Katalog

BİLİM Y A Y I N C I L I Ğ I ARAŞTIRMA Ferruh Yavuz* Hekim ve ailesi nkara Universıtesı Tıp Fakultesı Cebecı kampusunde çalışan evlı hekımlerın ailelerıne bakış açıları (aıle ıçı ıhşkılerını değerlendırmelerı) McMaster Aıle Değerlendırme ölçeği (ADÖ) kullanılarak değerlendırıldı Lıteratur taramalarında bu konuda yapılmış başka bır araştırmaya rastlanılmadığından orıjınal kabul edıldı A TUBITAK ve popüler bilim yayıncılığı er tanım olası başka bır tanımı dışta bıraksa bıle "Populer Bılim" kavramına açıklık getırmeden populer bılım yayıncılığı konusunda soz almak çok da anlamlı olmayacak Populer bılım her ne kadar popüler sözcuğü bellı bır gevşeklığı çagrıştırsa da Ilk elde bıllmi yayma, yaygınlaştırma çabasını dıle getırıyor Bılımln genış kıtleler tarafından tanınması, benımsenmesı populer bılimin tanımının temelını oluşturuyor Bu tanımın hemen ardından popüler bılım yayıncılığının zorlu mu zorlu bır sınavı geçmesı beklenıyor Ortalama olmadan, gunu kurtarmaya kalkışmadan, tıcarı kaygıları bellı olçulerde sınırlayarak sesınızı duyurabılecek, olmazsa olmaz dedıöımız "dengeyı" sağlayabılecek mısınız? Bır başka deyışle yayıncının bulunduğu kıyıdan, nehrın otekı yakasında bulunan okura kazasız belasız ulaşabılecek mısınız? I Türkiye'de bilimi okurla buluşturan TUBİTAK Bilim Teknik Dergisi 30 yaşında. cak konuyu kımı zaman doğrudan bılım adamlarının yazması uygun görulurken, çoğu kez konuyu öneren araştırma grubu uyesının bır danışmanla ışbırliğı ıçersinde çalışması kararlaştırılmaktadır Tam bu noktada populer bılım yayıncılığının can alıcı bır özellığı devreye gırmektedır Anlaşılır olmak. Ister bılım adamları ısterse araştırma grubu tarafından yazılmış olsun, yazı mutlaka, ama mutlaka anlaşılabılır olmak zorundadır Belırleylcı olan budur TUBİTAK Bılım ve Teknik Dergısı'nın otuz yıldır yayınını başarıyla surdurmesınde, ayda net 65 bın satışı ıle Turkıye'nın en çok satan dergısı ozellığını korumasında bu temel ılkenın buyük blr rolu vardır Bilım Teknik 30 yaşında Bılım alanında araştırma çalışmaları yapmak, yapılmasını sağlamak amacıyla kurulan TUBİTAK, 1963 yılından bu yana surdurduğu çalışmalarıyla ulkemızın bu alandakı polıtıkalarına yön vermektedır Bu amaçiar doğrultusunda yayımlanan TUBİTAK Bılım ve Teknik Dergısı ve Populer Bılım Kıtapları bılımın genlş kıtlelerle buluşması açısından ele alınması gereken onemlı bır örnektır TUBİTAK bılım ve Teknik dergısı ılk kez yayımlandığı 1 E k ı m Popüler bilım kıtapları 1993 yılı sonlarında yayımlanmaya başlanan TUBİTAK Populer Bılım Kıtapları da bazı yayıncıların "ınanılmaz" dıyebıleceğı bır başarının sahıbı olmuştur Bugune kadar yayımlanan 42 kıtabın toplam baskı sayısı 600 000'e yaklaşmıştı Her basılan kıtabın ılk baskısı (2500 adef) 22 5 ay ıçersınde dörduncu baskıları da 1 1 5 se ne ıçersınde tukenmektedır Ilk kıtaplardan olan Hayatın Koklerı 13 baskısına, Genç Bilim Adamına Oğutler 11 baskısına ulaşmıştır Bunun yanında bır senedır yayımlamaya başladığtmız Ço cuk kıtaplığı dızısınden Vücudunuz Nasıl Çalışır 7 ay ıçersınde 10 bın kışı tarafından satın alınmıştır Bır ansık lopedıkıtap olan ve tum uygarlığın gelışme çızgısını rakamları eksen olarak anlat a n 1967'den bu yana gerıd© bıraktığı 30 yıl ıçersınde, yerleşmış yayın polıtıkası ve ılkelerıyle bır gelenek halıne gelmış, pek çok kışının bılımle tanıştığı, bılıme yakınlık duy duğu, "anlaşılmaz" dıye adlandırılan bılımı "okumaya" başladığı bır kaynak olmuştur Ocak 1994 sayısı ıle bırlıkte dergı topyekun yenılenmış bır bıçımde okurlarının karşısına çıkmış kâğıt seçımı, resım kalitesı, boyutları, sayfa sayısı, kısacası teknik duzeyı bılım dergısine yakışır bır çerçeveye oturtulmuştur Buna paralel olarak, dergının yayma hazırlanışında da yapısal bır değışıklıge gıdılmıştır Şu anda dergıde "motor" gorevını ustlenen araştırma grubu, bılım ve teknolojı alanında olup bıten hemen her şeyı ınternet dahıl pekçok kaynaktan ızlemekte ve bılım gundemını ya kalamaya çalışmaktadır Yazılar, konu danışmanlarının da göruşlerı alınarak en az beş altı denetımden geçtıkten sonra bılımsel açıdan eksıksız sayılabılecek bıçımıyle okura sunulmakta dır Sadece yazı toplayan ve aktaran yapı yerine, araştıran, dınamık kendını gelıştıren bır çalışma yapısı korunmaya çalışılmaktadır Buna bağlı olarak kaleme alına dır okurun sadece adını duyduğu ama Avrupa'da ya da Amerıka'da çoktan okurla buluşmuş bır klasığı mı, yoksa gundemde olan genetık muhendıslığı konusunda bır kıtabı mı? Fen billmlerınde yardımcı ders kıtabı olarak okutulabılecek her sayfası merak uyandırıcı bır çocuk kıtabını mı, yoksa matematıksanat, bllglsayarsosyolojı bağlantılannı anlatan bır kıtabı mı? Katologlar taranır, önerıler alınır, çok satanlar tespıt edılır depolarda ölume terk edılmış telıf kıtaplara bakılır, kısaca kıtap avcılığının tum ıncelıklerı kullanıldıktan sonra yayın komlsyonuna gırecek kıtaplar belırlenır Yayın komısyonunun çok yönlü ıncelemesı sonucunda yayımlanmasına karar verılen kıtaplar yayın programına alınır Benzer bir çalışma çevırmen seçımınde de uygulanır, onlarca çevlri örneğı Incelenır ve bunlar arasında olumlu bulu nanlar yayın komısyonuna sunulur Komısyonda da uygun bulunan çevırı örneğı sahıplerıne, hangı dalda çalışmak tstedık lerı sorularak, çevırmenın elden geldığınce "benım kıtabım" dıyebıleceğı bır çevırıye başlaması sağlanır Çevırı sonrasında ıse hem Turkçe açısından hem de bılımsel açıdan yeterlılığın sağlanabılmesı ıçın pro va metınler redaksıyondan çevirmene, çevırmenden redaksıyona tekrar tekrar gıdlp gelır Hıç bıtmeyecekmış gıbı goru nen bu sureç sonuçlandığında teknik yonetmen ve sanat yönetmenı, kıtabı oku run karşısına çıkarabıleceğımız "kılığa burundurur" Işte tum bu çalışmalar sırasında gos terılen becerı, sabır, duyarlılık, bılgı bırıkımının ust duzeyde sağjanmasına çaba harcandığı ıçındır kı TUBİTAK Populer Bılım Kıtapları ınsanları karamsarlığa surukleyen kıtap satışlarına en azından kendı alanında canlılık getırmış, okur ıçın yenı bır kulvar açılmıştır TUBİTAK Populer Bılım yayıncılığı okur ların da farkına vararak uyardığı eksıklıklerın bılıncınde elbetet Her gün her saat bu eksıkhklerı gıdermek ıçın çaba sarfedılıyor kolay değıl hem Araştırmayı yapan şuna ınanıyor Toplumsal ve özellikle ış yaşantısı kışının ve aılesının mutluluğunu yakından etkılıyor Ne kadar söylense de evın kapısını kapayınca herşey dışanda kalmıyor Ayrıca yapılan kımı araştırmalar hekımlık gıbı ınsanla bırebır ılışkıde olan me8İeklerde çalışanlarda zamanla tükenmışlık, duyarsızlaşma (Keel 1993), depresyon ve Aleksımıtı ((Freyberger 1977) rahatsızlıklarının daha sık görulduğune dıkkatı çekmektedır Bunun yanı sıra ulkemızde çalışan hekım sosyal, ekonomık ve ahlaksal bozulmalardan etkılenmekte bır de onlardan etkılenen hastalarından, kımı lerı onların ozel sorunlarından ve sağlık eğıtımsızlıklerınden etkılenmektedır Araştırdığımız toplum çalışma koşullan ve aldıkları ucret bakımından ulkemız ortalamasının ustunde olmasına karşın, Dunya Sağlık Örgutu'nun sağlığı tanımına gore kendılerını nasıl hıssettıklerı sorulduklarında yüzde 17'sı sosyal, polıtık ve çevresel açıdan sağlıklı bulmuyorlar Bu ınsanların yalnızca Ikısınde suregen hastalık varken, fızıksel bır rahatsızlığı olmayan buyuk çoğunluğun böyle duşunmesı, onlarda bulundukları ortamdan ve meslekten kaynaklanan ozguvende duşmeye de dolaylı ışaret edebılmektedır Bu sonuç, sözunu ettığımız araştırmalarla da benzerlık göstermektedır Kımı ılgınç yanıtlan buraya olduğu gıbı aktarmak ıstıyorum "özellikle bulunduğumuz ortam, çevre, belkı de ulke olanakları nedenıyle, hem ışımı yaparken, hem de yaşarken tam bır lyılık halını sağlamaktan uzak" "Hayat anlayışımla ve değerlerımle bağdaşmayan bır toplum ıçınde yaşa manın yuku, tam bır lyılık halını benım Için mumkun kılmamaktadır" "Toplumsal ve çevre açısından bu ryılık halinın tam olduğunu sanmıyomm " "Sosyal, polıtık, çevresel kırlenme ruhsal durumumu etkılıyor" McMaster ADÖ'nın alt olçeklerıne göre hekım ve aılesını değerlendırecek olursak Problem çözme: Yuzde 80 başarılılar lletişim: Gençlık çağında çocukları olanlarda ve ılerı yaştakılerde anlamlı olçude bozuk Rol: Hekımlerın en çok olumsuz puan aldıkları ışlev Duygusal tepki verme: 45 yaş ustu ve profesorlerde anlamlı olçude bozuk olmasına karşın hekımlerın en tyı aıle ışlevlerınden bın olma ozellığını taşıyor (Belkı de bu mesleğı seçmenın temellert burada yatıyor) Gereken ılgıyı gosterme: Bu ış de hekımlerın en fazla olumsuz puan aldıkları ışllerden ıkıncısı (Duyarsızlaşma) Davranış kontrolü: Yaş ılerledıkçe ve kendını sağlıksız hıssetme durumu arttıkça bozulmaktadır Genel fonksiyonlar: Aılesınde 1224 yaş grubu gençler bulunanlar ve suregen hastalığı olanlarda olumsuz puanlar anlamlı olçude yuksek bulunmuştur Not: Bu çalışma Susurluk olayından bır ay once yapılmıştı * Dr., Halk Sağlığı Uzmanı. Bu araştırma neden yapıldı? »eru, Ulilll Rakamların Evrensel Tarıhı'nın 9 cılt halınde yayımlanmasına karar verılmış ve daha Ingılızce'ye blle çevrılmeden kıtap Turkçe'ye kazandı rılmıştır TUBİTAK Populer Bılım Kıtapları'nın bu denlı yuksek bır satış oranı yakalaması, duzgun yayıncılık orgutlenmesının zaman aldığı hele bunun bır geleneğının olmadı ğı ulkemızde cıddı bır başarıdır Populer bılım yayıncılığı açısından bu başarının tek açıklaması bilime ve okura duyulan saygı dır Kıtap seçımınden, kapak tasarımına, redaksıyondan, telıf haklarının satın alınmasına kadar pekçok aşamadan geçen "kıtap yapımı" her aşamada tıtız rastlantıya yer bırakmayacak bır çalışmayı gereklı kılmaktadır ömegın buyuk boşluğun olduğunu bıldığımız bılım alanında hangı kı tabı yayın programına alacaksınız? Yıllar k u ru m laş mamış bır sektor olan yayıncılıkta taşları yerlı yerine oturtacaksınız hem de kavramları henuz Turkçe'ye yerleşmemış bır dılı "bılım dılını" yaygınlaştırıp okunmasını sağlayacaksınız Genış halk kıtlelerı tarafından anlaşılabılmek ıçın "populer" olacaksınız ancak yuzeysellığe dur dıyebıleceksınız Kısaca söz edılen "dengeyı" bozmadan okurun bulunduğu karşı yakaya geçmesını bıleceksınız Aslına bakarsanız Populer Bıllm yayıncılığı kolay bır ış, sadece TUBİTAK Bılım ve Teknık'te olduğu gıbı otuz yıl çalışmak gerekıyor 5279