Katalog

GÖKYÜZÜ Gökyiizünde kuyrukluyıldız şovu HaleBopp Kuyrukluyıldızının gökyüzünde muhteşem şovu başladı! Serkan Saygan* C /1995 O1 HaleBopp kuyrukluyıldızı 23 Temmuz 1995 tarıhınde yaklaşık olarak aynı zaman ıçerısınde gözlem yapan Alen Hale (New Mexıco) ve Thomas Bopp (Arızona) adlı ıkı astronom tarafından şans eserı bulundu Sagıttrarıus (Nışancı) takımyıldızındaki M70 kuresel yıldız kümesinl gözleyen bu ıkı Amerıkalı astronom bırbırlerınden habersız bu kuyrukluyıldızı gokyuzundekı yerınde saptadılar Gozlemcılerden New Mexıco Eyalet Unıversıtesı'nde astronomı doktoru olan Alan Hale 400 saat boyunca kuyrukluyıldız avcıhğı yapmış ancak bu geceye kadar başarısız olmuştur Yerel saat 23 00 dolaylarında C/1995 01 kuyrukluyıldızı ıle karşılaşan Alan Hale geçmışte yaptığı 400 saatlık çalışmaların bır sonucu olarak goruyor bu olayı Çunku bu kadar saat gozlem yapmak ve gökyuzu nün çeşıtlı bölgelerınde uzun suren araştırmalar yapmak bu bolgelerın çok tanınmasını sağlıyor Nıtekım kuyrukluyıldızı 41 cm'lık bır Nevvton tıpı aynalı bır teleskop ıle bulan Alan Hale, yaklaşık bır ay önce Sagıttrarıus (Nışancı) takımyıldızındakı M70 kuresel yıldız kumesıne baktığı ıçın bu bolgeyı çok lyı tanıyordu Gözledığı gökcısmının bır kuyrukluyıldız olduğunu anlaması bu yuzden pek uzun surmemıştır Bır amatör astronom olan Thomas Bopp ıse Alan Hale'ın kuyrukluyıldızı bulduğu aynı akşam bır grup arkadaşı ıle bırlıkte Stanfıeld yakınlarındakı çölde Messıer cısımierını gozluyordu Bır arkadaşına aıt olan 44 cm'lık Dobson tıpı aynalı teleskop ıle yıne M70 kuresel yıldız kumesıne bakarken Alan Hale'ın kuy rukluyıldızı görmesınden yaklaşık 10 dakıka sonra C/1995 O1'ı gördu IAU bu kuyrukluyıldıza HaleBopp kuyrukluyıldızı adını verdı Bır ıkı gun sonra aynı kuyrukluyıldızı bağımsız olarak gözleyen Arızona'dan Gerry Rattley ısımlı bır amator astronom CBAT'a bır kuyrukluyıldız bulduğunu bıldırdı Ancak Rattley CBAT'a bu buluşunu haber verdığınde IAU bu kuyrukluyıldıza HaleBopp adını vermıştı bıle Gerry Rattley yaptığı açıklamada üç gece ustuste gözlem yaptığını ancak son gece M70 kuresel yıldız kumesı dolayla rına bakmayı planladığını anlattı Eğer ılk gece bu bolgeyı gozlemış olsaydı belkı de şımdı bu kuyrukluyıldızın ısmı Rattley kuyrukluyıldızı olacaktı Keşfedıldığı sırada Jupıter gezegenı nın yorungesınden daha dışarıda, Güneş'den 7 16 AB (Astronomı Bırımı Dünya Guneş Uzaklığı olan 150 mılyon km'ye eşıttır) yaklaşık 1 07 mılyar km Dunya'dan ıse 6 2 AB (930 mılyon km) uzakta olan kuyrukluyıldız, sılık, dağınık ve 11 m parlaklığında bır gokcısmı ıdı Yapılan araştırmalar, kuyrukluyıldızın astronomlar tarafından keşfedılmesın den önce, 27 Nısan 1993 yılında, IngılızAvustralya Gözlemevı'nde başka bır amaçla çekılen bır fotoğraf plağında henuz 18m parlaklığında ve Guneş ten 13 1 AB uzaklıkta ıken gorunduğunu or taya çıkarmıştır Ayrıca 27 Mayıs 1995 tarıhınde Arızona'da gozlem yapan ast ronom ve yazar Terence Dıckınson'un da kuyrukluyıldızın fotoğrafını farkında olmadan çektığı anlaşılmıştır Bılım adamları kuyrukluyıldızın çapını 40 km olarak tahmın edıyorlar En bu yuk kuyrukluyıldızlarla bıle karşılaştırıldığında HaleBopp kuyrukluyıldızının çapı onların çaplarından çok daha buyuk olarak saptanmıştır (bu kuyrukluyıldızların çapları bır yandan dığer yana 1 km ıle 10 km arasında değışen değerler almaktadır) Hale Bopp kuyrukluyıldızı Alan Hale ve Thomas Bopp kuyrukluyıldızı, geçmışte bulunan meşhur Halley kuyrukluyıldızının aynı uzaklıktakı parlaklığından 250 kat daha parlaktı Hale Bopp Dunya'ya 25 Mart 1996'da gözledığımız Hyakutake kuyrukluyıldızı kadar yakın geçmeyecek fa kat CBAT'den Braın Marsden HaleBopp'un gerçek buyukluğunden dolayı 1m 5 ıle 2m 0 arasında görüneceğını duşunuyor Hyakutake kuyrukluyıldızı Dunya'dan 1/10 AB (15 mılyon km) uzakhktan geçmıştı Bu nefes kesıcı yakınlaşma Hya kutake'nın kuyruğunu gokyuzunde 80° bır yandan dığer yana uzanmış olarak gözler önune sermıştı Dunya'nın yörungesı ıçınde hareket etmekte olan kuyrukluyıldızlar ıçın göze çarpan bir özellık de onların toz kuyruklarıdır HaleBopp'un dunyaya en yakın olduğu gun 27 Mart 1997 gunu olacaktır Bu tarihte kuyrukluyıldız bızden 1 315 AB (197 mılyon km) uzaklıkta olacak Bu uzaklık Hyakutake kuyrukluyıldızının Dunya yö rungesının uzaklığının 10 katıdır Her kuyrukluyıldızda olduğu gıbı Hale Bopp kuyrukluyıldızında da Guneş'e olan uzaklığı kuyruğunun uzunluğunu etkıleyecek HaleBopp Guneş'e sade ce 0 91 AB kadar yaklaşacak HaleBopp kuyrukluyıldızı aktıf bır kuyrukluyıldız olma ozellığını de taşıyor Mayıs 1996'dan bu yana gözlemcıler ]et ışığının etkısı ıle bıraz sonukleşebılır Bu tarıhten sonra Andromeda takımyıldızından geçecek ve ılerleyen gunlerde de Andromeda Gökadası'nın (M31) 5" kuzeyınden geçecek HaleBopp'a bakarken Andromeda'ya da bakmayı ıhmal etmeyın Mart ayının 20'sınde Dolunay'dan 4 gun sonra Ay'ın batışı ve Guneş'in doğuşu arasındakı zaman ıçerısınde Hale Bopp kuyrukluyıldızını çok rahat ve guzel gorebıleceğız 21 mart tarıhınde kuyrukluyıldızı akşam saatlerınde de gözle yebılırsınız Ancak çevrene (bakış duzlemınıze) çok yakın olduğundan bu tarıh ler arasında sabah gözlemlerı daha tyı sonuçlar verecektır Akşam saatlerınde yapılan gozlemlerde kuyrukluyıldız çevrenden yeterı kadar yuksekte olmadığından atmosferın sonukleştırmesınden de etkılenecektır Ayrıca, bu saatler alacakaranlık olduğundan pek verımlı bır gözlem olmayabılır 31 mart tarıhınde enberıden geçecek olan HaleBopp kuyrukluyıldızını mart ayı ıçerısınde mutlaka görmelısınız Bır daha çıplak gozle gorebıleceğınız Hale Bopp gıbı bır kuyrukluyıldızın Guneş Sıstemımızı ne zaman zıyaret edeceğını bılemıyoruz Ne zaman? Nerede? 4 mart; Guneş doğmadan 1 saat 17 dakıka once doğukuzeydoğu yönunde çevrenden (bakış duzlemı) yak laşık (27°)* yukanda gözlenebılır Cygnus takımyıldızının en parlak yıldızı olan Deneb'den (Alfa Cygnı) yaklaşık 15° uzakta bulunacak 7 mart; Guneş battıktan 1 saat 17 dakıka sonra kuzeybatı yönunde çevrenden yaklaşık 6° yukanda çok zor da olsa gözlenebılır Andromeda takımyıldızına aıt en parlak yıldızın 27° sağ altında bulunacak (21 mart tarlhıne kadar Hale Bopp kuyrukluyıldızı sabahları çevrenden daha yuksekte olacak) 11 mart; Guneş doğmadan 1 saat 17 dakıka önce kuzeydoğu yönunde çevrenden yaklaşık 24° yukarıda gözlenebılır Deneb'ın 21° sol altında, Cassıopeıa takımyıldızının ıkıncı parlak (Beta Cas) yıldızının 24° sağında bulunacak 18 mart; Guneş doğmadan 1 saat 18 dakıka önce kuzeydoğu yönunde çevrenden 20° yukarıda gözlenebılır Andromeda takımyıldızının en parlak yıldızının 17° sol ustunde 21 mart; Guneş doğmadan 1 saat 18 dakıka önce kuzeydoğu yönunde çevrenden 14° yukarıda gözlenebılır Bu tarıhten sonra Hale Bopp kuyrukluyıldızı akşam saatlerınde daha guzel göruntuler vermeye başlayacak Guneş battıktan 1 saat 19 dakıka sonra kuzeybatı yönunde çevrenden yaklaşık 17° yukarıda bulunacak Bu tarihte Ay gıttıkçe Dolunay'a doğru yaklaştığından gokyuzu bıraz da olsa aydınlanacak 23 mart; Guneş battıktan 1 saat 19 dakıka sonra kuzeybatı yönunde çevrenden yaklaşık 19° yukarıda gozlenecek Andromeda Gökadası'nın 5° kuzeyınde bulunacak 23 mart tarıhınde Ay, Dolunay evresındedır Bu tarıh de ulkemizden gözleyemeyeceğımız bir parçalı ay tutulması var 25 mart; Guneş battıktan 1 saat 20 daklka sonra kuzeybatı yönunde çevrenden yaklaşık 21° yukarıda gözlenebılır HaleBopp kuyrukluyıldızı bu tarihte yörüngesının enberi noktasından geçecek (Guneş'e en yakın konumda olacak) 2 nisan; Guneş battıktan 1 saat 20 dakıka sonra kuzeybatı yönunde çevrenden yaklaşık 24" yukarıda gozlenebilir Kuyrukluyıldız 2 nısan gecsel gamma And ıle bır unlem ışaretı oluşturacak Bu tarıhten ıtıbaren HaleBopp görulebıleceğı en yuk6ek konumda olacak ve 14 nısan tarıhıne kadar bu yukseklıkte olacak 18 nisan; Guneş battıktan 1 saat 24 dakıka sonra batıkuzeybatı yönunde çevrenden yaklaşık 21° yukarıda Pleıades (Ulker) açık yıldız kumesının 10° sağ ustunde, Capella yıldızıyla 20°'llk açı yapacak 30 nisan; Guneş battıktan 1 saat 30 dakıka sonra batıkuzeybatı yönunde çevrenden yaklaşık 13" yukarıda Capella'mn 21° altında ve Aldebaran'ın 10° ustunde gözlenebılır 2 mayıs; Guneş battıktan 1 saat 30 dakıka sonra batıkuzeybatı yönunde çevrenden yaklaşık 12° yukarıda gözlenebılır HaleBopp kuyrukluyıldızı mayıs ayının ortalarından ıtıbaren gıttıkçe çevrene doğru yaklaşıyor Bu tarıhten sonra guney enlemlı gözlem yerlerı HaleBopp'un muhteşem gösterısı ıle karşılaşacaktır Nisan ayında HaleBopp Ayın ılk yarısında HaleBopp yıne HaleBopp Kuyrukluyıldızının Ege Unlversitesi Rasathanesl'nden 25 Şubat 1997günü sabah saat 04.30'da S dakıkalık poz süresi verllerek 400 ASA'lık Kodak Go/o* // fllmt kullamlarak çekilmiş fotoğraf 1. aktıvıtelerını CCD kamera ve görsel gozlemlerle belırlediler 1415 Ağustos 1996'da Stephen O'Meara ve John Bertle " J " şeklınde 40°50o'lık genış bır yelpaze görduler Buna ek olarak Centro Astronomıco Hıspano'dan Kurt Bırkle 1 2 m'lık teleskopla değışık fıltreler kullanarak bır CCD goruntusu aldı Kuzeyde uç ayn yaptdaymış gıbı gorunen bır yelpaze ıle kar şılaştı Italya, Novara'dan bır astronomı topluluğu 0 33 m'lık bır reflektor kulla narak 28 mayısta jet göruntulennı elde ettı sahnede Bu ay HaleBopp kuyrukluyıldızının akşam saatlerınde gözlemlerı favon 11 nısan tarıhınde Ay kuyrukluyıldızı tekrar yakalıyor Ay ışıgından etkılenen HaleBopp'ta parlaklığını bıraz yıtırıyor Nısan ayının 22'sınden mayıs ayının 5'ıne kadar Pleıades (Ulker) açık yıldız kumesının guneyınden Perseus takım yıldızının ıçınden geçıyor Artık çevrene olan yakınlığı sona erıyor ve bıraz daha yukselıyor, HaleBopp kuyrukluyıldızı Guneş battıktan yaklaşık 1 saat 20 dakıka sonra kuzeybatı çevrenınde rahatlıkla görebılırsinlz Mart ayında HaleBopp HaleBopp kuyrukluyıldızının şovu 22 mart tarihinde gerçekten başlıyor demıştık Parlaklığı Om 8 ıle 1 m 8 arasın da değışım gosterecek HaleBopp kuyrukluyıldızı gokyuzunde Mars gezegenı ıle yarışacak kadar parlak olacak HaleBopp kuyrukluyıldızı sabahın er ken saatlerınde ve akşam Guneş battıktan sonra gözle rahatça gorulmeye başlıyor Çevrene (ufkumuza) olan bağlılığını bırakıp yavaş yavaş yukselıyor, gokyuzunde Mart ayının ılk yarısında (89 mart yenıay) Ay ışığı gözlemlerı etkılemedığınden gozlem surelerı bu tarıhlerde uzun olacak Mart ayının 15'ınde Guneş'ten 200 mılyon km ve Dunya'dan 145 mılyon km uzakta seyredıyor ola cak 17 mart tarıhınde ay doğmadan yaklaşık 1 saat kadar gozlenecek Ay doğduktan sonra Ay ıle bırlıkte parlayacak olan HaleBopp kuyrukluyıldızı Ay Mayıs ayında HaleBopp 1020 mayıs tarıhlerı arasında tekrar çevrene yaklaşmaya başlayacak ve yavaş yavaş gozden kaybolacak Bu tarıh lerden sonra artık guney enlemlı gozlem yeıierı ıçın HaleBopp gunlerı başlıyor * 20°: Elınızı tam olarak açıp kolunuzu ılerıye doğru uzattığınızda, baş parmağınızdan kuçuk parmağınıza kadar olan açısal uzaklık 2°: Baş parmağınızı çevrene paralel olarak tuttuğunuzda oluşan açısal uzaklık Not. ömeğın kuyrukluyıldız çevrenden (bakış duzlemınızden) 22° yukanda ıse baş parmağınızı çevrene koyun ve ellnızı tam olarak açın Bu açısal uzaklık 20° dır Bu uzaklığı olçtukten sonra bır de baş parmağınızı yukarıdakı gıbı kullanırsanız toplam 22° edecektır ' Ege Unıversıtesi Astronomı Topluluğu 5215