Katalog

çevre Çöpleri ne yapalım? Fusun F. Gonul(*) urkıye de şehırlerde kıyılarda koylerde bırıken çoplerı ne yapalım9 Turkıye ye her tatıldp gıdışımde goıdugum boş •tlanların çople dolu oluşuydu Bunlaıın çogu ev atıklan ıdı Bukaç arkdddş toplanıp bunlan temızlemeye çalışıyorduk Organık oldnlarını çukur kazıp gomuyor duk toprağa gubre olsun dıye Plastıklerı alumınyum ve cam şışelen toplayıp beledıye toplama merkezlerıne goturuyorduk Ama beledıye toplama yerı uzaksa sorun çıkıyordu Ya da bır karamsar goruşe gore beledıye zaten o çoplerı goturup bır başka tatıl beldesıne ya da denızın ortasına do kuyordu Turkıye dekı çevre muhendıslen bu konuda neler yapılması gerektıgını daha ıyı bılırler herhalde Bız bu yazıda gelışmış ulkelerde neler yapılıyor onları ınceleyecegız Gehşmış ulkelerde beledıyeler çoplerı gelışıguzel bır tarafa atmazlar Bıreyler ıçın bde gelışıguzel çop atmanın yaptırımı (cezası) yuksekür Duzenlı çop depolama yerlerı vardır Çopun ne yapıldıgı çopun ıçerıgıne gore degışır Gomulebılecek organık atıklann gomuleceğı yerler dıkkatle seçılır Genelde külı topraklar tercıh edılır Yanında yeraltı suyu olup olrnadıgına dıkkat edılır Ev atıklan ge nelde fazla su ıçerdıklerı ıçın yahlmalan çok enerp gerektırır ve pahalı olur Bazı tur plasük alumın yum ve cam çopler gerı kullanıma gonderüır Çevrecı bır firma bır malın ya da paketın organık ol dugunu gerı kullanıma gonderılebılecegını paketın ustune yazar Kâgıt atıklar kırlenmemışse yenı den kâgıt halıne getırılır T Çöp toplama günleri ABD de evler ve ışyerlen çoplerı cınsıne gore ayınp çop toplanma gunlennde kapının onune yıgmaktalar Bu ış zorunlu degü gonullu Organık ev atıklannı evın bahçesme gomerek gubre halıne getırmek de pek çok aılenın yaptıgı bır ış ABD de okulldrdd çocuklara yemek zıncırı olgusu og retılıyor Bır ornek vereyım Ornegın sız uzum yedıkten sonra çopunu plastik torbaya koyup çop kutusuna atarsanız uzun donemde yarar saglamamış olursunuz Ama uzum çopunu dogaya gomsenız ya da atsanız bundan topraktakı mıkro organızmalar solucanlar kannalar ve dığer bocekler ya rarlanacak Bu hayvanları yıyen kuşlar aç kalmayacak Kuşlan yıyen daha buyuk kuşlar ve hayvanla nn karnı doyacak O hayvanların olulerı tekrar toprağa duşecek ve doğadaJa gubre yemek yaşam zıncırı kopmadan surecek Eger her tarafı plastik torbayla doldurursak bu tur atıkların toprak de nız ve hava tarafından emümesı yuzlerce yü alacağmdan yavas yavaş bıtkı ortusu ortadan kalkacak ve doğal yaşam olecektır Turkıye de eskıcıler mandalcılar şışecıler bakırcüar kagıtçılar vb aslında gerı kullanım sanayıme epey katkıda bulunurlar Ayrıca koy ve kasabalarda kenar ma hallelerde bırçok ev atıgı çope atılmaz Yemek artıkları komşunun tavuklarına gıdebüır karpuz patücan vb sebze meyve ka buklan sutçunun ınegı ıçm ayrılır Bız de unıversıtede ogrencıyken uçuncu hamur kdğıt kullamr bunlarm onunu arkasmı once kurşun kalemle doldurur sonra tukenmez kalemle tekrar kulla nırdık Çevreye zarar vermeyen mal ve ambalaj uretmek masraflı ış oldugu ıçın bugunlerde pazarlamacılann merak ettığı soru tuketıcının fazla fıyat odeyerek çevrecı malı alıp almayacağıdır Başka bır deyışle sız her zaman aldıgınız A ma 9 lını mı yoksa çevrecı B paketındekı yenı çıkan malı mı tercıh edersınız Eger A ve B nın fiyatı ve ka htesı aynıysa ve çevre bılıncmız yoksa benım ıçın fark etmez dıye yanıt verebılırsınız Çevre bılın cınız varsa A dan B ye kaymanız beklenebılır Ama eger B nınfiyatıA nınkınden % 15 fazlaysa çevre yı kurtarmak ıçın kesenın agzını açmaya razı olur musunuz' ABD dekı Greenvvatch Demegı bır pazar araştırması yaparak tuketıcüerın çevre konusunda bılınçlı olup olmadıklarını ve çevre ıçm fedakarhk yapıp yapmayacaklannı soruşturmuş Çevre bdıncı cop auk dogal yaşamın korunması azalan yaban hayvan sorununun surdurulmesı temız hava temız su temız toprak gıbı bırçok şeyı kapsıyor Sozu edılen fedakarhk ıse gerı kullanıma ozen gosterme ye şıl malları tercıh etme hayvan haklanna saygı gıbı kavramlan ıçerıyor Bu araştırmaya gore tuketıcı lerın %24 u çevre ıçm fedakarhk yapabüecegını %59 u çevre sorunlannm farkmda oldugunu fakdt pek fedakarlık yapamayacağını %151 çevre sorunlarmdan haberdar oldugunu fakat hıç fedakarhk yapamayacagını %3 u ıse çevre dıye bır sorunları ohnadıgını soylemış Yeşüpazaılamacılık urunu ve paketı çevreyı korumaya uygun hale getırerek tuketıcırun gonlunu ka zanmaktır Tabıı burada varsaydan tuketıcırun çevre saghgına onem verdıgıdır Yeşıl pazarlamacüa rın sayısı ABD de gıderek artıyor Supermarket laflarındakı mallardan tutun da otomobıl ve bılgısa yarlara ve teknolojık bırçok malın uretımınde kullanılan çeşıtlı ara mallara kadar hemen her şeyın uretıcısı ve kullanıcısı paketlerın uzerme çevreye zarar vermez ya da gerı kullanılabüu etıke tını yapıştırmaya hevesh gorunuyor Burada amaç hem çevreyı korumak hem de bılınçlı tuketıcıyı kendı malma çekmektır Tuketıcı bılmcı nasıl gelışır 9 Egıtımle ve zamanla Zamanımız kalmadı doga elden gıdıyor yok oluyor dersenız o zaman devletm yasayla yaptınmla (cezayla) ınsanlan dogru yone ıtmesı gerekır Ornegın ABD de pıknık yerlermde çop bırakmarun arabadan yola çop atmanın yaptırımı bazı yer lerde 300 dolaıa kadar varır Tabu burada onemlı etmen yaptınmın yukseklığı oldugu kadar çop atanlarm yakalanma olasılıgınm yuksek oluşudur Eger yakalanma olasdığı duşuk olursa ya da ruş vet gıbı nedenleıle yaptırımm uygulanma olasılıgı azolursa o zaman yasanın ışlerlıgı kalma? (*) Doç Dr Pdzarlama Bolumu Camegıe Mellon Unıversıty fq0k(o)andrew nnıı edu 633/9 Tardlgrade'ınbuzlararasındayafayabllmekIçinürettlği antijel'denyararia nan billm adamlan 10 gtin süresince dondurularak saklanan bir fare kalbinl yafatmayı başardılar. Kalp saklanabiliyor Japonya da Kanagawa Unıversıtesı nden Knnihiro Seki, bır mıhmetre boyutundakı tardıgrade adlı canlınm soguga dayanıklılık mekanızmasından yola çıkarak bır farenın kalbmı 10 gun suresınce 4 derecede saklamayı başdidı Oysa Sekı nın bu keşfıne kadar kalp ve akcıgerler ıçın dayanma suresının en çok 4 saat dıger organlar ıçın ıse 30 saat oldugu bıluııyordu Bu yontem başarıyla ınsana uygulandıgında organların saklanması ıçın organ bankalan nın oluşturulması gundeme gelebüecek Doğa tarıhı muzesınden JUaln Coute belh bır sure saklanan ve daha sonra beyne nakledüen sınır hucrelerının Parkınson hastahğı sonucu yıkıma ugramış olan hucrelenn yerını alabılecegını belırterek bu şekılde 120 yülık tardıgrade'ların yenıden canlandıgını soyluyor Bu canlılann dayanıklılıgı çok soguk havalarda kendı suknndan kurtulup antıjel ışlevını ustlenen trehalose adlı bır tur şekerle korunmalanndan kaynaklanıyor Soguk ortamda uzun sure dayanabüen fare kalbının sırn da trehalose'a batırümıs olmasından üe rı gelıyor Insan cenınıyle ılgıh yasanın değişmesi gerehyor Fransa da ınsan cenınıyle ılgıh her tur araştırma 1994 yılmda kabul edılen bıyoetık yasasıyla yaiaklandı Ancak Ulu sal Etık Komıtesı 1997den ben cenmle rın araştırma amacıyla ahnmaması kay dıyla cenın hucrelerı uzennde deneyler yapılmasma mn venyor Bu amaçla la boratuvarlarda dollenme yoluyla elde edılen ya da ebeveynlen tarafından terk edümış ulm c uııılt tdt n y ıı maıulıyoı < Fakdt bımlann kullammı da sorunlar yaratabıhyor Etık Komıtesı nden /acgups Montagut bu deneylenn ınsan kopyalamasma yol a^abuecek klonlamayla hıçbır ılgısının olmadığmı kaydedıyor Montagut sozlerını şoyle surduruyor Burada ure me amaçlı olmayan bır hucre klonlaması soz konusu Bu organ naklı bekleyen lo senvlı bır çocuğun h lyatını kurtarabılır bu nedenle eük kaygılarla karşı çıkmak yanluj olur Bu yat,amn yıl ortalannda Fraıibiz parlamentosunda gozden geçırıl mesı duşunulurkeu ABD de ozel Geron kuruluşu bu konudah araşürmalan sağla dıgı malı kaynaklarla teşvık edıyor