Katalog

Marmara Bölgesi'nin aktif tektonii Beklenen depreme, toplumsal olarak çok iyi hazırlanmalı ve geleceğimizi sağlıklı olarak yeniden kurmalıyız... Tuncay Taymaz* armara Denızı Ege denızıve Kara demzı bırleştıren 275 km uzunlu gunda 00 km genışlığınde guney kısımldn daha sıCj fakat yer yer derınhklen 1250 metre ye kadar ulaşan denn çukurluklan ıçeren denızel bır çokelme ortamıdır Ku zey Anadolu Fayı (KAF sag yonlu doğrultu atımlı kırık zonu > 1000 km) nın en batı ucun da bulunan bu çokelme ortamında bu onem lı kınk zonu karaktermı değıştırerek çızgısel lığını bırbırlerme paralel olarak gehşmış bır takım fay zonlarına bıraktığı ve deformasyo nun oldukça genış bır alanda (140 km) etkın hgıru surdurdugu gozlenmektedır Anadolu levhasının batıya doğru kaçış hareketı, ışte Marmara Denızı ve çevresındekı bu fay sıstemlerının yardımıyla Kuzey Ege bolgesınde de etkınlıgını surdurmektedır (Taymaz ve dığ 1991 Taymaz 1995a Taymaz 1999a b) Marmara Denızı ıçerısınde Kuzey Anadolu Fayı nın davranışı ve geometrısı karasal bolgelerde gozlendıgı gıbı açık degıldır Bır başka deyışle Anadolu levhasının batıya dog ru hareketı Marmara Denızı ıçerısındekı bır taknn kırık sıstemlerı boyunca oldukça kar maşık bır mekanızma ÜP Kuzpy Lge ye ıletılmektedır 31 (Doğu boylamının batısında, Kuzey Anadolu çızgısellıgını bırbırme paralel dogrultuda sıralanan bır fay sıs.temıne bırak makladır Bu sag yonlu kırık zonları Marma n Denızı ve çevresınde gozlenen sısmık aktı vıtenın kaynağını oluşturmaktadırlar Bolge de gozlenen detormasyonlar (depremler) bu kırık zonlanndd geıek dogrultu atımlı faylar (yanal yonlu hareketler) gerekse normal fay Bu deprem sonucunda oluşan 32 km uzunlugundakı kırık sıstemı uzerınde 60 cm sağyonlu yanal ve 30 cm duşey yer degışnrme gozlenmıştır (Ambraseys ve Jackson 1998) * 26 Mayıs 1952 Abant Depremi (Ms = 7 0 40 66 Kuzey 30 89 Dogu) Bu deprem sonucunda oluşan 40 km uzunlugundakı kınk sıstemı uzerınde 160 cm sag yonlu yanal ve 45 cm duşey yer degışürme gozlenmıştır (Ambraseys ve Jackson 1998) * 18 Eylül 1963 YalovaÇınarc ı k D e p r e m i (Ms = 6 4, 40 90 Kuzey 29 20 Dogu) Yalova kaplıcalar ve Çınarcık bolgelerınde etkılı olan bu depremde yuzlerce ev hasar gordu Istanbul ve Bursa dakı bazı bınalarda hasar gozlendı Depremın Yunanıs tanda hıssedıldığı rapor edılmektedır (McKenzıe, 1972, Taymaz ve dığ 1991) 19601ı yıllarda dunya genelınde dağılmış standart ekıpman (benzer ozellıklerı olan sısmometre sısmograf v b gıbı) ıle donaülmış sısmograf ıstasyonları oldukça az sayıda ol M fazla kırık zonlanrun varlığı gozlenmıştır (McKenzıe 1972, Taymaz ve dığ 1991, Taymaz 1995a, Smıth ve dığ 1995, LePıchon, 1996 Okayvedığ 1999) Marmara Denızı ve çevresını etkıleyen kırık zonları ve ügüı depremlere aıt fay duzlemı çozumlerını ıçeren bu harıtaya bakacak olursak (Taymaz ve dıg 1991 Taymaz, 1995ab Şekil, 12) Marmara Bolgesı'ran ne kadar buyuk bır deprem rısla ıle ıç ıçe yaşa dığını gormek mumkundur Marmara denızı çokelme havzasını sınırlayan bu kırık zonla rmda oluşabılecek depremlerden 5 ?5 km uzakhktakı yerleşım bınmlerınde agır hasar lar gormek olasıdır Yapılardakı hasarlar, depremın buyuklugu (M)'ne, epısantır uzaklığına yerel zemın koşullan yapı tıplen ve ınşaat kalıtesıne gore farklı oranlarda oluşacakür Zemın kalıtesı açısından olaya bakacak olursak gevşek zemınlerın sarsıntı buyutme oranı ve tıtreşım per yodları buyuk sert zemınlerde ve kayalık bolgelerde ıse kuçuktur Marmara Denızı ve çevresını etkıleyen modern sısrnolojık yontemlerle kaydedılen ve hnlma mekanızması (fay duzlemı çozumu) tanımlanan onemlı depremler Tablo 1 ve Şekıl 1 de verümektedır Son yıllarda ulkemızı etkıleyen bu onemlı deprernlerın kabuk ıçerısındekı oluşum (odak) derınlıklerı ıncelendıgınde kınlgan ustkabuk ıçerısınde (h10 15 km) oluştuklan gozlenmıştır ve dolayı sıyla yıkım ve hasar oldukça buyuk boyutlarda olmuştur Bolgede 1 Şubat 1944 Gerede (Mb=7 3) depremı gıbı yı kımlara yol açmış dığer onemlı depremler vardır Bır dıger deprem ıse 5 Nısan 1944 Muduınu (Ms=5 6) depremıdır Bu deprernlerın kırılma meka nızması çozumlerı modern sısmolojık yontemler ıle sağlıklı olarak tanımlanama mıştır (dolayısıyld Tdblo 1 ve Şekil 1 de yeı almamak tadırlar) Yuzey kıııklatın dan elde edılen bulgular bu dpprpmlerın Kuzey Anadolu Fayı ıle ılışkılı olduklarını gostermektedır Bu onemlı depremlerı kısa ca ozetleyerek olursak * 1 Şubat 1944 Gerede D e p r e m i (Ms 7 3 40 90 duğundan dolayı bu depremın epısantuının (mevku) hesaplanmasında hatalar vardır Do layısıyla, Şekil 1 ve Tablo 1'de verılen ve 1963 yüındah uluslararası aletsel sısmolojık verıle rın ışıgında tanımlanan epısantır net olarak bılınmemektedır Ancak, depremın hıssedıldıgı bolge ve makrosısmık gozlemler (genel hasar dağılımları v b gıbı) bu depremın olası makrosısmık epısantınnın Yalova Çınarcık açıklannda olabıleceğını vurgulamaktadır Bu depremden gunumuze kadar olan donemde, Istanbul un yakmında oluşan ve Istanbul u et kıleyen daha buyuk onemlı bır deprem aletsel sısmolojı donemınde oluşmamı^tır * 6 Ekim 1964 Manyas Depremi ( Ms = 6 9 40 30 Kuzey 28 23 Doğu) Bır çok oncu (habercı) depremlerden sonra ana şok oluştu Manyas golunun guney kesımleı ınde oldukça buyuk hasarlara yol aç tı Manyas tan 70 km kadar guney kesımlerde heyelanlar kum fışkırmalan ve deformasyon lar gozlendı Kınk zonlan, 40 km uzunluğun da 2 3 km genışlığındekı bır bolgede Go nen den Kemalpaşa ya kadar gozlendı Yuna nıstan ve Bulganstan'da hıssedıldı 10 cm Marmara Denizi ve Çevresini Etkileyen, Sismolojik Olarak Kaydedilen ve Kırılma Mekanizması (Fay Duzlemı Çozumu) Tanımlanan Önemli Depremler [ bakınız Şekil 1 ] • Tanh Zaman Enlem Boylam Derınlık (gun, ay, yıl) (sa dk sn) (Kuzey) (Dogu) (km) (GMT) 20 061943 15 32 50 6 40 700 30 380 13 081951 18 33 30 0 40 950 32 570 26 05 1957 06 33 316 40 660 30 890 18 09 1963 16 58 12 5 40 900 29 200 15 06 101964 14 3123 0 40J00 28 230 14 22 07 1967 16 56 58 0 40 670 30 690 12 30 07 1967 013102 0 40 720 30 520 03 091968 08 19 52 6 41810 32 390 4 8 0510 1977 05 34 46 1 41020 33 570 05 07 1983 12 0127 4 40 330 27 230 10 21101983 20 34 56 2 30 050 40 540 14 19 24 041988 20 49 39 5 28 730 40770 Gölctik Sapanca Düzce Depremleri 17 08 1999 00 0138 2 40/09 29 998 13 091999 1155299 40765 30072 11111999 14 4124 3 40 804 30 260 12 111999 İÖ57 20 3 40 768 32 148 HRVD HarvaıdCMT M72 McKeruıe (1972) TT91 Tbym&vedığ (1991) 7T99 Ttymaz (1999c bu çalışma) USGS USGSNEIC 17Ağustos 1999 Golcuk Deprem Çîaymaz 1999c) mb = 6 3 Ms = 7 8 Mw 7 4 (USGSNEIC) Depremın Buyuklugu 40 709 Kuzey 29 998 Dogu EnlemBoylam Odak Dennlıgı (h) 9km Faylanma (Kırılma) Mekanızması Derece olarak) Dogrultu / Dalım / Kayma Açısı 92/89/ 177 I Duzlem 2/87/ 1 II Duzlem Kayma Vektoru 92 Mınımum 1 2 x 10^20 NewtonMetre Sısmık Moment (Mo) lösanıye Depıem Oluş Suresı Karada gozlenen maksımum 140 km Yuzey Kınğı Yaklaşık 5 metre Maksımum Yanal Aüm • Buyukluk Referans M = 63 Ms = 67 Ms = 70 Ms = 64 Ms = 69 Ms = 7 1 Ms = 56 Ms 66 Ms = 58 m b : = 55 m b = 51 mb == 50 M72 M72 M72 TT91 TT91 TT91 M72 TT99 TT99 HRVD HRVD HRVD , 9 12 7 14 Mw Mw Mw Mw 74 = 59 = 57 = 71 TT99 TT99 USGS USGS Şekll 2: USCSNEIC verilerine göre 1 Ağustos 1999 12 Kasım 1999 döneminde Cölcük Düıce depremleriyle kmlan Kuzey Anadolu Fayı nın etkiledlği bolgedekl shmik aktivlte (depremlerin dağılımları) ve 1999 Cölcük DUzce depremlerinin fay düzleml çözümleri (bakınız Tablo 1; Şekil 1). Aktif kınk (fay) zonlan kalın mavl çizgilerie gösterilmiftir. lar (açılma hareketlerı) boyunca oluşmaktd dır Maımaıa havzasını (çokelme ortamını) oluşturan kınk zonlan hakkındakı en onemlı bügılerı Deprem sısmolojısı sısmık kırılma ve yansıma verüerınden ve dolaylı olarak jeomorfolo]] ]eolojı neo teklonık ve uydu je odezısı veıılerınden faydalanarak elde et mekteyız Son yıllarda elde edılen Jeofızıksel ve Jeolojık bulguların ışıgında Marmara denı zı ve çevresınde tahmın edılenden oldukça 662/12 AiV * *îfe \ a "•*!, Kuzey 32 60 Dogu) Bu deprem buyuk hasarlara yol açmış tır ve yuzey kınkları gozlenmıştır Bu deprem sunucunda oluşan 160 km uzunluğundakı kı nk sıstemı uzennde 370 cm sagyonlu yanal ve 100 cm duşey yer değıstırme gozlenmıştır (Ambraseys ve Jackson 1998) * 13 Ağustos 1951 Kurşunlu D e p r e m i (Ms6 7 40 95 Kuzey 32 57 Do gu) maksımum yanal jtım mıktannm Duzce guneyı, Aydınpınar doğusunda ODTU Jeolojı BolumuTektonık Gı ubu S 40 metre olduğunu rapor etmışlerdır