Katalog

gunu onaylaması "Dın aküustudur, ama akıl dışı değüdu" dıyor (3) Us, çatışkı durumlaıında gerı çekılrnelıdır ama, boyle bır şeyın yapüması, dını us dışı bu konumda bırakacak degıldır, tam tersıne, Islam'm akücı bır dın oldugu ıyı anlaşılmahdır "Islamm, bır dın olarak akıl sahıplerını muhatap almak suretıyle akla en buyuk değeıı verırkerı, onu, kudret sınırlaıının dışına çLkrnamaya zorlayarak da akılcı bır dın oldugunu vuıgulamaktadır KayridÇ[i bdkımından akılustu olan İslam, ışte bu sebepleıdendu kı akıl ıle ask çelışme ve çaUşrridyd gırmez "(4) Bunlardan anladıgımız şey, aslında us ıle dının çelışmeyeceklerı, çunku boyle bır çelışmenın dogma egılımınde oldugu yeılerde usun dın lehrne gerı çekılmesı gerektıgı Çunku çelışme doğacakmış gıbı duran durumlaı yuzeydekı gorunuşun tersıne, usun gucunun durumu kav ramaya yetmedıgı, çok daha derın gerçeklere ılışkın Şoyle dıyor sayın Ozturk "Vahym gozu aklın çok otesmdekı gerçeklere degınmektedır Bu gerçeklerın bır kısmı akılca asla faıkedılmeyecek, bır kısmı ıse zamanla ve etap etap açıklıga kavuşacaktır Akıl ışte bu bakundan en buyuk mahdretını, vahye teslım olması gereken yerde durmakla gosterecek tıı "(5) Ornegın Adern ıle Havva'nın cennet'ten kovulmaları ve evrım kuramı arasında çelışkıymış gıbı duran şey aslında cennet açıklamasının derınlıgını gore meyışımız nedenıyle Darvvm'mkı gıbı yalın kuramlara başvurmamızdan ılerı gelı yor Burada evrım kuramını benımsemekie acelecı olmak yerıne çelışkıyı gıdermek ıçın ondan vazgeçmelıdır Dınsel goruş şoyle suruyor 'Akü ıle vahy'ın çelışır gıbı gorunmesıne, ınsarun ınadı ve acelecüıgı sebep teşkal etmekte dır daha doğrusu bu noktada suçun se bebı ınsarun sabıısızlıgıdır 'Anlaınak meçhulu maluma çevırmekle oluyorsa da bır şeyı anlaırıak o şeyın sebeplerını mutlaka bılmeye baglı bulunmuyor Se beplerını bümeden de anlamak munıkun olabılıyor' "(5) Burada Yenıçag başlangı cmdan beı ı bılım ve felsefenın benımse mış oldukları olguları nedenıyle açıkla mak' ükesınden de vazgeçümek geıektı gı telkın edılıyor Sonuçta onerüen şey, yalnızca çelışme olasüıgının dogdugu oıtamlaıda degıl, topyekun1 bır anlarnda da, Augustınus'un 'Credo ut ıntellıgam' ıl kesıne geıı donulme geıegı 'Aklınvahıy onunde teslımıyetının aksıyona donuş mesı, ınıan dedıgunız kabul ıle gerçekleşıyoı Bu teslırnıyet dklın mahkumıyetı degıl, sınırları ıçınde ve aceleye duşme (ierı faalıyet gostermesıdır Nıtekım bu tun aklı faıkedış ve eıışleım onunde da ınıa ınıan vaıdır Çunku ydratan ve ılk ya kalayan kudret ımandır Akıl açıklaı ve duzenesokaı Bıı kısun gaybkonulan ıse (yanı evrene ılışkın ve aklı zorlayan kımı sırlaı) akıl taıafmdan asla çozulerrıeyecektır Onlarda sureklı ıman esastır Hal boyle oldugu ıçuıdıı kı taı ıh boyurıcd fı lozoflaı lıep eskımış peygdmberler ıse yenı kalmış, hatta zaman geçtıkçe daha da yenı hale gelmışlerdır Çunku hpr peygambeı hıçbıı fılozofun bıı başka deyımle aklın hıç ulaşamayacagı bırçok bılgı getırmıştır "(7) Bu son soylenenleı de olgusal açıdan pek de dogru sayıla 593/20 mayacak bır şeyler var Hem Hz Isa'dan hem de Hz Muhammed'ten yuzyıllarca once yaşamış olan eskı Yunan füozofları etkılerını bugun de, duşunce tarıhının hıçbır donemıyle kıyaslanamayacak kadaı yogun olmak uzere surduruyorlar Ancak şımdı ben bu ayrıntılarla degıl, oı taya çıkan genel goıunurnle ılgılenmeye devam edecegım Dın, olası çelışblen gıdennek ıçın bılım ve felsefeden gerı adım atmalannı ıstemekten gerı kalmıyoı Bılımse, dınsel ogretılerle uyuşmayan bulgulan ortaya koymayı, bunlara ılışkın dıne karşıt ku ramldr gelıştırmeyı surduruyor Daha on ceden de soyledıgım gıbı, benı burada ozellıkle ılgılendıren konu, bugun son derece sofısüke deneysel ve kuıamsal temeller uzerınde yukselen bılırne yontem ve dogruluk olarak ınanan ya da fel sefe olarak duşunduklerı şeyler gerçek anlamdakı argumantatıf gerekçelere çu rutulmeden, onlardan vazgeçmeye lazı olmayacak ınsanların kısacası gerçek büımcı ve felsefecıleıın, dıne kaışı bu konudakı tutumlarının ne olabılecegı Çunku az once degındıgımız ve usun dın onunde gerı adım atmasını vazeden gerekçeler ne büımın ne de felsefenın dog rulugu saptayış yontemlerıne uymayan şeylerdı Dolayısıyla bunlaı büımm ve felsefenın ıçınden kabul edılebılecek şeyler degülerdı Onları onaylamak ıçın oncelıkle dın ıçınden yola çıkıp, bılım ve felsefeye oradan bakmak gerekmektey dı Bense konuya bılım ve felsefenın ıçın den bakan ınsanların aynı zamanda dındar olup olmayacaklannı bır dını benım seyıp benımseyemeyeceklerını arılamaya çalışıyorum Bu hşüer çelışkı durum latı karşısında uslarının ve bılımselfelsefı yontemlerın dogrultusunda gıderler ve kımı ternel dınsel ogretüen yadsırlarsa dınm gerı kalan ogretılerının kutsallıgına nasıl ınanacaklaı' Dıne olan mançlarını nasıl surdurecekler? Tum bunlardan dıne ınananların gerçekten felsefecı olamaya cakları, gerçekten felsefecı (ya da bılımcı) gıbı duşunenlerınse dını benımseye meyecekleıı sonucu mu çıkjyor9 Hem bilimci hem de dindar olabilmenin yolları Kanıınca, dogıulugu dın ve us ıçuı ozdeş saymak durumunda, hem bılımcı hem de dindar olabilmenin tek yolu, bu konularda hıç mı hıç duşunmemekten geçıyoı Ozellıkle de çelışkrnın dogma belırtıleı ının başgosterdıgı yerlerde du şunceyı başka şeylere yoneltmek, bu ko şullaıda elde kdlan lek çare, Tabu bılım dlanı olarak boylesı çelışkılorın dogma olasılıgının bulunrriddıgı konuldiı seçerek, krıtık' konuların uzagında durmak da bu koıunma yontenıı olabüıı Ancak boyle bır şeyı salıkvermenın sonuçları pek hoş degıl» çunku bu, kendı gerçegı ne ılışkın olarak dnlayışı sınırlı bır ınsan modelı ıçeı ıyor Oyleyse bız de bılım ve felsefe ıle dınddilıgı uzldştıınıaran yolu nu, dogruluktan heı ıkı alanda da aynı şeym anlaşılmadıgı bakış açıları ıçınde arayalım Bunun uç ayrı yolu olacagını orıgoıebılııız 1) Yollardan bırıncısı bu yazının baş laıuıda anlattıgım şey Bılım vu fdsefede ciogrulugu b n çevreleypn dunyanın ol gularıyla bır uyum, brr karşılıklılık olarak kavrarken, dıne ılışkın olarak dogrulugu kımı kutsal dılegetırışlerle rutarlılık bıçı mınde duşunmek 2) Dogrulugun kışıye, yere zamana ve genel olarak baglama gorecelı oldugunu one suımek ve :Î) Dınsel ve dm dışı soylem alanlannı bırbırleııyle çelışemeyecek kadar farklı saymak Bu sonuncu yol, farklı soy lem alanlaıında aynı sozcuk ve tumcelerın kullanılma durumlannda bıle, bunla nn anlamca farklı olacaklarını, ozellıkle de dınsel ogretılerm, uzerlerınde bılım sel ya da felsefı dılle konuşulup duşunulemeyecek şeyler olduklarını savunmayı ıçerıyor Bu yolların her bırının ıstenmedık sonuçları var Ornegın dogrulugun gorece lı kılınması, yanı ıkıncı yol, onun degerını butunuyle sılıp supuruyor Kışıler aynı şeyın dogrulugu uzerınde bıle anlaşamar oluyorlar Boyle bır şey safsataya kadar kapıyı onune gelen heı dogruluk ıddıasına aralayan bır tutum Her kafadan bır sesın çıkabüdıgı ve ogretılerde ıç tu tarlıhgı bıle koruyamayan, entelektuel karmaşanın kol gezdıgı bır ortama taban oluştuıuyor Büımın ve felsefenın bugunku anlayışları bunu nasıl dışlıyorsa, sanı ıım aynı şey dın açısından da geçerlı Boylesı sınırlandırılmamış bır gorecelıgı dın de onaylayamaz Şımdı, yukaııda betımlenen yollardan bırıncısme bakalım Dın çevrelerı ya da bılım yapmak ısteyen dindar bır kışı, bırıncı yolun getırdıgı formulle mutlu olabüecek mıdır? Ben buna bıraz kuşkuyla bakıyorum Çunku bu anlayışa gore sankı gerçek' dogru bılım ta rafından yakalanıyormuş da, bu arada dıne de bır yer bulabılmek ıçın, onemce ıkıncıl bır duzeydekı 'tutarlüık' gıbı başka bır dogruluk kavramı daha ortaya atılı yormuş gıbı bır ızlenım oluşuyor Oysa 'dogru'ların kımılerını oburlerınden ustun gormek ya da kımılerını 'daha dogru' saymak, ınsanı bagdaşmazlık noktasına bır kez daha goturmuş olmayacak mı 9 Çozum onerılerınden uçuncusu, şu sıralar kımı çevrelerde hâlâ populer olan bır yaklaşım Ustelık bu yaklaşun dm de bılım ve felsefeyı çehşkısız kılmanın dı şındakı amaçlarla ortaya atılmış ve bu konuya sonradan uygulanmış olan bır şey Hem bılım tarıhı ve felsefesı uzerıne, hem de ussal dedıgunız duşuncenm butunsel yapısı uzerıne kımı koktencı yenı den degerlendırmeler ıçerıyor Dolayısıyla, genel bır anlayışın parçası olarak goıuldugunde, bu çelışkısızleştume uyguldması ddha da onaylanabılır bır şey olarak goıunuyoı Oysa bu yaklaşımın ne gıbı bır bedel karşıügında berumsendıgını bılmem ın Kaıılar yelerıncp duşunuyorlar mı ? Bunun bır çelışkısızleştume yolu oldugu belkı dogıu ama boyle bır sonuç, gerçek bır bagdaştırma ya da uzlaştırma uzerrnden elde edılmıyoı Çunku burada yapılan şey entelektu el alanı bubuıyle karşılaştu ılamayan parçalara bolumlemek yanı ussallık dız gemızı paıçalamak Boyle bu çozunıu ornegın sayın O/turk gıbı duşunenler td bıı kı ıstemezlcrdı Ama ote yandan aca ba bunu, ırısarı kavidyışını bır butun olarak duşunen bu bılım adamı bu mo dern' kafalı duşunur de ısteyebılır mı kı' Bu tutum zıhnımızm ıçerıklermı bolunıler halınde bırbırınden ayırmakla kalmı yor, zıhnı bır bolumu ıçınden oburunu anlayamayacak kadar da acız duruma getırıyor Ustelık kavrayış dışında, kav rayışımıza konu olan gerçekhgı de onemsızleştırıp onu bır anlamda zıhne bagımlı kılıyor, hatta onu da kımı parçalara, duzeylere boluyor Tum bunların çelışkısızleştırme gıbı bu sonuç karışlıgında goze alrnmaya deger şeyler oldugunu, artık zaten dızgesel bır dunya goruşunun terkedıldıgmı one suıenler çıkabüır Dızgesel dunya goruşunun terk edıhp terk edılmedıgı tartışmasına burada gırmeyecegım Ancak boyle duşunenlere şunu anımsatmak ısterım Burada dını felsefe ve bılımden yalnızca ayumakld kalmıyorlaı Yaptıklan şey, aynı zamanda onların ılışkılerını de koparmak, yanı aıa laruıdakı her tuılu uyum ve ışbırhgı olarıagını da ortadan kaldırmak Burada çe lışkısızlık ılıntısızlıkle elde edılıyor Bununsa aynı zanıandd dınıne bagh olmak ısteyen bır bılım ınsanı benımsemek ısteyebüır mı, tabıı o ayrı bır konu Bu uç tutumla da tatmın olmayanlar ıçm deızm Yenıçag ıçınde hep çekıcı bır almaşık oluşturmuştur En yaygın anlaşı lış bıçımıne gore deızm, evrenı ve yasalaruıı yaratan, fakat kendısı bu dunyanın tumuyle dışında varolan bu Tanıı'ya ındnnıaktır Bu goruş ve ınanç dınler açısuıdan herhalde neıedeyse bılmmezcılık (agnostızm) ya da tanntanımazlık olçu sunde dışlanan brr şey olmalıdır Çunku ıçerdıgı şey, uzerınden butun dın kısvesı çıkarümış olan bır Tanrı ınancıdır Yıne de deızmuı ozellıkle bılımcıler arasında azımsanmayacak buyuklukte bır ızleyıcı kıtlesı yakaladıgını bılıyoruz Tabu, dınsel konularda yogun bır ınanç yanı sıra tam bır sessızlıgı salıkveren bır gızemcüık bı çımı de var kı, o da tıpkı deızm gıbı, Tanrı duşuncesuıı bılım ıle çelışmekten ko ruyor, ama genelgeçeı bıçımındekı duıı fedd etmek pahasına Sonuç olarak benım amacun, dmdaı bır kışınırı gunumuzde bılım ya da felse fe yapmasının olanaksızhgını savunmak degü Boyle bu şey belkı oldnaklıdır An cak bu olanak kımı uyumsuzluklaıı yok saymakla saglanabılecek bu şey degıl Kımı olgulara gozumuzu kapayarak onla rı oıtadan kalduamayız Berıırn anlatma ya çdlıştıgım, duydilı konulaıa gozunu kapamadan kımı sorulaıı sormak cesdretım gosterebılecek bır kışının uygun uzlaşım noktasını bulabılmek ıçm epey çubd hdrcarridsı gerekeregı ve bu yon dekı başarısınm hıç de onderı gararıtılı olmadıgı (8) (1) Bu teııını ozel bır olumlu ya da olumsuz yukle kullanmıyorum (2) Mulk 3 Buidddydpdrdgım alıntılar Sayın Yaşar Nurı Oztuık'un Huıııyet gaze tesme Çağdaş Muslumanın Temel Başucu Kıtdpldrı ddı altındd 1995 Ramazan ayında ek olarak veıüen ve Dın ve Yaıadılış' başlıklı yayınının 2Ü23 sayfaldrından (3)20,(4)21 (5)21 ,(6)21 ,(7)22 3 (8) Bana eleştırüerıyle yardımcı olan Zey nep Davran ve Mehmet Elgın'e teşekkuı edıyorunı