fıkır verildikten sonra kisisel korunma ve halk sağlığı açısından önerilerde bulunulacaktır. uçakoto ve tıbbi sağlık sorunu (kanser, duşuk veya sakat doğum, bağışıklık sıstemı zayıflaması vb) arasında butun araşurmacüann uzennde anlaşüğı çok açık nedensonuç üışküen gosterılememıştır. NEYAPMALI? Bu büımsel belırsızlık karşısında kışısel korunma ve toplum sağlığı açısından nasıl bir yol ızlemelıyız' En akılcı çozum, temkınlı davranıp oncelıkle malıyetı çok yuksek olmayan butun onlemlen almak, ancak malıyetı çok yuksek onlemlen almadan once, toplumun karşı karşıya bulunduğu kanıtlanmış (ve bazılan daha buyuk) nsklen de goz onunde bulundurmaktır Alınabılecek onlemlenn malıyetı çok buyuk olduğunda, eldekı sınırlı kaynaklann bu dığer kanıtlanmış nsklenn azaltüması ıçın kullanılması daha yararlı olabılır Bugun çoğu ınsanm karşı karşıya kaldığı elektromanyetik alanlarm zararlan sıgara ıçmek, nukleer radyasyon, yoğun hava hrlılığı, kronık yetersız beslenme ve benzerlennden olasüıkla daha azdır Ancak maruz kaldığımız alanlarm gunden gune artyor olması ve etkılennın ancak uzun vadede ortaya çıkabılecek olması bu durumu degıştirebılir. Tbplum açısından baküğımızda önemli bir başka konu belli bir teknolojıden fayda gorenlerle, o teknolojınm rısklennı paylaşanlann aynı laşüer olmamasıdır Uygun duzenlemeler, vergılendırme, ve/veya serbest pıyasa mekanızmalanyla fayda/kulfet dağılımının adü olması sağlanmalıdır Orneğın, cep telefonu ureücılen, cep telefonu yer antenlennın ınsanlan daha az etla altında bırakacak şeküde yapılmasının çok pahalı olacağıru ve dolayısıyla bir oncekı paragraftakı manük uyannca akücı olmayacağını soyleyebılırler Ancak burda tasarruf edılen para bir butun olarak halkın parasıdır. Korunması soz konusu olan sağlık ıse antenlenn etkısı altmda kalan tum ınsanlann sağhğıdır Bu nedenle fayda/kulfet hesaplarını yaparken faydayı ve kulfet gorenlenn kımler olduğu aküda tutulmaUcbr Elektromanyetik alanlarm belli sağlık sorunlanna yol açuğı henuz kuşkuya yer bırakmayacak şeküde kanıtlanmamışsa da, bu konudakı araştrmalar surerken, ınsanlan bılgüendırmek, ucuz onlemlen almak ve fayda/kulfet dağılımının adü olması ıçın mumkun olan ne varsa yapümalıdır Bu bağlamda daha genel bir tartısma konusu şudur Gereklı onlemlenn alınması ıçın bir urunun zararlı olduğunyn ıspatlanması yuku kamuya mı duşmektedır, yoksa yaygın olarak kullanümaya başSayfayt çevlHnlz 680/13 GIRIŞ Modem toplumlaıda yaşayan hemen herkes sureklı olarak doğal olaylardan kaynaklananlann çok ustunde elektromanyetik alan ve dalgalann ıçinde bulunmaktadır. Bunlann, yuksek şıddet veya guç duzeylerınde insan sagkÇfina zararlı olduklanna kusku yoktur Ancak, ınsanlann gunluk hayatta karşılaştıklan daha duşuk duzeydekı alan ve dalgalann bıie uzun vadede insan saglıgı uzennde olumsuz etkılen olup olmadığı tarüşma konusu olmaya devam etmektedir Dunya genelınde, elektnk ureüm ve dagıüm şırketlen ve elektnklı aygıtlann ureücüen, çogunlukla insan saglıgı açısından bir tehdıt olmadıgını veya çok az olduğunu soylemektedırler Ote yandan, bu konuda arastrma kaynaklan talep eden bıhm ınsanlan ve korunma amaçlı urun veya hızmet satanlar, çogunlukla olası veya gerçekleşen zararlann ınkâr edılemeyeceğını ve cıddı boyutlarda olduğunu ıddıa etmektedırler Bugüne kadar yapüan büımsel araşürmalar, elektromanyetik alan ve dalgalann çok duşuk şıddet ve guçlerde brte* çdşıtiı bıyolojık etküen olduğunu gostermışür Doğal çevrede bulunan alanlar, bu alanlardan büe çok daha duşuk sevıyelerde olduğu ıçın, canMann bu alanlarm olası etküerme karşı evnmsel olarak edınılmış ozel bir korunma mekanızmalan olması da beklenemez Bu durumda, bu çeşıtlı bıyolojık etküenn bınnın değılse dığennın ınsanlara zararlı olma olasıhğı yok sayüamaz Birçok epıdemıyolojık ve dığer bilimsel çalışma da bunu desteklemektedır Ote yandan, bugune kadar bu alanlarla, sebep olduklan ıddıa edılen çok sayıdakı kronık hastalık veya • Arabalardaki airbag ya da ABS sistemini şaşırgerektiğine değinen tan manyetik dalgalar, emniyet yastığının patEnders, telefonda lamasma, pencerelerin kendiliğinden açılıp kapanmasına ya da arabanın tamamıyla denetim dısına konuşan insanların çıkmasına neden olabiliyor. bunu yapmalarının Kısacası, cep telefonu ile herhangi bir elektronik İmkânsız olduğunu cihaz arasında en az 20 santim mesafe bırakılması gerektiğine değinen Enders, telefonda konuşan insansöylüyor. ların bunu yapmalarının imkânsız olduğunu hatırlatıyor. Nitekim, insanın kendini koruma mekanizması, beyinde bazı salgılann daha fazla sa\gılanmasım, ısı yükselmesini gerekli görüyor. Doğadaki dengelerden yola çıkarak bakıldığında, birçok şeyin en sağlıklı konumuna, dengede iken ulastığına tanık oluyoruz" diyen uzmanlar, "doğal denge" ile gerekliliklerden ya da zorunluluklardan doğan "suni denge" arasındaki farklılığa dikkat çekiyorlar. Kendi özümüzde mevcut dengelere yeniden ulasmak çabasındaki bedensel islevler, dışardan alınan yatıştmcı, uyancı maddeler yardımıyla suni bir denge kuruyor. Beyin, kendi iç dengesini fazladan bir çaba, fazhdan bir salgı ile yeniden kurmaya çalıştığında, belli bir süre için dışardan gelecek herhangi bir destek olmaksızın başanlı olsa dahi, belli bir sürenin sonunda yıpranmaya, rahatsızlanmaya başttyor. Belli sürenin sonunda, o dengenin doğal konumuna gelebilmesi için bazı öneriler getiriyor uzmanlar. Doğanın yeşilliklerinde yürümek, gökyüzünün mavisine bdkmak, gözleri kapatıp suni oian herseyden uzakiasmaya çalısmak, gibi...