Katalog

•(* •"*•!«• Hava trafik kontrolörlerinin stresleri yüksek Cörevleri yüzünden yoğun stres yüküne girerek, bazı bedensel ve ruhsal rahatsızlıklara aday olmayı kabullenmiş durumdaki hava trafik kontrolörleri, psikolojik ölçümlere göre daha yüksek derecede stresli görünüyorlar. rından 2 kat fazla; mide ülseri, hazımsızlık, baş agnsı, gögus agrısı gibi psikoır uçagın emnıyetle kalkış, uçuş ve ıniş yapmasınsomatik yabnmalar da andan soıumlu 3 kışı varsa bunlar püot bakımcı ve lamh derecede yüksek buhava tıafik kontıolorudur. Çdgdaş havacüıkta ozellunmuştur. Keza görev salikle hava trafik kontrolörlerinin (HTK) uçuştaki payları piatlerındekı ölçumlerde, nalotlannkine yakm ve birinci derecede onemli gorulmektebız, plazma fosfolıpıd ve dır. Geçmişte püot sorumluluğunda olan pek çok şey buidrar epinefrin norepinefgün HTK'lerine yüklenmiştır. rin duzeyleıi normalin usFarklı hız, ırtıfa ve yonlerde uçan degişik tiplerdeki tündeki degerlerde çıkmıştır. • • uçakları, acil arıza ve çarpışma olasılıklarını goz ardı etPsikolojik araştırmalar: HTK' lerine uygulanan meden, kısıtlı bir hava sahası olan meydanlarda ve degıkişüik testlerınden Calıfornıa Personality Inventory' de şen meteorolojik koşıülar altında emniyetle yonetebilmek, tum skalalar normal sınırlar ıçinde bulunmuştur. 11.000 bu meslek grubunun bır orkestra şefi gibi bilgili, dikkatli ABD'li HTK'run Cattell PF16 ortak profüınde ise soyut düve maharetlı olmasını gerektirmektedir. Radar, telsiz, teleşunebilme yetenegi, entelektuellik, guçlu ustben, kendini fon gibi elektronık araçlardan gelen yogun bilgi akışını kontrol edebilme, kendi duşunceleıinde ısrarblık gibi değerlendirirken, gorsel bügüeri de bunlarla bırleştırolumlu yonde taşmalar belırlenmiştir. Dünyarun en yogun mek, gece koşullannda ise neredeyse uçakları körlemehava trafıgı olan ChıcagoO'Hare Havaalanı ile, ondan bısine idare etmek oldukça guç bir iştir. Bu sureçte îngilizıaz daha az hava trafigi olan HoustonInternational Havace olarak özel bir terminoloji ve semboloji ile surdurulen alanında yapüan bir anket çalışmasında kontrolörler; yoiletişim de ayn bir problemdir. Kıtalararası uçuşlarda yolgun stres yaşamalanna ragmen mesleklerinin prestijli ve cu ve murettebatın bir dizi bedensel ve bilışsel bozuklukdoyumlu oldugunu, yaptıkları isten gurur duyduklannı lar yaşamasma neden olan jetlag tablosunun benzerı, belirtmişlerdir vardiyah çahşan başka iş grupları gibi HTK'lerınde de görulebilir. Bu, shiftlag sendromudur Ügınç bır yaklaşım olarak da, isin bizve belirtüerijet lagüe aym olup, cidOnlar emniyetli bir uçuşun zat kendısının bır stressör olmadıgını dı performans bozukluklarına yol vurgulamışlardır (bu, meslekı doyugölgede kalmış açabılmektedır. Küçük hatalann bile mun iş stresını notralize etmesi biçiuçak kazalan, can ve mal kayıplanymimarlarıdır ve kesinlikle mınde yorumlanabıür). Stres faktorlerı la sonuçlanması olasüıgı, HTK'lerinın motive edilmeleri gerekir. olarak çogunlukla çalışma koşullannı korkulu ruyasıdır. sorumlu tutmuşlardır; bunlar yönetim Örselenmiş, heyecanmın hatalan, vardiyalı çalışma zorluklan, Bu meslek grubunun, "işle üelektrorük alet sorunlan ile asli görevgili stres yukunun fazla oldugu, işlekaybetmiş, tükenmiş kon lermın dışındaki diger işlerdır. rirun hiç hata yapmadan suratli ve trolorler tarafından yön ABDde yapüan başka bir çalışmada kesın karar vermeyı gerektirdigi, ise, HTK'lerinin durumluk ve surekli kontrolorun hava trafiginın beyni ve lendirilen bir uçakta yolcu kaygı (STAI) puanları beklenenin aksiküit personel oldugu" konularında ne düşük bulunmuştur. Surekli kaygı veya mürettebat olmayı yazarlar fikir birligi ıçındedirler. (ATraıt) skoru 14.7 olup, kolej ögrenHTK'lerin stresleri, bir yazıda hastakim kabul eder? cüerının puanlanndan düşük düzeydene yogun bakım personelinin stresdir. Bir diğer degerlendirmede ise bu puan 30.3 bulunleriyle eş tutulmakta; her iki grubun da kritik, karışık, çok muştur ki, kontrol grubu için aynı çalışmada 35.8 puanınm onemlı ve yetenek gerektıren meşgulıyetleri oldugu büdıbelirlenmış oluşu düdcate alındıgında, HTK grubunun ankrilmektedir. sıyete egüiminm görece az oldugunu düşündürmektedir. Bu, kısmen kontroüü ve entelektüel kışüüc özellikleriyle, İki kat fazla hastalıklar k:smen de anksiyetenın yer degıştırmesıyle (somatızasBoylesme stresli bır gorev yapan HTK meslek gruyon) ügüı olabilır gıbı gorunmektedır. bunda hipertansiyon ve EKG anomalileri kontrol gruplaMuzaffer Çetingüç (*) B Yukanda da belirtildigi gıbi, ABD.'de yapüan iki çalışmada HTK'erinın surekli kaygı puanları 14.7 ve 30.3 düzeylerindediı. Spıelberger Surekli Kaygı Envanterınin Turk toplumunda yapüan standardizasyon çalışmasında, Oner ve LeCompte' un elde ettiklerı Atraıt degerler : Ogrencüer 38.1 Fiziksel Hastahgı Olarüar ... 39.7 Psüdyatrık Hastahgı Olarüar... 55.0 Buna gore HTK grubu, fiziksel hastahgı olanlardan da yüksek kaygı puanı sergüemektedir. HTK'lerinin kaygı ve depresyon puanlan, kontrol grubuyla karşüaştırüdıgında ise, 0.001 duzeyınde ıstatısuksel anlamhhk bulunmuştur. Anket degerlendirmesınde, somaük yakınmalar ola lak baş ağnsı, mide ağnsı, çarpıntı, tansiyon yük Ülkemizde kaygı daha yüksek: Ulkemızde 1990 yüında Spıelberger Surekli Kaygı Envanteri (STAI), Zung Depresyon Skalası ve bir psikososyal anket kullanüarak tarafımızdan da bir stres degerlendırme çalışması yapümıştır. 82 kule operatör ve trafik kontrolörunun katıldıgı çalışmada surekli kaygı ve depresyon puanlan, kontrol grubundan da, Turk toplumu için standardıze edılmış degerlerden de, ABD'h meslektaşlannın skorlarından da yüksek bulunmuştur. Araştırmaya alınan 82 HTK'nin sürekü kaygı puan ortalamalan 43.4, depresyon skalası puan ortalamalan ise 47.9 bulunmuştur. Bu rakamlar "yüksek kaygı ve sınırda depresyon" ışaret eder gibidır. sekliği on sıralarda yer almıştı. HTK'leri özgün ifadelerınde, ekonomik gelirlerinin ek tazmınatlarla artınlmasını, kadrolann genişletümesını, gorev dışı sorumluluklardan anndınlmalannı, vardiyah çahşma düzenlerinin iyüeştırümesini ve elektrorak teçhizatın modernleştirümesirü istemekteydüer Buna ragmen çogunlugun gorevlerinden memnun oldugu ancak stres yüklerinin bir uçuş kazasını da kolaylaştırabüecek nitebkte oldugu vurgulanrmştı. (Araştırmarun yapüdıgı tarih itibariyle, son 1 yühk periyoddaki uçuş kazalannm hiçbirinde kule sonımlulugu saptanmamıştı) Şuphesiz 10 yü onceki bulgulan bugune yansıtarak sonuç çıkarmak dogru degüdir ve guncel araştırmalara gereksinim vardır. Ancak bugün HTK'lerinin yapüklan krınk görev niteligi de degişmemiş, hava trafigindeki yogunluk da azahnamış (tersıne artmış), ekonomik durumlan da yeterince iyüeştirilmemiş oldugu gerçeklennden hareketle, yeni yapüacak çahşmalann da benzer sonuçlar verecegi öngonüebüir. Görev başansı ve üstun performans, çahşma koşullannrn uygunlugu, mesleki doyum ve motivasyon unsurlanyla yakmdan ügüidir. 10 yü öncesinin anketlerindeki görev motıvasyonunuyla ügüi coşkulu ifadeler, test skorlann dan daha onemhydiler. Ne yazü< kı bunu sayısal olarak ölçup objektif olarak gostermek olanagımız yoktur Iş stresinin, iş sevgisiyle aşüabüecek bir şey oldugunu unutmayarak, kontrolörlerin iş sevgüerini örselememenin yolları aranmahdır. Hiç kimsenin örselenmiş, heyecarunı kaybetmiş, tükenmiş (burnedout) HTK'leri tarafindan yönetilen bir uçakta ne mürettebat, ne de yolcu olarak uçmayı kabullenmesi beklenemez. Gorevlerı yuzunden yogun stres yükune girerek, bazı bedensel ve ruhsal rahatsızhklara aday olmayı kabullenmiş durumdaki hava trafik kontrolörleri, emniyeth bir uçuşun golgede kalmış mimarlandır ve kesınhkle motive edilmeleri gerekmektedir. • .• .(*) Doç.Dr; Havacüık Tıbbı Dernegi Gen.Sek. eposta: [email protected] 711/17