Katalog

hakkmda ortaya koydugu kımı karmaşık yapı ozellıklerı de dın tarafından dogayı yaratan bır buyuk gucun varlıgına kanıt oldrak kullanılmakta Ote yandan, tarıh boyunca kımı konulara bılımsol açıklama bulamayarı bılırrıcüerın Tanrı'ya sıgrnışları da sıkça gozlemlonen bır şey Dinin felsefe ve bilimle bağdaşmazlığı Hern dının felsefe hızmetınde kullanılı şının hem de felsefenın dın hızmetme ko şuluşunun duşunce tarıhı ıçmde başarı sızlıtŞa ugramış qınşunler olduguna de gındırrı Şırrıdı yapdCdgım gozlemse baş ka bırçok kışının de duşunmuş oldugu bır şey Dınsel baskı ve yptkp ortamlarının dı şına çıkıldıcŞı ya da buııurı ortadan kalktığı yerlerde dın ve felsefenın bırakmız ışbırlı gını suıdurmeyı bırbırlerıyle hemen hıç bır duzeyde bagdaşarrıayacak kadar karşıt şeyler olduklannı savunmak mumkun Boyle bır goruşu savunan bırçok kışı var ve bunlar ortaya kuvvetlı gerekçelerle çı kıyorlar Bagdaşmazhgm asıl nedenını dının VP felsefpnm ılerı surduklerı ıddıaların ıçerıklerındekı uyuşmazlıktan çok bunla nn one sunıluş gerekçelerının verılışınde yanı gerekçelendırme bıçımlerınde bulu yorlar Ve aynı gozlpmlpr uzermden yaklaştıklannda felsefe üe dın ne olçude aykı rıysalar felsefenın bılırnle olan yakmlıgı dolayısıyla dm ıle bılımın de o olçude ay kırı oldugunu one surebılıyorlar Dolayı sıyla, tarüşacagımız bu gerekçeler kabul edılebılır şeylerse yaptıgı ışe gerçekten manan bır felsefecının ya da bır bılım msa nının nasıl olup da aynı zamanda dıne de baglanabılen bır kışı olabüecegı gıbı bır soıu başlı başına bır felsefe sorunu olarak ortaya çıkmış olacak Çoğu kez sanatın dogruyu araştırmak bulmak ya da açıklamak gıbı bır temel yo nelımı ya da kaygısı olmadıgı ıçm onun fel sefeyle çelışnn bır yanını bulamazsını? Sı ze felsefe dıye sunulan bır edebıyat yapı tmı sonuçta dogruluk koşulları bulunmadıgı gerekçesıyle felsefe dışında sayarsa nız bundan dolayı ona saçmalık' yukle mış olma7sıni7 Yaşdmımız konumumuz ve duygu dunyamıza ılışkın yakalayabüdı gı pek çok dogruyu bır dogruluk ıddıası bıçımınde sunmamak gıbı buyuk bır avantajı var, sanatın Büımle ılgıh olaraksa o da felsefe de dogruluk ıdıdasında ol duklarına gore ortaya atılan bır onerme nın (dogruluk ıddıasındakı tumce anlamı nda) bılım templı uzpnndp mı yoksa fplse fe temelı usfunde mı dogru sayılabılecegı nın saptdnrridbi gerekır Çunku aynı oner me ancak bırıne ya da oburune gore yanı ya bırını ya da oburunun yontemının sap tayabüecegı bır şpy olarak dogru olabılır Aynı savm felsefe ve bılım açısından farklı dogruluk degprlen oldma? çunku bır onerme dogruluk degerını hem felsefı hem dp bılımsel oldiak ıiası bu arada kazanamaz Bır başka teımınolojıyle dıle ge tırüecek olur&a bır onprnıp ya da deneysel olarak dogru ya da yanlıştır (yanı a posteı ıon'du) ya da a pnorı dır Bu da fel sefenın büımle nıye çelışmeyecegının ılke sını belrrlıyor Dınsel onermelere baktıgımızda kar şunızda dogı uluk ıddıasında bulunan oy sa çogunlukla deneysel de olmayan ıfade ler buluyoruz Dınsel ıfadeler genellıkle gozlemledıgımız fızıksel dogaya ılışkm degıller bunlardan kımüen dunyanm geç mıştekı durumlarını peygamberlerm yaşadıgı çagiarda olup bıterüerı betımlıyor ama onlar da deneysel olarak bugun dogrulanabılecek şpyler degıller (Buna karşı hk msan tuıu olaıak tekhucrclı yaratıklar dan geldıgırnız yohmdakı evrımcı savm da bugun deneysel olarak dogrulanabüecek bır şey olmadıgmı belırtmpk ıstpypnlpr < ı , kabüır Ne var kı boyle bır şey aynı savın evrım kuramırıın buturılugu baglammda deneysel açıdan dolayb olarak dogrulan madıgını gostermeyecektır) Ote yandan kımı başka dınsel onermelerse fızıksellık ustu aşkm, tmsel varlıklara üışkm Pekı bu deneyspl olmayan dogruluk ıddıalan fel sefenınkı gıbı eleştırı suzgecme açık olan ussal temellendırmplpre dayanıyor mu' /\ Bu soruyu yanıtlarnak/ ıçm dmce one surulen şey \ lerm nasü gerekçelendırüdı\£ gını ırdelemeye çalışalım Dm bakımından one surulen oneı melerm dogrulugu oncelıkle onların kutsal kıtaba uygunlukları ya da pey V ^ > gamberm soyleyıp yaptüdanyla \\ uyum ıçmde oluşlarma baglanıyor Dog {*£> ruluga ılışkın tek VP tam yetke Tanrı nın ' sozu olan ve kutsal kıtabın ıçmde geçen onermelerde Bu onermelerse peygarn bere vahıy yoluyla üetümış yanı mdırü mış dogru duşunceler Dolayısıyla yapüması gereken şey, once Tann'ya manmak sonra da bu ınanç temehnde onun sozlerı olarak kavranüacak onermelerı dogru ka bul ederek dunyayı ve kendunızı anla mak dm açısmdan dogrulugu saptayıp belırlemenın ükesı bu Augustmus un de yışı Credo ut mtellıgam ( anlamak ıçın man ya da 'ınan kı anlayasm') her hal de boyle yorumlanmalı Goruldugu gıbı dmde dogrulugun sman ması ya da gerekçelen dırme bagımsız ve eleştırel bır bı çımde ola mıyor Kımılerı n ın kul obur yandan da büım ve felsefenm yon temsel farklan bır yana dogruluktan aynı şeyı anladıkları ancak dın ve felsefenm (ve de büımm) ıddıalannm aynı konunun fark lı yonlerıne ılışkın oluşları dolayısıyla çelışen onermeler ıçermedıklerını one suren ler olmuşrur Bundan ayırt edılmesı gereken başka bıı ıddıaysa sonuç olarak felsefecüerın ve dm adamldrının dogru denüen şeyden başka başka anlamlar kavradıklarını uste lık bu farkm farkmda oldukça aynı kışının bır guçlukle karşüaşmadan her üa alanı da benunseyebüecegıdır Sonrakı anlayışa gore bır anlamdakı dogruluk açısmdan ornegm ısıtüdıklarında metallerm genleştıgını ya da msanm kımı hayvan turlerm den evıüdıgını dılegetıııp bu ıfadenın olgulara uygunlugunu one surerken bır başka anlamdakı dogruluk açısından yanı soylenenlerın 'toırı sozlerme uygunluk ları açısmdan da oı negın koken olarak hepımızm Cennet ten kovulan Adem ve Havva dan geldıgımızı one surmek mumkun olabılerektır Tabıı eger felsefı bılımsel anlamdakı dogrulugu olgularla karşüıklı olmak ya da onlan be tımlıyor olmak anlamında yorumlarsak kı çogunlukla bu tur ort amlarda dogruluk dedıgımız şeyden bunu anlıyoruz o z a m a n Adem ve Hav va'ya üışkm ıfadelerın dogrulu"gundan aynı şekılde bır dış gerçeklık ıle karşılıklıgı degü kutsal sozlerle uyum arüammdakı bır şeyı anlayaca gız Dın ve felsefe ılışkısı baglamın da tanıttıgımız bu ıkı anlayış tan ılkı ınsanın uzun bır evrımın sonu cunda ortaya çık mış olan bır organızma oldugunu ve maymunlarla bıılıkte şımdı artık soyu tukenmış olan or tak bır ata turden evrıldıgmı Adem ve Havva oykusu yanı sıra üerı surmeye ızın veremezken ıkmcısı boyle bır şeyı ola naklı kılabüıyoı Gerçekte karşüaştıgımız duıum dogruluk anlayışlarma üışkm yukanda ayırt et tıgırn goruşleıden onrekuu banınnı devre dışı bırakıyor Hepımızm de bıldıgı gıbı hem genel dnlamddkı dınsel soylem ıçm de hpm de kutsal kıtapta büımm ve felse fonın dogıu saydıgı buçok onermeyle çe lışırmış gıbı gorunen çok sayıda ıddıa bu lunuyor Bu çelışkı noktalan ozellıkle 18 yuzyüdan ıtıbaren gerçekleşen bılımsel bulgulaı ve onlan tamamlamak amacıyla ortaya atılan kurarnlarla bıılıkte oldukça irtmış bulunuyor Evrenm varlıga gelışı ınsanın ortaya çıhşı fızıksellıgm dışmdakı bır varlık dlanı olum sonrasında yaşam cennet melekleı ve benzerı konular hep boylesı çelışkılerp konu olan ıddıalar Bu konular uzerıne hem bılım ve felsefenm hem de dının bır arada dogru ıddıalarda bulunuyor olmaları eger dogru olmak de nılen şeyden kavrayışımızm dışmdakı aynı varlıgın betımlenmesını kastpdıyorlarsa pek de mumkun degü Yukanda degındı gunız ük anlamdakı uzlaştırrna çabası ta raflardan bırmm kımı savlanndan genle mesmı yanı bu savlarmm dogru oldugu ıddıasmdan vazgeçmesmı gereklı kılıyor Engızısyon uygulamalan ve ozellıkle Bıu no Campanella ve Galıleo'ya yapılanlar bu anlayış çeıçevesmde büımm gerı adım atmasını zorla sagldmdk yonundekı çaba lardı Boyle bır baskı uygulaması ıçm aıük zaman çok geçtır Büımm yetkesıyle çelışmek yerme ona uyum saglamanın yeglen dıgı bu donemdeyız Pekı dın ornegm meleklere ve Adem ıle Havva ya ılışkın ıddıalarmdan gerı çekı lecek olsa bılım ve ozgur duşunceylp bır ? uyum saglayamaz mı Saglaı ama bunu yapması çok koktenrı bır üerınlık'(l) ge rektırır aynca da Tann'nın sozlerı dahü brrçok dınsel ıddıayı kutsallıklarırıdan yoksun kılar Çunku kutsallık degışmezlıgı saltık olarak dogru olmayı ıçeren bır şey Eger kutsal oldukları bmyıllardır ıddıa edılmış onermeleı m bıı bolumunun yanlış oldugu onaylanırsa gerı kalanların kutsal lıgı da msanlan artık ıkna edemeyebüe cektır Hırıstıyanlık bund benzer bır şeyı Yenıçag başlarmda daha once dogı ulugu konusunda ısıarlı oldugu Ortaçag bılmı dızgesmden vaz geçerek en az bır olçude yapmak durumunda kalmıştır Ne var kı şımdı soz konusu olan şey yalnızca bır bı km dızgesmm desteklerup desteklenmemesı degıl kutsal kıtabın kendı onermelerıyle çelışme egılımı gosteren bılımsel bulgu ve kvıramldr Bılımın ogretüerıyle çelışkı yuzunden kutsal ogretmm bır bolu munden vaz geçmek bu yolu tutanları so nuçta bılmmezcüıge (egnostızm) ya da en azmdan deızme gorurmeye adaymış gıbı gorunuyor Dinin us karşısındaki eğilmezliği Dının bu konudakı egümezlıguım ve dogrulama yontemı olarak dogmacı olan rutumunun bır ornegı Saym Yaşar Nun Ozturkun elp aldıgımı/ çelışkı konulannı açıklamak amacıyla yazdıgı bır metmde bulunuyor Buna kısaca goz atmak ıstıyo rum Sayın Ozturk bılım ve felsefeyı bır tek başlık altmda topluyor Buna akıl, yanı us dıyor Akü ıle dını ve vahyı karşüaştrnyor Sayın Ozturk aslında başta sozunu ettıgımız turden bır çelışkı bulunmasınm gerçe ge tumuyle teıs duşen bıı konu oldugunu one suruyor VP Aklın da dının dp sahıbı tek ve aynı kudrettır O kudıetın elmdekı üa varlık araMnda çelışrrıp okmdz dıye ekledıkten sonra Kuran m buna ılışkm su resını verıyor Rahmanolan AUahınyaıatışmda ve yarattıklarında çelışme terslık uyuşmazlık gıbı şeyler goıemezsm (2) Pekı çelışkı gıbı gorunen şeyı nasıl olup da ortadan kaldırabüırız' Farklı dogı uluk an layışlarına başvurarak mı 9 Hayır Sayın Oztuık'un onerdıgı çozum bu degıl onun oneıdıgı şey çplışkı <,ıkan her yerde u.surı dm karşısmda gerüeyerek onun ustunlu 59Î/19 landıgı gıbı bıraz da aşagılayıcı bır ıçerı ge bagldmayı amaçlamadan dınde dog mlugun saptanış bıçımının dogmacı ol dugunu soyleyebılıı ız Uzlaşma çabaları ve dogruluk Açıkladıö^mı? yontem farklılıkları bu yana karşüaştırmakta oldugumuz bu alan ldiı kendı didlarındd u/laştırnıayı arnaçla yan çabalar da suregelmıştır Ornegm sozkonusu yontem faıkının dm ıle felsefe bılım ıkılısı arasında bır çelışkı dogmadık ça hıçbır sakmrası olmayacagı one buıu len ıddıalar arasmdadır Bır başkd deyışle dogrulama ve geıekçelendııme yontem lerındekı koktenrı farkın dın ıle felspfp bı lımın dogruluk ıddıalan aynı konu uzerm de ortuşmedıgı surece bır sorun yaratrna yacagı savunulmuştur Bıı yandan dınm