Katalog

Ülkemizdeki optik teleskoplar Çapları 15 cm'den büyük 18 teleskopla astronomlarımız uzayı inceliyor Osman Demırcan(*) O ptık teleskoplar ayna veya mer ceklerden oluşan bır optık du zenek ıçerır ve uzak cısımlerı buyuterek detdyldrını gormek ıçın kulla nılır Optık duzenek ışık yolunu kontıol ederek goruntu oluşturmak ıçın ışıgı odaklar Odaklarrıa ışı yansıma olayından yararlanarak bır ıçbukey ayna tarafmdan yapılmışsa teleskoba aynalı teleskop denır Aynı ış ınce kenarlı bır rııen ek la rafmdan yapılmışsa teleskobd mercekli teleskop denıı Oddklamayı yaparı ayna veya nıerceğe objektif denır Odak duzlemınde oluşan goruntu goz üe ınce lenecekse okuler (goz mercegı) denen kuçuk portatıf bır mercek sıstemı kulla nılıı Odak duzlemınde oluşan goruntu degışık detektorlerle kaydedılır Goz mercegı ıle beraber kullanılan goz fo toğraf plağı fotokatlandırıc ı VP CCD ka mera farklı bırer detektordur Türkiye'deki Optik TelesKoplar: Turkıyede çogıı unıversıte gozle mevlerınde bulunan çapı 15 cm ve daha buyuk olan çok sayıda kuçuk boy optık teleskoplar bulunuyor Tum bu teleskop lar 1933 unıversıte reformundan sonra alındı Büınenteleskoplarınçaplan turle rı odak uzaklıkları bulundukları yerler ve teleskopla ılgılı bügıler bu sayfada çızelgede belırüldı ÇizelÇap(cm) Tttr Not Odak Uzakhğı(cm) Yer ge dışı kalmış ozellıkle 150 Ulusal Gozlemevı Cassegraın ve Coude 45^ 1164 2601 7226 amatorleıın elınde bır 48 Degışen Yüdızlar Caasegtaın 624 Ege Unversıtesı çok teleskobun bulun Degışen Yıldızlar 40 Cassegraın Ulusal Gozlemevı 500 dugu samlmaktadır ÇıDDTU 40 Cassegram Kullanılmıyor 440 zelgedekı teleskoplar40 Gurkan HNAV Kullanılmıyor Newtonıan ,,^ s ,. dan bır kısmı zaman za Istanbul Unıversıtesı Guneş Gozlemlen 30 Mercekli 200 man egıtım çalışmala Egıtım Çalışmalan 30 Astıograf Istanbul Unıversıtesı 150 rında kullanılırken yenı 30 Maksutov Degışen Yıldızlar Ankara Uruversıtesı olan bırkaç tanesı henuz 480 > 30 kullanıma gırmedı Cassegraın Ankara Unıversıtesı Kullanılmıyor 450 Bu teleskoplardan bu30 Yenı (1997) SchmıdtCass Eyuboglu Kolejı 305 gurı sadece 3 tanesı 28 Bılkent Unı Schnndt Cass , 280 Yenı(1996) uluslararası gozlem Çukurova Unıversıtesı 25 Schmıdt Cass Yenı(1993) 260 araştırmalarında etkın Schmıdt Cass Egıtım Çalışmalan 20 Tubıtdk(ODTUde) 200 olarak kullanılıyor Bun 20 Egıtım Çalışmalan Schmıdt Cass Tubıtak (Ege U de) lardan bırı son bır yıldır Egıtım Çalışmalan 20 Hüsıde Beach Club SchmıdtCass ,,, 200 Ulnsal Gözlemevinde 15 Ege Unı Egıtım Çalışmalan Nevvtonıon . lpO etkın kullanılan 40 cm 15 Meıceklı "(t Ege Unıversıtesı Kullanılmıyor çaplı Cassegraın teles 15 Mercekli Kullanılmıyor 212 < ı Ankara Unıversıtesı i koptur Bugun Turkı Merceklj Guneş Gozlemlen 15 225 B U Kdndılh yenın en buyuk optık teleskobu Ulusal Gozle Çizelge : Türkiye'de caplan 15 cm ve daha büyük olan teleskoplar. mevmde kurulma aşa masında olan 150 cm çaplı Rus teleskobudur Bu teleskop 1998 yazın da kullanılmaya başlana Mercekli teleskopta ışık merceğın cak Çızelgedekı teles Ayna, mercek ve gozluk çok eskı çağlarda bılındığı ıçınden geçtığı ıçın soğrularak azalır Mavı koplardan daha kuçuk halde teleskop yapımı ancak 1608 yılında Hollandalı gozve mor dalgaboylannda soğrutma çok olboyutlu çok sayıda teleslükçu Hans Lippersher'ın ıkı farklı gozluk camını beraber duğu ıçın bu dalgaboylarında mercekli tekobun amatorler tarafın kullanmasıyla gerçekleştırıldı Hollanda kralına hedıye edıleskopla gozlem yapılamaz Aynalı telesdcin kullanıldıgı büınıyor len teleskobu goren Calile benzerlennı yaparak 1610 yı koplarda ıçbukey aynadan yansıyan ışık Bu teleskoplar çızelgede lından ıtıbaren teleskobu astronomıde kullandı Farklı zaodaklanır Bu teleskoplarda ışık soğrulması gosterılmedı Turkıye de manlarda kendı yaptığı 3, 8 ve 33 buyutmelı teleskoplar soz konusu değıldır Işık azalması puruzlu teleskop yapımında kul kullanan Calile astronomık gelışmelerde çığır açtı Merayna yuzeyındekı saçılmadan kaynaklanır lanılan ayna ve mercek ceklı olan bu ılk teleskoplarda mercek hataları nedenıyle Aynalı teleskopta renk sapına oluşmaz uretımı yok Kuçuk teles goruntuler net değildı ve yapay renklenme olusuyordu Merceklı teleskopta farklı dalgaboylu ısıklar kop dyndlannın sırlanma Newton, optık uzerıne çalışmalan sırasında 1671 yılında farklı oranda kırıldığı ıçın odak dalgabayusı ODTU Fıızık Bolumun renklenme hataları olmayan ılk aynalı teleskobu keşfetti na bağlı olarak yaygınlaşır Bu teleskoplarde ve Boğazıçı Unıversı Avantajlarına karşın aynalı teleskoplar 19 yuzyılın sonlada renk sapına farklı kınlma ındısıne sahıp tesı Kandıllı Gozlemevın rında yaygınlaşmaya başladı 1789'da W Herschelotyekek bır mercek kullanılarak gıderılır Mercekde yapüabılıyor tıfçapı 122 cm olan donemın en buyuk aynalı teleskobulı teleskoplar aynı çaptakı aynalı teleskopnu yaptı. En buyuk mercekli teleskoplar 1700'lu yılların lara gore çok ağırdır ve odak uzaklıkları nesonlarında yapıldı 91 cm çaplı Lick Cozlemevi teleskobu Dünya'nın denıyle boyları da oldukça uzundur Aynalı ve 102 cm çaplı Yerkes Cozlemevi teleskobu. Ağırolmala teleskoplarda ışık yolu aynalarta katrı ve boylannın uzun olması nedenıyle buyuk mercekli te Buyük lanabıldığı ıçın, boyları mercekli teleskopleskoplar zaman ıçınde yerlerını aynalı teleskoplara bırak Teleskopları: fara gore oldukça kısadır Bugun dunyanın en du tılar. yarlı gozlem yapan optık teleskobu 240 cm çaplı ve Yer atmosferı dışında yorun gede çalışan Hubble Uzay Teleskopu dur (http //www stsc edu/hst) Yeryuzunde kullanılan en buyuk optık teleskop ıse Havvan adasında yenı kurulmuş olan bırbırınm ozdeşı herbııı 10 m çaplı ıkı te leskoptur Keck I ve Keck II teleskopları denen bu dev teleskoplann objektıfler 36 şar segmentlık sekızgen aynaların bırleştırümesıyle oluşturuldu 2 4 m çap lı Hubble Uzay Teleskobu atmosfer us tunden go/lem yaptıgı ıçın 10 m çaplı Keck Teleskoplanndan daha duyarlı goz lem yapabüıyor Dunyanın uçunt u buyuk teleskobu 1976ddn berı KaEkas daglarında çabşan objektıfı 6 m çaplı tekparça pyrex camın dan yapılmış Rus teleskobudur Dunya nın 4 buyuk teleskobu ıse 1950 den be rı Calıfornıa Palomar Gözlemevinde çalışan objektıfı 5 m çaplı tekparça pyrex camdan yapılmış Hale Teleskobu dur Avrupa Guney Gozlemevlcrı herbı rı 8 2 m çaplı 4 teleskoptan oluşan 16 4 m çapb teleskoba ozdeş çok buyuk teles kobun yapımını surduruyor Bu teleskop Şüıye kurulacak ABDde yapımı surdu rulen 8 4 m çaplı ıla ozdeş teleskop Arızonddd kurulacak Yıne ABDde yapımı surdurulerı çok paıçalı aynalaıdan olu şan ve 11 m çaplı teleskoba ozdeş teles kop Texas da çahşacak Japonya 8 ? m çaplı Subaru teleskobunu Hawaııde kur ma hazırlıgında Ingıltere Kanada Brezü ya Arjdntın ve Şılı nın ortak oldugu Ge mını projesınde 8 m çaplı ıkı teleskoptan bırı Şılı ye dıgerı Havvaıı ye yerleştırıle cek Ispanya Kanarya Adalarına 10 m çaplı dev teleskop yerleştırmeyı planla dı Bu dev teleskoplarla evren gelecek yuzyılda dermlemesıne pn ınce ayı ıntısı na kadar ıncelenecektır (http //www seds org/bılla/bıge yes html) (*)ProfDr Ankara Unıv Astronomı ve Uzay Büımlerı Bolumu 06100 Ankara demırcan@astrol scıenrp ankara edu tr aoo 2?° Mercekli ve Aynalı teleskop nedir? İlk teleskopu kim yaptı? 570/20