Katalog

Yarının iki gücü: Su ve bilgi Sümer Gurel* ııt ı /ıloluyoı ABD rıırı efakı Dıijişleı ı BdkdHİdiındanDı Kissinger bır mdkaİPMnde mealpn i\ yuzyüuı en uın mlı kıızloıı pptıol degıl su yuzımden çıkacaktır goruşunu vunjuluyordu Dı Kıssınger'ın bu goruşunu ılk kez 30 Eylul 19^7 P.t/ditet.1 bcibdlıı Intemutıondl Heıald Tııbuno' ga zetesının do tpklpyıp duzenledıcjı Dünya Sularının Finansal Geleceği \ onulu konfpransı ızlenıpyp başlar başlama/ anımsd miftım Nf denh haklı ıdı kuıt drplomat Aı ıiı hın bcş ay geçemden bugunlerde Parıs te bıı Dünya Su Konferansı.ıuı topldiridbi >ukaııdd degmdıgımız konfe ranstdkı IZK nımlpıı onpmı gıdeıek çığ gıbı buyuyen dığeı bır konu ıle bılgı olgusu ılp bırlıkte elp alarak okuyuculctıln payldşma ıstegımı^ı kamçüandı Şııııdı bu olgunun oncelılJo dunya olçegınde sonta da o çerçevedt ııll omız dçısınddn gcv'ih olan amd açık beçık telaf fuz edümfy n gerçek yuzunp gpİPİım Fndutn Devrımı (1760) ıle orgutlu bıçımde gplışpn ve Ingütere nın Hmdıstan Yarımadası Çın cografyasrnın ozunu oluştuıdugu bolqfde yuruttugu kolorıidlızm ı zaman ıçırıde (daha uygun VP onpmlı kayndkldrrn keşfedıldıgı) Ortadogu pptıollerı nın bulundugu bolgeye yayıldı Bu uıcı Dunya Savaşı sonrası ABD nın de katılmasıyla Ortddogu petıollerı uzermde bır AngloArnerıkan sultası oluşmuş tuı hdlen de surmektedır Bu egemenlıgı oluşturmada Ingılızle rın dunyaca bılınen yeteneklerı ıle ABD nın kaba guce dayaü B ne son ellı yıldu esasen bagımlı kıldıgı ulkelere gelışmışlık ve kuşkusuz moderrute olçutu oldiak ıletışım bılışun duzeymı em poze ettı Ve bunda başarılı da oldu Cumhurıyetın 10 yılmda demıraglarla ordugumuzu haykırdıgımız anayuıt şımdılerde Internef'lerle omlmektp geıçekte orulenın bdsımıza (,oiap oldugu bılmcı ıse çok çelım sız bır goruntu seıgılemektedıı Sanal geıçeklık (heırı sanal hem geıçek nasıl olabılırse artık" ) savsozu çerçevesınde, ka nımca bu olgu ıkı onemh boyutta yayılmaktadır Bınncısı ısteyen heı bueyın dıledıgı anda hoı turlu bılgıye ulaşmasının kokyldştığı bunun ıse ozguıce i.eçım yapdbılmek gıbı demokratık bır ruh taşıdıgı' savıdır kı ozunde cıddı bır alddtmaca ıçermektedır Çunku ulaşılabılen bılgınm kaynağı (hemen tumu ıle) ABD agıılıklı olmak uzere ZengmİPi Kulubu oldugundan ancak ve sadece onlaım ıstedıgı nıtelık ve nıcelıkteb bılgıler fahrlere açık olacak demektır Nıtekım oyle olmdktadır da Nıhaı tahlılde karşımızd çıkdn şudur S1STEM (kapıtalızm) ıçınde bulundugu krızı aşmak ıçın Yenı Dunya Duzenı / Kureselleşrne baglamında mevcut pazarlara ozellıkle de teknolojık açıdan gelışmeye pdldzlanmaya başlamış guney ulkeleı ınde yenı malldr metdlar sunmd çdbdsı ıçmdedır Kuşkusuz yenı pazarld ra yanı hâlâ ıkıncı PI teknolojıyı kullanmd durumunddkı ulkele re modası geçmış teknolojı transferını de surdurmektedır Bu konuda Bdtı nın unlu akılcı duşunce ve tavn ıçınde soz konusu pazar (lar) paylaşılmaktadır Işte başrndan berı vurgulamaya ça lıştığımız bu olgudur Sonuç Dunya 18 yuzyılda Endustrı Devrımı ıle belırgınleşen bır bıçımde planlı yanı bılınçlı hesaplı ve akılcı yontem veyaklaşımlaıla oncelerı Dogu Batı sonladan YDD savbozunde sımgelenen durumu ıle ku zeyguney olaıak ıkıye ayrılmıştır Bu ayrnmın kokenı sanayıleşme surecının tamdldnması olçutune bağlı olarak gelışmış (demek sanayıleşmış) ve gerı kalmış ulke kavramlarıdır Başlangıcından bugune HO/80 oıanı ıle dçıklanan durum gorecelı Jamı değışımlere karşın ozunde aynen surmektedu Yanı somuıgecı lık ve onun kdpsamlı uzantısı oldn emperyalızm' kuçuk bır azmlıgın (n r 20) buyuk bır çoğunlugu (° o80) şu veya bu bıçımde pgemenlıgı altında tutmasıdır Boyle boküdıgında Ikıncı Dunya Savaşı nı ızle yen yıllarda bdgımbizlıkldrını kdzanan ya da kazan1 dıklannı ^anan Uçuncu Dunya ulkelerının hdlci buyuk oranda somurge konumunda oldukldrı açıkseçık gozlenmektedır Ulkemız ozunde ayııcalık taşıyan bır bagımsızlık sa vaşı vermış VP hıç somurge durunıund duşmemış ol masına karşın nesnel bır saptama yapıldığında bu gun dıger Uçuncu Dunya ulkelerındpn çok farklı bır durumda degıldır Bunda Ikıncı Dunya Savaşı sonrası üoııeıı.ue ulkeyı yonelen tum biyası kadıolaıin az ya da çok ve balı bulunmaktadır Bu baö;lamda dunyanın ekonornı polıtık cografyasını ıncPİPdıgımızde tıpkı Endustrı Devrımı ılp başla yan yaklaşım ve stratejılerle egemen guçlerın bu egemenlıklerını surdurmelerı ıçın sozkonusu cografya JPO polıtık onem taşıyan tum noktalan denetım altmdd tutındk ıstedıkleıme tanık olu yoruz En başta gelen enei]i kaynagı gunumuze dek petrol agırlıklı oldugundan o bolgpler geçen yuzyıldan berı Anglo sdkson denetımme gırmi'jtır Bu denetımı tedırgın edecpk heı eylern ve davranış kuşkusuz değışık bahaneler uydurularakcıddı krızlere gıderek savaşlaıa neden olmdktadır 21 Yuzyılda enerjı kdyndgı" olardk petıol ve dıger fosıl agırlıklı kaynaklar geçıcı oldrak nukleer enerjı gundemde kalsa da sadece fakır ulkelere dayatılacağından yerrnı guneş ve ruzgâr gıbı çevresel anlamda ddha temız kaynaklara bırakacaktır Kuşkusuz bu temız enerp sadece kuzeyın zengın ulkelerı ıçın geçerlı olacaktır Bu bağlamda su hem enerjı kaynagı, hem yaşamın en cnemlı uç ogesınden (hava ve toprak ıle) bırısı olarak jeo polıtık duzeyını çok yukbeltecektır Oyle oluncd tdrılun buyuk uygarlıklanna beşıklık etmış cografya (Indus Vadusı DıclpFırat Havzası Nıl Vddısı vb) şu an da belırtılerı su yuzune çıkan Zengnıler Kulubu spekulasyonkrı artacaktır Dogal olarakda cıddı krızler (planlanacagı ıçın1) beklenebılıı Su gıbı dzız bu şeyı uısanca ve ınsan ıçın nasıl kullan mamız gerektıcjıne başkdları degıl bızler kdraı vermelıyız Bunu ıse polıtıkacı degıl gerçek dpvlet addmı başardbılır Bilimsel felsefe açısından beyin us ıhşkısı Yaman Ors Cumhunyet Büım Teknık ın 2 Mayib 1998 taııhlı 580 sayısında Fıancıs Cnck'm Şaşırtan Varsayım adlı yapıtıyla ılgıh tanıtım yazınnı (s 21) ve Orhan Bursalı nın onun konu suyla ılgılı olan Beyın salt bır sınır hurrelerı etkınlıgı mı • " başlıklı gundem yazısını ılgıyle okuciuk Fplsefecılerı yuzlerre yıl ılgılprıdırrnış oları beyın bptien bugurı ıçın ddha dogru anldtımıyla beyırıus bdöfldrıtısı ya da ıhşkısı konu.su daha pek çok benzerı gıbı gerçekten bugun artık büımın etkınlık alanı ıçınde yer almaktadır Beynın bır yanda algıla ma bellek, ogrenme mantıksal çıkarımlaı yapma gıbı us yetüerının, ote yanda begera sevgı coşku korku gıbı degışık yuzeylerdekı ruhsal olguların ve aralarındakı baglantıların açıklanınası çok degışık büım dallarının etkınlıklerı ıle olanaklı olmaktadır Ornegın norohıstolojı, norobıyolojı, molekuler psıkobıyolojı deneysel psıkolojı gelışım ve og renme psıkolojısı gıbı çok degışık alanlarda ayrı ayrı ya da ortak çalışmalar yoluyla bu orgamn herduzeydekı orgutlen mesı ve çeşıtlı ışlevlerıyle ılgılı bıhmsel bılgıler uretılmpkte dır Bu arada gozlem ve deneyı dışlayarak temellendırılemeyen savlara dayandırılan geleneksel felsefede tartışılagelmış bdınç konusunda da, dogrudan açıklama ankmında başlıca sozu artık bu etkınlık degıl bılım soylemektedır Genelde oldugu gıbı bu konuda da felsefeye ozellıkle bılım felsefesme büımın yaklaşım ve yontemlermı kuram ve ge nellemelermı kavramsal duzeyde mantıksaleleştırel bır suzgeçten geçırerek onlardakı tutarsızlıklan, yetersızlıklerı dogruluk savlarını yanlışlanabılırlıgı vb ortaya koymak kal mıştır Nobel odullu bıyohmyacı fızıkçı Francis Crik'ın Sayın Bursalı'nın yazısının başmda alıntüadıgı duşuncesı ıse büım felsefesı ve kuramsal büım açısından çok açık ve da yanaksız bır ındırgeyıcı yaklaşımın anlatımıdır Bılım fplsp fesmde ındırgeyıcılık uzprındekı çalışmalanmrian bu yanını tanıdıgım Crıck msanın duygusal yaşantılarıyld ılgılı olarak bunun sınır hucrelerının ve bunlarla ılışküı molekulleı ın bu aradakı davranışlanndan ıbaıet' oldugunu soyleıken ne redeyse yalnızca kendı uzmanlık alanının /alanlannın sınır ları ıçınde kalmaktadır Yalnız beynın ışlevlerı açısından da duşunuyor olsak bu organla ılgılı olarak fızıkbıyofızık kımya bıyotamya .dokıbılırnemrıboyojı VP fızyolojıdp psıkolojı, psıkopatolojı ve toplurnsal psıkolojıde, zamansal açıdan en anlamlısı ın.sanırı bıyokulturel evrımı alanında gelıştırümış kuramsal yakldşunldrı ve ureülen bügüen neıeye koya büırız' Bılım etkınlıgı ve felsefesındekı bu tur ındırgeyıcı savlar aşııı yalınlıklarından dolayı ne olçude gerçege yakın ve nesnel gorunurlerse gaorunsunler gerçekte bunları be nımseyen kışüerın dunyayı ve yaşamı algılayışlarının azne\ bır yansımasıdırlar kanısındayım 'Felsefe de gunumuzde gıderek bıhmsel bıı temel kazanıyor' dıyen Bursalı şunu da eklıyor ' Bugunun felsefe cüermın, artık laboratuvarlara gıren dunun felsefı konulaıı uzerındekı bilimsel bulgulan dgıyle ve merakla ızledıklerı ra de varsaymak gerekır" Ben de bunu hep varsaymak ıstemışımdır ancak boyle bır varsayımdakı dogruluk payı konusunda dogrusu çok kuşkuluyum Burada soz konusu olan ıkı yaklaşıma felsefede ve büımde dengelı bır kuşkuculugun ışıgında baküınca bıı yanda ddyanaksız savlar ureten geleneksel felsefecı ve kuramsal bılrmcılerın, ote yanda olgular dunyasmda üışkısellıgı yeterınce kavrayamamış ındırgeyıcı büımcılerle folsefecılerm bulundugunu goruyoruz Gerpk büımde gerekse felsefede dengelı kuşkucular, beynın salt bır sınır hucrelerı etkınlıgı olamayacagını kavramışlardır Onlar bu orgamn ışlevsel butuıüugunun, son çozumlemede beynın orgutlenme duzeylerı arasındakı ıhşhlerın açıklanmasıyla kavranabüecegının de bılıncındedırler desteğınııı V atkısı buyuk ülmuştuı 19')üldrın başınddn bu ydiid Iidk uzeımde oyndiıan knz taktıkleı ı aynı dramın son pprdesıdır Farklı bir durum Bu n »da bızı dp Korfez krızınde budalaca kaybettığımız yıllık 2 5 ' rnılydi dolarlıkpetrolgetuısınınkaybınıtplnfı ıçınte sellı olaidk Bdku Ceyhdiı boıu hattı vaadı ıle dvutmdya çalışıyor lar Ancak asıl sonın şu anda uç vermeye başlayan ve en cıddı olanrnı Tuıkıye'nın yaşamaya başladıgı su sorunsalının dunya cografyarındakı çogalan yayılmasıdır Bıı ucundan suya baglı spekulatıf atılımlara gırışen AngloSakson agırlıklı kuzeyın zengmleı ı dığeı ucundan başdonduru cu hızla gelışen ıletışım bılışım teknolojısı ılp guneyın fakırlerı uzenndekı baskıhrını surdurnıe çabası ıçme gırmışlerdır Ideolojık kılıfı bılgı çağı ve ona uyumlu bılgı toplumu savsozlerı ılp oluşturulan bu yenı tur teknolojı trdnsferı oncekı aşamalardakı kullanılmış ya da ıkıncı el' teknolojılenn Uçuncu Dunyd Ulke lerıne empoze edılışınden farklıdır Temel fark şuradd yatmaktadır Sanayıye yonelık tpknolo jılerde veucı' ıle alıcı ulke aıasındakı ılışkı en ust duzeyde bır knowhow ydnı teknolojıyı sozkonusu ulkedekı ılgüılere o ulkenın gelışmış dunyddd yetışrnış (genellıkle ABD de) teknık uzmanları yolu ılp anlatmak ogrefmek ve uyguldmasındd yardımcı olmaktan ıbarettı Oysa 1980 sonrası donemde Yenı Dunyd Duzenı dldatnidcası ıle kendı kr ızrnı çozmekten ote bır amaç ıçermeyen bıçımde sahneye çıkan Vahşı Kapıtalızm' kendısı583/16