Katalog

Zümrüt ten akisler Tuhaf bilim öyküleri.... Kuş adam banca sesı, başının arkasına yapışan hamuru kur şun delıgınden dışarı sızan beyru sanan kadın, Lında'nm gekşıyle sanal kâbustan kurtulur A. M. C. Şengör Klasiklerin tercümesi 1 Aralık 1935'te Izmir milletvekili HasanÂli Yücel "Okullanmızda ileri memleketler edebiyatını gençlerimize tanıtmak, buyuk eserlerin tercemelerini yaparak geniş ölçüde eser neşretmek, seçme ve kritik etme kabiliyetıni kazanmış bir okuyucu kütlesi yapacak, yazıcılanmız da bu kütleyi doyurmak için itinalı çalışmaya mecbur kalacaklardır" diye yazmıştı. Turk Aydınlanmasının Atatürk'ten sonraki bu en büyük lideri ve baş mimarı, tercume faaliyetinın amacını "seçme ve eleştirme yeteneğini edinmiş bir okuyucu kütlesi yaratmak" olarak belırliyor. Bir okuyucu kutlesinin bilgi ve fikir kalitesi doğal olarak okumak için ele geçirebildiği malzemenin düzeyinin bir fonksiyonudur. Osmanlı döneminde Turkçe'ye yapılan tecümelere bir göz attığımızda, bunların uygarlığın bilgi ve görüş zenginliğmi yansıtmaktan çok uzak eserlerden oluştuğu dikkatimizi çekiyor. Kendi ihtisas dalım olan jeolojiden bir örnek vermek gerekirse, 1852 yılında Meclisi Maarif uyesi Rusçuk'lu Mehmet Ali Fethi Efendi tarafmdan Arapça'dan (AlAqwâl alMurdiyafîcllm Bunyat alKura al Ardiyya: Kahire H1257/M184142) Turkçe'ye çevrilmiş olan llmi TabakatuI Arz başlıklı bir eserin orijinali 1832 yılında Paris'te yayınlanmış Geologie Elementaire Appliqu£e â l'Agriculture et a l'lndustrie avec un Dictionnaire des Termes Gâologiques, ou Manuel de Giologie'dir. Bu minik popüler bilim kitabı, Paris'te bir mineral ve fosil dükkânı sahibi olan amatör jeolog ve lise öğretmeni Neree Boubee tarafmdan yazılmış ve derhal Almanca'ya, Ingilizce'ye, Italyanca'ya ve Arapça'ya çevrilmiştir. Ali Fethi Bey bu eseri çevirmeye, seçildiği Meclisi Maarife lâyık olabilmek için karar verdiğini söylüyor. Eser yayınlanmca baş kısmında dokuz adet de takriz (=övgu) yazısı çıkmıştır. Bu övgü yazılarının yazarlarının sosyal konumları, kitaba verilen değerin en Kızarmış hayalet Bu oyku Yenı Zelanda'dan Kay Martın'e aıt Akşam yemeğıne arkadaşlarını çagıran Kay, yemekten once kuçuk bır aperatıf hazır larken bır tavugun acı acı bagırdıgını duyar Sosınnereden geldıgmı rnerak eden Kay, bahçoye çıkar Bahçede bır şey goremez Ancak ses daha yakınlardan, hatta mutfaktan gelmek tedır Gıderek yukselen sesın kaynagını keş fetugı zanıan tuylerı dıken dıken olur Kızar rrıası ıçm fıı ma yerleşurdıgı tavuktan çıglık çıglıga scsler gelmektedır "O anda elım ayagım boşandı Tavugu canlı canlı pışırıyorum sandım Korkudan az daha oluyordum" Tavugurı çıglıklan Kay'ınkıler ıle bırloşın ce konuklar mutfaga uşuşur ve çıglıkların nede ra ortaya çıkar Tüvugu firından çıkartan konuklar, hayvan sogudukça seslerın kesıldıgını fark ederler Yem Zelanda'da tavuk çıftlıklerınde hayvanlar, bızde oldugu gıbı boynu kesılerek oldurulmez Kay'ın akşam yerrıegı ıçm hazırladıgı ta vugurı ses teUen kesılmedıgı ıçın tavugun karnın da bırıkerı buhaı, hayvanın bogazından geçer kerı buyuk bır basınçla ses tellerını harekete ge çırmıştu Bu olaydan sonra, tahmm edebılerpgınız gıbı Kay bır daha evmde tavuk pışırnıe/ ABü'de Mdssdchusetts Irıstıtute of Technology'de okuyarı bıı ogrencının tdiıık oldugu bu oyku, bır tez çalışrnasının nelere yol açacagını gostermesı açısından ilgınç bır ornek oluşturu yor Bır hsansustu oğrencısı bır yaz mevsımı suresmce her gun uzerıne sıyahbeyaz çızgüı bır üşort gıyerek Hdrvard futbol sahasına gıder 15 dakıkd boyunca sahdyı bır baştan dıger uca yuru yeıek yerlere kuş yemı serper Bu arada cebın den bır hakern dudugu çıkartıp otturur Yagmur, çanıur demeden her gun aynı saatte aynı hare kotlerı lorensel bır cıddıyetle yapar Derken sonbahar gelır futbol mevsımı başlar Harvard futbol takımınm ılk maçı oynanacaktır. Sıyahbeyaz tışortlu hakern başlama dudugunu çalar ve o an dd oldiılar olur Yuzleıce kuş sahaya hucum eder ve doğal olarak maç ertelenır Bu arada ogrencı tezını vermış ve mezun olmuştur Bir bilim klasikleri çevirisi acil olarak başlatılmalıdır. Kadavralar için özel yol şeridi Beyin tıkacı Bu ügınç oyku ABD'den Alexandra Donahue'nun arkadaşı Lmda'nın başmdan geçıyor Arkansas'd dkrabalaruıı zıyarete gıden Lında, alışverış ıçın bır supermarkete gıder Arabasınıparkederken yanındakı park etmış arabanın surucu mahalmde oturan kadın dıkkatını çeker Kadın ellennı başının arkasınd kavuşturmuş, gozlerı kapalı, kıpırdamadan durmaktadır Lında, kadının duru rnunda bır tuhaflık sezeı ancak muda halc etmez Alışverışını tamamlayıp, arabasına dondugunde kadını aynı pozısyonda gorunce ddyanamayıp arabanm carrıına vurur ' İyı mısınız9" Kadın cevap verır ' Ba şımdan vuruldurn Beyrurndışanakmasındiyetu tuyorum" Bu cevap uzuıme tclaşlanan Lında, super maıket yetkılılerındon yardım ıster Ambulans çağnlır Otomobılınm kapı kılıdı kırılarak açıhr ve kadın dışarı çıkartılır Ancak buyuk bır şaşkmlıkla, kadının başının arkasında bır parça ekmek hamurunu sıkıca bastırarak tuttugu goıulur Sonunda olay anlaşılır Kadının markettcn satın aldıgı mayalı ekmek hamuru otomobılın ıçındekı sıcak havanm etkısıyle, tabanca sesıne benzer bır sesle patlamış, hamur parçaları buyuk bır hızla çevreye saçılmıştır Duydugu sesı ta çarpıcı ifâdesidir: 1) Eski Sadrâzam Âli Paşa, 2) Serasker Mehmet Paşa, 3) Vidin Valisi Sami Paşa, 4) Meclisü Alâ üyelerinden Yusuf Kâmil Paşa, 5) Meclisi Maarif uyesi Ruştu Efendi, 6) Hariciye Nâzırı Mehmet Fuat Efendi, 7) Mekâtibi Umumiye Nâzırı Kemâl Efendi, 8) Meclisı Maarif uyesi Subhi Beyefendi ve 9) Encümeni Dâniş (=Osmanlı Akademisi!) uyesi Ahmet Cevdet Efendi! Etkileyici, ama devrindekı bilimin cephesinin yerini ve tabiatını ifadeden uzak küçük bir populer eserin tercümesi, Osmanlı toplumunda âdeta dev bir bilim klâsiği çevrilmişcesine memnunluk ve takdir hisleri uyandırmıştır. Bunun açık nedeni, hıç kuşkusuz, Osmanlı toplumunun 19. yüzyıl ortasında bilimin gerçek yüzünden tamamen habersiz olmasıdır. llginç olan 1852 yılının aynı zamanda Fransız jeologu Elie de Beaumont'un Notice sur les Systemes des Montagnes (=Dağ Sistemleri Üzerine) adlı klâsik eserinin yayınlandığı yıl olmasıdır. Gene aynı yıl bir jeoloji kitabı çevirmeğe kalkacak kişinin çevirebileceği muhtelif boyutta o kadar çok önemli, kaliteli, güncel ve muhtelif sevıyelerde kitap vardı ki, bunlardan herhangi birinin Turkçe'ye kazandınlması, Türkiye'de yerbilimlerinin talihini çok koklu bir biçimde etkileyebilirdi. Ama bu yapılmadı. Osmanlı toplumu pek mütevâzı ve o zamanki jeoloji hakkında genel fakat yüzeysel bilgileri verebilecek bir eserin ikinci elden çevirisiyle yetinmeyi tercih etti. Bugün de uygar kültürlerden çeviri, özellikle bılimsel eserlerin çevirisi guncel bir sorunumuzdur. TÜBlTAK'ın yürütmekte oldugu popüler bilim kitapları çeviri serisi her ne kadar takdire şayansa da, bunlar orta eğitim düzeyinde bilime heveslendirme ve üniversite düzeyinde de ihtisas dışı genel kultur arttırması konusunda faydalıdırlar. Bunlara paralel bir bilim klasikleri çevirisi serisi âcit bir ıhtiyaç olarak karşımızda durmaktadır Modern bilimin ilk öncüleri olan eski lyonyalı "fizikçilerden", Arşimed'den, Strabon'dan, Plinius'tan modern bilimin yaratıaları Gal'tle, Descartes, Hooke{ Nevvton, Linneaus, Euler, gibilerm eserlermden, Orta Çağın devlerı AlKhwarizmi, AlBiruni, AlHaltham, Ömer Hayyam, Roger Bacon, aydınlanma çağından ondokuzuncu yuzyılın bilim ortamına uzanan Lavoisier, Hutton, Cuvier, Dalton, von Humboldt, Lyell, Faraday, yırminci yuzyılın temellerini atan1ar Helmholtz, Virchovv, Darvvin, Maxwell, Mendel, Koch, Pavlov, De Vries, Planck, Einstein, ve daha niceleri, derhal çevirilmelidir. Bu konuda bir kılavuz aranıyorsa buyurun, şuradan başlaym: Horblit, H. D., 1964, One Hundred Books Famous in Science [Bilimde Meşhur Yüz Kitap]: The Grolier Club, New York. Ancak bu tur gerçek klasikleri okuyan beyinlerde HasanÂli Yücel'in görmeyi arzuladığı "seçme ve eleştirme yeteneği" gelişebilecektir. Bu yuzden değil miydi ki dâhi Maarif Vekili 1946'dan sonra aptallık ve cehölet tarafmdan katledilen klasikleri çeviri faaliyetini başlatmıstı! Bu oyku de Kalıfornıya'dan Robert Hanshew'a aıt Robert Hanshevv otoyolda gıdeıken trafık polısı tarafmdan durdurulur Hanshevv, otoyolda, sunıcuden baaka en az ıkı yolcu taşıyan araçlara dyııimış olon hızlı şerıtte seyretmektedır Mı mbuste surucuden başka kımsenın olmadıgını fark eden polıs Hanshevv'den buntın hesabını sorar Hanshevv rnınıbusununarkasındakısogutulmuş bolumde, şehır rnorguna kaldınlmak uzeıe 12 aciPt kadavra taşıdıgını ve yalnız olmadıgını one surer Dolayısıyla para cezasına çarptırümaması gerektıgını savunuı Ne polıs, ne de hakım bu gerekçeyı kabul ctmez ve Hanshevv 5ü doldr para cezasına mahkum olur