Katalog

Önüm, arkam, sağım solum hiperaktivite Yankı Yazgan Hıperaktivıtenın geneüğı ve tedavısı hakkında bu yıl bır çokyenı bügı elde edıldı Hangı genlerden şuphelenıyorlar7 tlaç mı, terapı mı, yoksa hcrıhsı demı? Yıl boyunca yapılmış bıhmsel toplantılardan ızlenımleı, dunyanın çeşıth yorelennden uzmarüann goruşlennı yansıtıyor torların da benzerı ızlenımler taşıdıgı ortaya çıktı Kısa vadelı tedavıde en etküı araç olan üaçlann, hele egıtsel ve anababa terapüen ıle bırükte kullanüdıgında, hıperaktıf çocuga onemlı bır fırsat kazandırdıgını ve etkılenn uzun vadede kalıcüaşabüdıgını gorduk Anne babaların soruları Annebabaların bız "uzmanlan" sorguladıgı başka bır panelde ıse aılelerı kaygılandıran hususlann adeta evrensel oldugunu bır kez daha gordum Alışkarüık yapar mı ? Çocugun buyumesı etküenır mı ? Bır tahrıbat yapar mı? Ilaçlar hakkında gereklı on bılgüerı kullanım oncesı verırken, "uyancı" nıtelıgı sebebıyle kotuye kullanüma olasüıgını fuykusnzluk. ıştahsızlık gıbı) telaffuz ettıgınızde bu duşuncelerın dogması kaçınümaz Dıger yandan araşürmacüarın bu sorunlara tatmın edıcı kesınükte cevaplar bulduklarını büıyoruz Bağınüılık ? Uzun sureh ızleme çalışmalannda yaklaşık 25 yıl aradan sonra degerlendırüen hıperaktıf çocuklardan buyuduklermde bagımlüü< yapıcı maddeler 1 9981999 kaşı dunyada hıperaküvıte alanında çalı şan uzmanlann çeşıtlı toplantüarda ust uste bır araya geldıgı bır zaman oldu Once New York'ta "Amerıkan Hıperaktıf Çocuklann Aılelerı Bırlıgı " (CHADD) tarafınddn duzenlenen uluslararası kongre (Ekım 1998), ardından Avrupa Hiperaktivite Agı'nm hıperaktıvıte'nın genetıgı uzerıne çalışan bılım ınsanlannı ve doktorları bır araya getırdıgı Londra toplantısı (Kasım 1998), bunun bıö mınde Amerıkan Ulusal Saglık Enstıtusu'nun (N1H/NIMH) hiperaktivite hakkında goruş bırlıgı toplantısı (Kasım 1998), sonra da hıperaktıvıte'nın genetıgını araştıran Amerıkalı ve Avrupalı 30 bılım ınsanının bır araya geldıgı Boston toplantısı (Şubat 1999) rolu olabüecegı akla gelıyor Hele bu genlenn pratık anlarru olan yapısal çeşıüüü< (fonksıyonel pohmoriizm) gosteren üplen var ıse Hem New York'ta, hem de daha sonra Londra'da ve Boston'da yapüan "hiperaktivite eksperlerı" toplantüannda ozeüüde dopamın sıstemının genetüc.ozelüderı bolca elde alındı Londra/Boston'da hiperaktivite'nin genetiği. Daha oncekı bır yazımda (Can çücar, huy çıkmaz, 143198) bu konuya aynntüı bıçımde degınmışüm Marmara Unıversıtesı Tıp Fakultesı'ndekı araştırma grubumuzun yuruttugu çalışmalarda ele aldıgunız "hıperaktivıtenın ortaya çıkısında hangı genler rol oynuyor'" sorusunun cevabı henuz tam bellı degü Soruya dückat edın, genlenn rolu konusunda bır kuşku yok Aslında bu hususlan annebabalarla konuştugunuzda, onlar kendı çocukluklarıyla ve bu gunlerıyle ügüı bazı ozellüderı gozden geçırdıklennde "tabu kı kalıtsal" cevabını oyle bır araştırmaya gerek kalmaksızın verebüıyorlar Ornegın, aday genlerden Dopamın 4 reseptonı genı nın hıperaktivıtenın kalıtımındakı rolu kısmen de olsa kesın, ustelüc bu reseptor genının bellı bır alelının (yedı tekrarlı dıye büınen) hıperaküvıtesı olsun olmasın pek çok bıreyde "yeruhk arayışı" davranışı üe bagıntısı da gosterüdı ABD, Ingütere ve Kanada'da yaklaşüc 10 grup bızım hıpotezlenmıze benzer varsayımlar uzerıne kurulmuş çalışmalarda bırbınne tam uymayan hatta çelışen sonuçlar büdırıyorlar Hem Londra/Boston'da, hem de New York'takı ortak kanı, hıperaktıvıte'de rolu olduguna ınanüan kımyasal sıs temlerı kodlayan butun genlenn tek tek ele alınması gerektıgı "Eh, bız de oyle yapıyoruz zaten" dıyebılıyoruz Genetık etkılenn mekanızmasının büınmesı, erken tanıma, uygun ve etküı tedavı gıbı pratüc; sonuçlann yanısıra, hıperak tıvıte güaı son derece ınsana ozgu bu durumun bıyolojik temellerıra, ınsan davranıs ve ruhsal yapısının bır başka katmanını arüamamıza yardımcı olacak Bu toplantılara paralel olarak, ben ve bır grup annebabanın oluşturdugu AnneBaba Destek Grubu'nun duzenlemış oldugu lstanbul toplantısı ıse yukanda saydı gım toplantılann 'Tolıt adamı" James Swanson ve ekıbını Turkıyelı anne baba ve profesyonellerle buluşturdu Svvanson, Ankara Tıp Fakultesı'run duzenledıgı toplantıyla çocuk ruh saglıgı alanında çalışan meslektaşlara en son bılgüerı ulaştırdı, yıne aynı tarıhlerde Bu toplantılardan bazı ızlenımlenmı CBT'nın sayfalanndan sıze aktarmaya çalışmıştım Bu yazıda ılaçlar ve tedavılerle ılgılı neredeyse nıhaı denecek netlıkte bazı sonuçları ve bunun bılımsel temellerını aktaracagım New York'ta Amerikalı annebabalarla bilim şenliği: Ana babalar ıle bılım adamlannı bır araya getırmeyı amaçlayan bu toplantıda hiperaktivite dıye bılınen "dıkkat eksıklıgıaşın hareketlılık sendromu" nun bıyolojık ozellüderı hakkındakı son bılgıler sunuldu Toplantıyı or gutleyen CHADD adlı anababa grubu hıperaküf/dıkkaü dagınık çocuklann ve gençlerın yararına sıyasal duzlemde yuruttuklerı faalıyetlerın yanı sıra bu alanda bılımsel gundemı yonlendırme ve desteklemeye oncehk veren çok guçlu ve yaygın bır sıvıl toplum kuruluşu Bu toplantıda hiperaktivite tedavısı amacıyla kıülanılan üaçlann etkılerının degerlendırüdıgı bır panelde yaptıgım sunumda, Turkıye'de dıkkat duzelücı üaçlann kulla nırrana ılışkın son bırkaç yıl ıçınde gerçekleşen gelışme lerı tanıttım Hıperaktivıtenın ılaçla tedavısınde ılk adımda kullanılan uyarıcı rutelıktekı üaçların (aktıf kımyasal maddesı meülfenıdat, pıyasa adı Rıtalın) yakın zamana kadar sadece Ankara'dakı bır hastane eczanesınden elde edüdıgın den ve bunun tedavıyı nasıl ımkansızlaştırdıgından soz ederek başladım Üacın somut etkılerını ve yararlannı go ren Istanbul'dan bır grup annebabanın bır araya gelerek Saglık Bakanlıgı'nı "uyarması" ıle son bır yıl ıçmde ılaç konunun uzmanı doktorun denetımınde kullanılmak uzere eczanelerde bulundurulmaya başlandı Doktorların elınde yenı bır tedavı seçenegı olan uyancıların Turkıye'dekı hıperaktıf çocuklardakı etkılerı dıger ulkelerdekı çocuklardan farksız Kendı çalışmalarımızda etkı saglamak ıçın ıhtıyaç duyulan ılaç dozunun Amerikalı çocuklar ıçın gerekenden daha duşuk oldugu nu, ıştahsızlık gıbı aılelerı urkuten yan etkılerın daha az rastlandığını belırttıgımde, Çın, Kore vejaponya'dakı dok kullananlann çogunun tedavı almamış olduklan ortaya çıkmıştı Hacın bagımlüık yapıcı potansıyelı olup olmadıgına ılıskın beym gomntulemesı çalışmalan boyle bır potansıyelın "olmadıgı" sonucuna vardı NIMH'ten Nora Wolkow'un sunumunda agızdan alınan uyancı üacın bagımhlık yapması ıçın gereklı olan "kafa yapma" ve "ıyı hıssetür me" etküerını gostermedıgıne degınüdı l i y t m » gecikznesi ? Uyancı ılaç kullanımının buyume uzerıne olumsuz bır etiası oldugu savı yülarca kabul gordugu gıbı üacın prospekrusune büe gırdı Ancak, 1990dan sonra yapüan en az uç cıddı çalışma hıperaktıf çocuklann üaç kullansınlar ya da kıülanmasınlar potansıyel boylanndan yaklaşık 1 5 cm kısa kaldüdannı or taya koydu Konunun meraklüanna bır başka ıpucu, buyu me hormonu salınımını uyaran klonıdın adlı üacın dıkkat dagınıklıgı tedavısınde yararlı bır üancı seçenektır Şımdı sıra buyume hormonu üe hiperaktivite arasında bır üışkı olup olmadıgına bakmaya geldı Ilaçlara kımm daha ıyı yanıt verecegı, tedavının ne kadar surecegı gıbı sorulann nesnel temellere dayanan yarutını bulmak ıçın çocuklar ve aüelennın DNA'larındakı bazı ozellüdere baküdıgında, uyancı üaçlann etküedıgı dopamın sıstemındekı reseptorlerı, taşıyıcı proteınlen ve yapım/yüom enzımlerıru kodlayan genlenn yapılannın bır İstanbul/Ankara 1999 Çocağnma nasıl yardımcı olnnabilir ? Yazının başından bu yana sayıp doktugum büımsel çabalann hedef noktasında duran tek bır oge var hıperaktıf çocuklann hayatını kolaylaştıncı, onlann uyum ve ogrenme çabalannı verımh küıcı neler yapüabüır ' Bu durumun tedavısı ıçın en uygun seçenekler nelerdır ve nasü belırlenmelı' Hıperaktıf çocuga, aüesıne ve okuluna yonehk tedavüerı ozetleyeyım a. Oknl ve ö^renme. Okulda ve sınıf ıçınde ogrenme ortamını çocugun üıtıyaçlanna uygun hale getırümesı, ogretmen ve dıger gorevlüenn bügı ve becerısının arttırüması, çocugun ogrenme üe ügüı ozel guçluklerıne yonelık egıtsel programlar duzenlenmesı b. l i l e ve topfaunsal hayal. Ev ıçmde kurallara uyum ve annebabakardeş ıle açık üetışım kurmaya yo nehk olumlu dısıplm yontemlennın annebaba tarafından uygulanmasına yonelık bııeysel ve aüe terapüerı c. Çocolüa bizzat. Çocugun dückat/konsantrasyon/kendını kontrol becerüennın arttırümasına yonelüc Uttfen sayfayı çevirinU 648/17