Katalog

Felsefe, bilim ve dindarlık Felsefe bilimden nasıl ayrılır? Dinin felsefe ve bilimle ilişkileri dinin felsefe ve bilimle bağdaşmazlığı, uzlaşma çabaları ve doğruluk; dinin us karşısında eğilmezliği, hem bilimci hem de dindar olabilmenin yolları. Arda Denkel £ nsan kımı zaman kendı kendıne soruI yor ÇaQırnızdd dınsel ogretıler hern I bılımın bellı konulara ılışkm bulgu ve kuramlanyla, hem de felsefenın ılyılı degerlendırmelenyle kımı noktalarda gelı şırmış gıbı duıuyor Duıurn boyleyken ayrıı /dmarıdd bır yandan bır bılım ınsanı ya da felsefecı olup obur yandan da dıne baghkdlmak yanı dindar olmak tutarlılık çerçevesınde acaba olanaklı bır şey mP Bırçogumu? dçısından oldukça duyarlı olan bu konuyu kımseyı kıımamaya çalı şarak ama guçluklen de gozardı etmeden tartışmak ıstıyorum Tartışmaya gırış olarak once felsefe bılım ve dını bırbırlerınden ayırt etmeye çalışacagım gıbı bır şey oldugunu ya da onun akmasının ne anlama geldıÇfinı hangı hızla ve neye gore neyın ıçınde ve nasü akabıldıgını zamanın akmasının çelışık bır du şunce olup olmadıgını ya da buna berı zeı şeyler sordugurıuzdd sıze bıraz saç malamakta oldugunuz vo saydıgınız ko nulaı ın dnldsılmayd deger deneysel açık laı? Felsefeye onun en buyuk gereksınımlerınden bırını vererek yanı felsefenın kendı sav ve açıklamalarını gerekçelendırııken kullandıgı uslamlamalara kımı zamdn deneysel orıculler (premısler) sağlayarak Kımı onculerı bılımce temel lendııılen felsefe usldmldmdlarınm sonuçları yıne cie a prıorı (yanı deneyden bagımsız olarak dogru olan) bır nıtelık taşırlar ama onların arka planlarındakı deneysel destek dolayısıyla daha saglam olan bıı yanlaıı da vardır Çunku kısmen de olsa bılımm dp onayladıgı bır olguyu Augustmus ve kılıse babaldnyla başlamış Islam felsefpsınde sıırdurulmuş Skolasükte ıse doıuğa ulaşmıştır Başta Tknn'nm varlıgı trınıte fftmnsal uçluk) ruhun ve ahıretın varlıgı gıbı temel dmsel çıkış noktaları olmak uzere bırçok dm savı felsefe uslamlamalanyla karutlanmaya çalışılmış ve bırkaç yuzyıl sonunda bu çdbdlarm yetersızlıgı anlasılarak Skolastık kampanyası terk edılmıştır Skolastıgın dinaçladıgı sonuçları alamaması Kılı se'yı oylesme rahatsız etmıştu: kı, 16 ve 17 yuzyıllarda ınsan usunun manevı' ko nular karşısındakı smırlılıgmı gostermek ıçm o sualaı yeruden keşfedılmış olan kuşkucu uslamlamaları bagrma basan dınsel kesımler bıle olmuştur Fransız pıskopos Huet bunlara bır ornek olarak gosterüebüır Belkı de daha ılgınç olan şey, duşun re tarıhı ıçmde bırçok buyuk fılozofun kımı dınsel ogretılerden ama ozellıkle de Tanıı kavrammdan felsefı soıunlaıı çozmede yartlım ummuş oluşlandu Felsefı uslamlamalaıın dmaçlanan sonuçlara goturmeye yetmedıgı yerlerde Tanrı kavra mı yıne felsefı ımış gıbı duidn bır bıçımde sahneye çıkarüır mantıksal engelleı onun yetkınlık ya da başka bır oznıtelıgıne dayanılarak aşılır sonra da tam bır go nul rahatlıgı ıçmde oracıktan yola devarn edılırdı Descartes ın Malebranche ın Leıbnız'm ve Berkeley m felsefelerının omurgasmı Tanrı kavramma yaslanarak ılerı surulen sozde kanıtlar oluşturur Sozde k<mıtlar' dıyorum, çunku deus ex machma dıye de adlandırüan bu yontem ashnda bır kanıtlama yapmak yerme kımı varsayımlann uzerını Tann kavramıyla ortmekten ıbarettır Tanrı kavramına baş vurulan hangı felsefı baglam oluısd olsun bund yakından bakıldıgında Pekı Tanrı bıuada bu sonucu nasıl elde edı yor?' gıbı yıne dogaca felsefı olan bu sorunun halen soıulmaya degeı oldugu gonılecektır Bu soru yanıtlanmadıkça veıılenın bır açıklama değıl, felsefı açıdan bır geçıştırme oldugu bellıdır Ote yandan egeı Tanrı nın soz konusu sonucu nasıl elde ettıgmın bır açıklaması verı lebılıyorsa bu açıkl<ımd Tann kavidmırıı yardıma çagırmaya gerekçe olan konuyu da dogrudan açıklayacagı ıçm, drtık bu yardıma gerek bırakılmamış olacaktır Kı sacası 17 yuzyıl fılozoflaıuutı Tanrı kavramma felsefı amaçlarla bel baglayışları ıçı boş bır çaba olmuştuı Onlar felsefe tdrıhınm daha sonrala (ozellıkle aydmlan ma eıtesı) donemlerınde artık pek yapı lamayacak olan bu şeyı mantıkça hatalı olan bır beklentıyle yaptılar Benzer ılışkıler dm ıle bılım arasmda da yaşanagelmıştır Ilkçag ve Oıtaçag dogabılımının Ptolemaıos kozmolojısı ve onu tamamlaydn Phıloponus nıekanıgı kutsdl ogretılerın en dogal gonüen bır uzantısı olaıak Ronesans ve Yenıçdg'dakı almaşık bılım ardyışlanna karşı dm ta rafından kullanılmıştır Benzeı bıı bıçun de gunumuz kuıamsal bılımının dogal Felsefe bilimden nasıl ayrılır? Felsefeyı mantıksal yontemlerle VP bellı bır dızgesellık ıçmde her aşamasın da eleştuı suzgecıne başvuıarak dogru açıklamalar uretmeyı amaçlayan bır us sal etkınlık olarak tanımlıyoıum Bilimle buyuk bır yakınlık ve karşılıklı tamamla yıcılık ıçmde bulunan bu anlamdakı fel sefe bagımsız duşunme plpştırpllık SP çıklıgı ve dogrulugu amaçlama açıklayı cı olîna dızgesellık gıbı nıtelıklerı bilimle ortak olarak taşıyor Felsefenın bılım den faıkı da onunla kdrşılıklı oldrak tamamlayıcı oluşu da kanımca aynı nokta dan kaynaklanıyoı Savlaı ını ya da açıklamalarım one su lerken bılım (en azından son keıtede) deneye başvururken felsefe bunu mantıksal UiJdinlamalaid (yanı argumanlara) dayandırır Bırçok durumda aynı alanlar uzerıne eğdııken konularına faıklı bakış açılanndan yaklaşdbılmelpn bu ıkı etkın hkten bırının açık buaktıgı boşlukların oburunce doldurulmdsı oldnagını tanıyor Bılımce dogrulugu deneysel olarak saptanamayacak olçude temel konumda kı kımı belııtıleıın felsefe açısından sorgulanabılışını bu çerçeve ıçınde duşune büırız Bılımm temelındekı kımı vdrsd yımldrı dçıkldyan bırbırıne almaşık çok sayıda felsefe kuıamı vaıdıı Bu son degındıgım durumu orneklendıreyım Bılımın degışım bıçımlerıyle ılgılenen hemen her alaru ortuk şekılde olsa büe zamanın geçıp aktıgı varsayı mından yola çıkacaktır Omegın canlıların evıımı ornegın mekdiuk loplumsdl değışım çocuk ruhbılımı ve başkaları Tum bu bılım dalldiı bır dpaçık dogruluk olaıak onayladıkları zamanın akışı ıçınde geıçeklesen degışımlenn duzenlı yonlerını yasalaştırıp açıklamalarım bun lar uzeı ınden yapıyorlaı Bu bılım dallan na kdtkıda bulunanlard zamanın akan ne 593/18 lamaları bulunamayacagı anımsatılacaktır Çunku yontemı deneysel olan bılımın deneyle dogı ulugu saptdndmdyacak olan sorulara kendı açısından verebüe ce<3ı bu yanıt olamaz Ote yandan konunun uzerıne felsefenın uslamsal yonte mıyle gıttıgımızde, zamanın aktıqı artık hıç de apaçık bır doğruluk olarak gorun memeye başlıyoı Çelışkı olasüıgı da da hıl olmak uzere zarnana ılışkın çok sayı da farklı açıklama olanakları bulundugu nu onaylayabüıyoruz Gerçekten de zamanın doğası uzeı ıne egılen felsefe dalı kuıamsal çpşıthlık açı.sından erı zengın alanlardan bırıdır Pekı ya bılım felsefeyı nasıl tarridm kullanmaktadırlar Dinin felsefe ve bilimle ilişkileri Faıklı şeyler oluşidiınd kaışılık felsefe ve bılımm yakın bır ışbırlıgı ve tamam layıcılık üışkısı ıçınde olduklannı vuıgula maya çalıştım Şımdı aynı şeyı felsefe ve dın ıle ılgılı olarak da sorrnak ıstıyorum Yazımın asıl konusu bu olacak Once felsefe ve dınm tanh ıçmde oluştıuduklan ışbırlıgı ve karşılıklı tamamlayıcılıklarına bu goz atalım Dının felsefeden yogun bır bıçımde ydiarlaraşının belkı de en belııgm omegıne Skolastık donemde idstlamr Tektanıılı dınleıde felsefeyı dınsel ogretılerı temellendırmek ıçm ve onunla ıç u/e kullarıma gelerıegı, once