Katalog

Kadınlarımız ne kadar sağlıklı yaşıyor? (Sağlıklı Yaşlanabilmek) Bir roman kadar uzun bu tümce (*) Sonra Işte yaşlandımFüsun Sayek* T urkıye'de de kadınların dogumda beklenen yaşam surelerı erkeklerden daha uzundur Başka ulkelere oranla onemlı olçude kısa da olsa surenın gıde rek uzaydcdgı urnulmaktadır Burada sorun bu, ' eklenen yıllara saglık katılabılmış" mı sorusunun yanıtıdır Genellıkle bu eklenen yıllar, gıderek artan nufus ıçınde yoksulluk, duşuk gelır, sosyal dışlanmadan en çok etküenen kadınlann "saglıksız" ytflandır Kadınlan sağlıksız kılan sorunlann bır kısmına şoyle bır gozatalım Koroner Aıter Hastalığı (KAH): Artık cıns ayır mıyor, oteden berı halkuı bu sağlıkcıların bır "erkek" has talıgı olarak gordugu KAH bugun ornegın Ingıltere'de kadın olumlerının %23'unden sorumludur, yıne Ingıltere'de 55 64 yaş arası kadınlann 1/3'u bu nedenle sakattır, yaşam kalıtelerı etkılenmıştır Dunyada, kadınlar "uzerınde çalışma yapümamış çogunluk" olarak kabul edıhyor ve ozellıkle kadınlarda KAH rısk faktorlerının erkeklere ben zedıgı soylenmekle yetımlıyor Son zamanlarda DSO, 27 ulkede MONICA projesı adıyla bır çalışma yurutmekte Bu proje guııluk yaşam bıçımının saglık hızmetının, sosyoekonomık faktorlerın kadının KAH'nda nasıl bır rol oynadıını belırle mek uzere 1985'te ta~ sarlanmış ve yurutulmektedır Şu rısk faktorlerı belırlenmıştır yabetık kadınlann felç geçırme rıskı de 5 kat daha fazladır Sosyoekonomik Faktörler: Gosterılmıştır kı, sosyoekonomik durumu zayıf olan kadınldrdd turn rısk faktorlerı da ha çoktur, dolayısıyla KAH da (VVenger, 1996) Peki nasıl korunalım? Ydşam bıçımı degışıklıgı, hıper tansıyon ve kolestorel yuksekhgının tedavısı yanı sıra muhtemelen şu sayılanlar da KAHda onleyıcı oneme sahıptır, Östrojen: Ostıojen tedavısı, KAH'ı %73 ordnında azaltmaktadır (Ettıngen, 1996) bazı çalışmalarda ostrojenın uzun surelı kullanımının meme kanserı sıklıgını arttırdıgını soylemekteyse de bu tam gosterılmemıştır (Rıck Edwards, 1995) Bu tedavıde genpllıkle ostrojen ve progesteron hormonlan endometrıyal (rahım) kanserı rıskmı azaltmak ıçın bırlıkte kullanılmaktadıı (PEPI Araştırması 1995) Aynca ABD, Ulusal Saglık Enstıtusu Kadın Sagüğı Gınşımı hormonların rısk/yarar ve malıyet çalışmalannı yurutmektedır ancak bu çalışma henuz bıürılmemıştır Antioksidanlar: Araştırmacüar kan damar lannın tıkanmasını orıleyecek yontemler peşın deler Vıt C ve Vıt E den (yanı antıoksıdan)dan zengın gıdaların kalp krızını onledıgı gosterılmıştır Bu vıtamınler kanda kolesterolun oksıdasyonunu onleyıp onun damar duvanna yaglı bır bırıkıntı şeklınde ydpışmasını engeller An cak erkek sıgdra ıçıcılerde en ıyı karotenoıd olan Beta Karoten bıle (Beta Karoten kanser onleme çalışma grubu, 1994) boyle bır onleyıcılık ozellıgı taşımamaktadır Yıne de genel nufus ıçınde yuksek antıoksıdanlann (kı sebze ve meyvelerde var) fazla alımının KAH lıgını onledıgı gosterılmıştır (Harkınson, 1994) Aspirin: Duşuk doz aspırın KAH olan olan kadın ve erkekte kalp knzını engeller (Antıplatelet Ardşürmacılar Işbırlıgı 1994) Ancak kadınlarda kanamaya meyü daha çok oldugundan felç yapabıleceğı duşuncesıyle aspırın daha az yararlı dıye duşunulmektedır Araştırmaldr haflada 16 aspuının KAH oykusu olan kadınlaıda yara tı olabüecegını ancak hıç şıkayetı olmayan kadınlarda onleyıcı ola rak kullanımının yarannın gosterılemedıgını ortaya çıkarmıştır (Woods, 1994) Sağlıklı Yaşam Önerileri: Sıqaranın bırakılrnası, beslenme bılgısı, şışmanlıgın onlenmesı ve egzersızdır Bunldrld kddında KAH onemlı olçude onlenebılır Kolesterol: Ka dınlann 50 yaşma kadar erkeklerden kolesterollen erkeklerden duşuktur Menopozdan sonraysa (Turkıye ıçın ortaldma 45 5) "ıyı" kolesterol (HDL) duşer, "kotu" kolesterol LDH yuksehr Sigara: Sıgaranın ' onlenebılır olumlerırı' yaklaşık %50'sınden sorumlu oldugu bılınmektedır Gunde 40 sıgaradan çok ıçen kadınlarda KAH oranı 20 kat daha fazla dır Gunde 1 4 sıgara ıçen kadınların bıle KAH rıskı 2 kat fazladır Turkıye de kadınlann %25'ının paket taşıyacak kadaı sıgara bagımlısı oldugu duşunulurse bu sorunun nasıl karşımıza çıkacagı anlaşüır Şişmanlık: KAH'lıgı konusunda en buyuk çalışma ABD'lerınde 120 000 orta yaşlı hemşırenın katıldıgı Hemşıre Sağlık Çalışmasıdır ve bu çalışmada şışmanlıgın KAH nedenı oldugu gosterılmıştır Başka çalışmalarda da şış mdnlıgın KAH'lıgını %3560 oranında arttırdıgı gosterıl mıştır Turkıye'de kadınlann %50 7'sı şışman, %34'u "toplu" bulunmuşrur O halde Turkıyelı kadınlarda KAH olasılıgı oldukça yuksektır Fiziki Aktivitenin OLmaması: 3 000 kadına 8 yıl sureylo uygulanan bır çdlışrna (Blaır, 1989), duzenli egzersızın KAH'mı azalttıgını gostermıştır Ne yazık kı Ingıl tere'de 1990'da yapüan ulusal egzersız çahşması 10 ka dırıddn 8'ının egzersız yapamadıgını gostermıştır Ulkemızde durumun ne oldugu bılınmemektedır Hormonal Değişiklikler: Erken ya dd cerrahı olarak yumurtalıklan çıkanlarak menopoza gıren ve ostro]en kullanmayan kadınlar 2 2 kat daha fazla KAH'sı olmaktadırlar 501ı yaşlarındd olup, duşuk doz hormon des tegı alan kadınlarda ıse rısk azalmaktadır Diyabet: Kadınlarda KAH ıçın erkeklere oranla da ha yuksek bır rısk faktoruduı Aynca dıyabetık kadının oluın rıskı dıydbetık olmayandan 3 5 kat daha fazladır Dı 577/10 1993), erken cınsel ılışkı, çok eşlıhk, ve duşuk sosyoekonomik durumdur Çok ucuza malolan bdsıt bır test ıle servikal kanser erken taranabüır ve cerrahı olarak ko layca tedavı edılebılır Meme Kanseri: Kadınlann en çok korktugu bu kanserın gorulme olasılıgı yaşla bırlıkte artar Erken tanınır ve tedavı edılırse kadının yaşam şansı artar 50 yaşın ustundekı kadınlarda egıtım ve tarama programlan onemlıdır Her 10 kadından bırının meme kanserı olacağı bılı nır (Avrupa Parlamentosu Araştırma Genel Md 1995) 50 yaşın ustundekı kadınların mamografi ıle taranmasının meme kan serlenne bağlı olumlerı %2040 oranında azalttıgı bılınmektedır Mamografi gerçekten malıyet/etkın bu yontemdır ve bazı ulkeler ulusal saglık sıstemlerı ıçıne almışlardır Meme kansennde genetık bır rısk faktorunden soz edılır Bırıncı dereceden akrabalannda meme kanserı olanlann meme kanserı olma rıskı genel topluma oranla 28 kat daha fdzladır BRCAI ve BRCAZ genlerı bu durumddn sorumludur ve araştır\ macüar aılesmde kanser olan kadınların kanser olup olmayacagını gosterecek basıt bır test keşfedebümek ıçın çalışmaktadırlar Adetın erken yaşla başlaması (11 yaşın altı), geç menopoz (54 yaşından sonra), ük gebelıgın geç olması (30 yaşın ustunde) ve çocuksuz olma meme kansen ıçın rısk faktorlerıdır (Mc Pherson 1994, Rosnen 1994) Ozellıkle hayvanı yaglardan zengın gıdalarla beslenenlerde meme kansen olasılıgı daha yuksektır Halen yurutulmekte olan EPIC Kanser ve Beslenme Araştırması bıttıgınde bu konuda daha çok bılgı edınılecektır Alkol alanlarda da meme kansen yuksektır Fgzersız adetı duzenledıgı ıçın rutın olarak yapıldıgındd meme kansen olma rıskı azalmaktadır Dığer bır kanser ruru olan dkcıQer kansennde de kadınldnn sıgara ıçme oranı yukseldıkçe bır artma gorulmektedır Turkıye'de kadınlann %25'ı sıgara taşımaktadır Pek çok ulkede akcıger kansen sayılan gıderek meme kanserlerıne yaklaşmaktadır Osteoporoz: "Sessız hırsız" Kırılma hastalıgı ya da kemık erımesı denen osteopoıoz orta yaş ve yaşlı kadınlar ıçın onemlı bır tehlıkedır Dogumdan 30 yaşına dek artan kemık dokusu yogunlugu ve bu yaştan sonra her yd %1 oranında azalır Bır dıger deyışle hormon tedavısı ol mayan 80 yaşında bır kadın, kemık dokusu yogunlugunu % 40 oranında kaybeder Ozellıkle kalça, omurga ve büekler etküenır Osteoporoz ıçın rısk faktorlerının ba şında genetık gelır (%6080 oranında) Irk da bır rısk faktorudur ve osteoporozun Asyalı/Avrupah kadınlarda daha çok oldugu bılınır Bu arada hormonal de^ışıklıkler de rısk faktoru olarak onemlı bır rol oynar Geç menarş (adetm geç başlaması), erken menopoz, amenore (adetten kesılme), aşın egzersız, anoreksı nervoza da kemık yogunlugunu azaltır (OWL, 1994) Dıyet Kalsıyum ve D vıtamını ozellıkle onemlıdır Menopoz sonrası kadınlar arasında gunde 400 Devamı 21. sayfada Kadında Kanser Rahim Ucu (Servikal) Kanseri: Gelışmekte olan ulkeler (Turkıye dahıl) ıçın sorun olsa da gelışmış ulkeler etkın halk saglıgı programlanyla bu olumcul hastalıgın gorulme sıklıgını çok azaltmışldrdır Bu hastalıgın onemlı rısk faktorlerı ınsan papüloma vırusu (HPV) (Munoz