Katalog

T A R T I Ş M A E Dİ T Ö R E MEKTUP Kim "etikçi", kim değil? Entnopi ve Türkiye S on yıllarda ulkemızde gıderek daha sık duymakta olduğumuz bır terım var "fctık" Her uğraş alanında, ozellıkle de ınsanınsana ılışkının (ve ın san canlı doğa ılışkısının) soz konusu oldugu her durumda etığın ılgı alanına gı ren bır (ahlakı) değer çatışması, yerıne gore de bır ıkılem soz konusu olabılıyor "Etık" sozcuğu yaygınlaştıkça, "etıkdışı" davranma suçlaması kışılerı "ahlaksız" olma suçlamasından daha çok urkutme ye başlamış gıbıdır Ulkemızde doğrudan etıkle ılgılenen felsefe bolumlerının yanın da, etığın Up alanındakı farklılaşmış bır uzantısı olarak kabul edılebılecek "tıp etı ğı" konusunda çalışmalar yapan ve eğı tım veren deontolojı bolumlerı de bulunuyor Tıp etığı eğıtımı alanlar kendılerıne "tıp etıkçısı" (ya da ' tıbbı etıkçı") denılmesın den hoşlanmasalar da, henuz uzerınde uzlaşılmış başka bır terım olmadığından ona katlanmak zorunda kalıyorlar "Ne den "tıp etıkçısı" terımını sevımsız buluyorsunuz9" sorusuna sıklıkla aldıgınız ya nıtsa, bu sozcuğun "ahlakçılığı" (marolızmı) çagrıştırması oluyor Oysa bu alanda herhangı bır eğıtım almaksızın kendısıne "etıkçı" dcnmesını tam da bu nedenle ıs teyen pek çok kışı var ulkemızde Tıp alanında rasladığımız orneklerde sıklıkla gozlemledığımız, bu alandakı ey lem ve uygulamaların "ahlaklıahlaksız' anlamına gelebılecek bıçımde, "etık olan olmayan" bıçımınde etıketlenmesı, boylece onları gerçekleştırenler uzerınde bır denetım kurulmasına çalışılmasıdır Her denetleme, denetlenen kışının uzerınde bır erke sahıp olmak demektır Oysa ozunde etık, ınsan davranışındakı ozgurluğu yok eden boyle bır yaklaşımı hıçbır bıçımde ıçınde barındıramaz Onun yapmak ıstedığı, yalnızca degerlı davranışı arayan ozgur bıreylere, onun anlamını sorgulayacak ve yollarını gosterecek aydınlatıcı ılkeler sunmaktır Kuşkusuz etıgı bu amacından saptırarak, kendı ahlak anlayışını e dığerlerını dayatmak ıçın kul Yascnun Oğuz (*) Yumun Ors (**) lanmaşa çalışmak, yalnızca ulkemıze oz gu bır tutum degıldır btık tartışmaların yaygın ve etkın olarak gerçekleştırıldıgı ulkelerın bırçoğunda, etığın belırleyıcılığınden yararlanmak, yerıne gore çıkar sağlamak ısteyenler bulunmaktadır Ancak onlara da burada dıle getırdıgımız eleştırıler yoneltılmekte, değerlı davranışlar gelıştırmeye çalışan bıreylere danış manlık rolu ustleneceğıne, savcıyargıç ınfazcı rolu ustlenmeyı hedefleyen bu an layışa eleştırel duşunurlerce karşı çıkıl maktadır Buraya kadar vuryuladığımız kaygılar dan çıkarılabılecek yanlış bır sonuç, yazarların sağlık çalışanlarını kendı alanları nın değer sorunlarına ılışkın goruş gelıştırmek konusunda yetkın gormedıklerı yonunde olabılır Oysa her uğraş kışısı kendı uğraşını ve bu alandakı eylemını degerler açısından sorgulayabılır, sorgu lamalıdır da Daha genel olarak tıp etıgı konularında da kışının okuyarak, duşune rek ve tartışarak goruşler oluşturması bunları paylaşması, toplumda etık duyar lılığı gelıştırmek açısından yararlı ve ge reklıdır Ancak bu etkınlık hıçbır zaman etığın temel amacını zedeleyıcı yonde, bır ahlak anlayışının dayatılması bıçımınde olmamalıdır Boyle bır dayatmanın on açık orneğını, tıp etığı alanında akademık duzeyde etkınlık gosterenler ıçın "kuram sal tıp etıkçısı ("teorık etıkçı")", uygulama alanında eylemlere etık değer bıçen ken dılerı ıçınse "pratık tıp etıkçısı ("pratık etıkçı")" adlandırmasını kullananların yaklaşımında gormekteyız Bu yaklaşım, etığın temelı olan, eylemlerımızı ahlakı değerlerımız açısından sorgulama amacını gormezden gelerek başkalarının tum eylemlerını kendı dayattıkları kurallar doğrultusunda değerlendırmeye çalış makta, otekı ınsanları da buna zorlamak tadır Başta tıp etığı alanında eğıtım al mış kışıler olmak uzere, etık duyarlılığı olan herkesın bu gelışmeler konusunda uyanık olması gerekmektedır (*) (**) Ankara Unıversıtesı Tıp Fakultesi Deontolojı Anabilim Dalı Entropinin arttmı ilkesinden iktidar sahiplerine uyarı uğlak bır kavram olan entropıyı açıklamak oldukça guçtur Yıne de maddenın mıkroskobık duzeydekı davranışından hareketle, mole kullerın duzensızlığı şeklınde bır tanım yapılabılır Dolayısıyla da bır maddenın entropısı, gaz fazında yuksek bır degere sahıpken, katı fazında duşuk bır değerde olacaktır Gaz fazındakı molekuller rastgele hareket ederek, herhangı bır andakı hallerının belırlenmesını guçleştırırler Katı fazında ıse, bır maddenın molekullerı, denge konumları çevresınde salınım yapmalarına karşın, bırbırlerı ne gore hareketsızdırler Ayrık bır sıstem ele alındıgında, bır hal değışımınde, sıstemın entropısı her zaman ıçın artacaktır, yanı entropıde azalma hıçbır zaman soz konusu olmayacaktır Entropı değışımı, tersınmez hal degışımlerınden (bır yonde gerçekleş tıkten sonra, sıstemın çevre ıle ters yonde, aynı etkıleşımlerı gostererek ılk du ruma donmesının mumkun olmadığı hal değışımı) de kaynaklanmaktadır Ger çekte de hal değışımlerı tersınır degıldır Bu nedenle toplam entropı, her hal değışımı ışlemıyle bıraz daha artacaktır Bu da, ayrık bır sıstem olarak kabul edılebılecek evrendekı entropinin sureklı arttıgı sonucunu gosterır Tahsın Ba$aran(*) ( ılışkın karamsarlık ıçındekı ınsanların ureteceğı entropı de çok fazla olacaktır Bunu da maddenın gaz fazı olarak kabul edebılırız Gunumuz Turkıye'sınde yaşayan sıra~p . dan vatan qe|e. cege ılışkın kaygıları her geçen gun artmakta ve ınsanlar kır Ien m e ye karşı, aydınlık ıçın tepkılerını gostermek t e d ırI Pr Toplumdakı bu hareket lılığe koşut entropı de her geçen Şe*r/7 1. Entropı, gun art madde erırken veya maktadır buharlaşırken artar. Bazılarının çok sevdıgı ve sıklıkla tekrarladıgı 'tukurukle boğmak' soylemıne karşın, halkın bu hare ketlılığı, gerçekte, urettıklerı entropıyle, ıktıdar sahıplerını etkısız hale getırocek tır Insanların bu demokratık taleplerıne karşılık verılmedıgı suroco de bu entropı uretımı artarak devam edecektır kuşkusuz Entropı uretımındekı azalma, an cak, şımdıkı çapsız, kendı golgelerınden bıle korkan, halkın gerısındekı polıtıkacı tıplerınden kurtulup, Ataturk'un ızınde, çağdaş yaşam duzeyıne ulaşıldığında mumkun olacaktır Kaynakça: d a ş m bntropı Entropinin, herhangı bır sıstemdekı duzensızlıgın bır olçusu olarak gorulebı löceğı, dolayısıyla da entropı uretımının de bır değışım sırasında oluşan duzen sızlık olarak kabul edılebıleceğınden hareketle, ınsanların huzurlu ve geleceğe guvenle baktıkları bır duzen ıçınde, entropı uretımlerı de çok duşuk duzeyde olacaktır Bu durumun, bır maddenın katı fazına karşılık geldığını duşunebılırız Buna karşılık, mutsuz ve geleceğıne a) Bu okulların oğrencılerı seçme sınavı yoluyla dlınmdktadır, yeteneklerı bellı duzeyın uzerındekı oğrencılerın başarısını salt yabancı dılle ogretıme baglamak yanlıştır b) Tutnunun degılse de başarılı kıtnı Ana dolu lıselerının oğretmen kadrosu ve otekı açılardan da daha donanımlı olduklarını kabul pfmpk gpr^kır c) Anadolu lıselerınde fen derslorı yanında ydbanoı dıl (çoğunda Ingıhzce) ders saatlerı topldmı otekı okullardan daha çıktur d) Anadolu lıselerı ve ozel okul oğrencılerı bunca yogun yabancı dıl ogretımıne kar bin, yogun bır bıçımde o/el ders de almaktadırlar e) Çocuklarını özel okullarda okutan velıIprın pkonomık VP toplumsal durumlarını da başarıyı etkıleyen etmenler arasında say mak gerekecektır B rkaç ayrıksı durum dışında yeryuzundekı butun ulkelerde eğıtım o ulkenın anadılınde yapılmakadır Elbette bu ulkelerde ozel konumda olan, ıkı dıllı okullar da vardır ama bunlar bızım ulkemızdekı kadar yaygın degıldır ve sıyasal yatırım amaçlı değıllerdır Dngal olan oğretımın anadılınde yapılmabi dır Elbette haftada salt uç saat yabancı dıl okutulan devlet lıselerı ıle Anadolu lıselerı ve ozel okulları karşılaştırmak seçeneğı ortadan kaldıracaktır Oysa ulkemızde bırçok eksıklıklerı bulunan super lıse yaklaşımı bıle yabancı dılde eğıtımın yanında yoğun yabancı dıl eğıtımı nın bır seçenek olabıleceğını gostermıştır Hazırlık sınıfı uygulaması lıse oncesı yerıne ortaokul başlangıcına kaydırılabılse ve altı yıl yoğun yabancı dıl eğıtımı surdurulebıl se, bu uygulamanın Anadolu lıselerı ve ozel okul uygulamaları ıle karşılaştırılma olanağı sağlanabıhr Butun eğıtım çalışmalarımızda temel eksıgımız uzun erımlı dızgesel planlamalar yerıne Düzensizliğin ölçüsü Çengel, Y A , Boles M A , "Thermody namıcs", McGrawHıll Int Ed , 1989 (*) Dokuz Eylül Üni., Mühendıslik Fak., Makıne Muh. Böl., 35100 Bornova Izmır Yabancı dil karmaşası on gunlerdc Mıllı Eğıtım Bakanlı ğı'nırı Anadolu lıselerınde fen derslerı ogretımınde yabancı dıl yerıne Turkçe kullanılmaya başlanacagına ılışkın bır çalışma ulduğu konusundakı haberler, ydbdncı dıl ogretımı konusunu eğıtım gundemının on sıralarına yerleştırdı yenıden Konu plbette onemlı Kureseileşmenın çag daş toplumların gozdc kavramları arasına gırmesı. kıtle ıletışım draçldrının yaygınlaş nidsı, yabancı dılın bır yıyecek ya da gıyecek etıketınde evımıze, yaşantımıza gırıvermesı çağdaş ınsan açısından yabancı dıl oğrenmeyı zorunluluktan ote, vazgeçılmez, ertelenemez bır gorev halıne getırmıştır Bu bakımdan bağnaz ulusçular ve ırkçılar dışında yabancı dıl oğrpnmcnın gereksızlığını savunan kımse hemen hemen kalmarnıştır Ancak eğıtımdekı başıbozukluk ve ılkesızlık kımı kavramların bulanıklaşmasına yol açıyor ve bu nedenle yanlış tartışmalara suruklenıyoruz Bu yanılgılardan bırısı oğretımde amaç ıle aracın karıştırılmasıdır Fen derslerı oğretımındp yabanrı dılın bır araç olarak kullanıl dığı bellıdır çunku asıl amaç yabancı dıl aracılığıyla matematık ya da fızık gıbı fen derslerını oğrenmektır Ne yazık kı bırçok okumuşumuz da yabancı dılde fen derslerı oğrotıldığınde yabancı dılın de dahd lyı oğrenıleceğı sanısına kapılmaktadırlar Oysa fen derslerı yabancı dılın en yoğun butun çeşıtlılığı ıçınde kullanıldıgı ortdmidr degıldır Ka nada, Isvıçre ve Belçıka gıbı çokdıllı toplumlarda eğıtımın başarısı salt ıkıncı dılde eğıtıme bağlanamaz (örn bkz Stern 1983, Domırcan 1980, Sarıtosun 199b) Bu toplumlardd yabancı dılın toplumda ıletışım amacıyla da kullanılması onu ıkıncı dıl konumuna, açıkçası bır amaç durumuna getırmıştır, bu bağlamda yabancı dılde eğıtımın başa rısı toplumsal, sıyasal, ekonomık vb etm3nlerle desteklenmış olmaktadır Uzmanlar bu etmenler ortadan kalktı Ahınet S ğında başdrının kalıcı olamdyacugını belırt mektedırler Yabancı dılde fen ogretımının elbettek endıne gore bır mantıgı vardır Bu yolla bılım dunyasına ddhd kolay yırılebılecpgı ydbdn cı bılım çevrelerıyle etkıleşımın daha kolay olacağıduşunulmektedır Ancak Japonya Almanya VP bırçok Avrupa ulkesındPkı uy gulama karşısındd bu savı debteklemek ko lay gorunmemok*edır Ote yandan ozellıkle anadılı ogretımının yeterınce başarılı olamadığı durumlarda ıkıdıllı bıreyler yerıne yarımdıllı kımselor karşı laşılmdsı da ydbanoı dılde oğretımın en onemlı sakıncaları arasındadır Yabancı dıl bır araç olarak duşunulduğunde temel sorun yabancı dıl ogretımının nıtelıgının arttırılmasıdır Ulkemızde tartışıl ması gereken konu da budur Yanlış koşullandırmalar sonucu, ne yazık kı bırçok velı oğrencı VP ılgılı yabancı dılle oğretımın yabancı dılde başarının tek ve vazgeçılmez koşulu olduğuna ınandırılmışlardır Oysa kımı Anadolu lıselerı ve ozel okulların başarıları yabancı dılde eğıtımden çok başka etmenlere bdğlıdır gundelık çozumlemelerı yeğlememızdır Başka bır anlatımla, bılımsel tutumu onro çıkaramamak egıtımdekurumsallaşmayı on lemektedır Bdkanhgın gorevı çağdaş ulke lerdekı uygulamaları da gozonune alarak bı lım ınsanları onculuğunde buyuk olçpklı (makro) planlamalar yapmaktır Ozet'emek gerokırse torun nıtelıklı yd bancı dıl oğretırrıı sorunudur bunun nasıl yapılacağı bır yaklaşım ve yontem sorunudur Yabancı dılde egıtımın tek olumlu yanı ogretılecek ydbdncı dıl ıçın dogdl bır bağ lam salgamasıdır Yabancı dılle okutulan derslerde bu d'lın kullanımı doğal bır yolla sağlanmış olmaktadır Başka bır anlatımla yabancı dıl bır ışlevsellık, ışe yararlık kazan maktadır Yabancı dl ogretımınde bdşarıl ması gereken de budur Kullanılmayan hem de amaçlı bır bıçımde kullanılmayan bır dıl (ıster yabann ısfprsp anadılı olsun) ışe yaramaz, salt not almaya yarar ama ka lıcı bır değer taşımaz Ancak ışlevsel, amaçlı, hem gundelık hem de kışının geleceğe donuk gereksınmelerınp karşılık verecek yabancı dıl ogretımı once lıkle, Mıllı Etımı Bakanlığı Talım ve Terbıye Daıresı'nın gerçekten bır uzmanlık bırımı halıne getırılmesı ıle olanaklıdır Sorun yabancı dılden do once genel olarak eğıtımın nıtelıgının yukseltılmesı sorunudur Turkçe, matematık ya da otekı derslerdekı nıtelık sorunu da çözumlenmeden eğıtımde (yabancı dıl eğıtımı de ıçınde olmak uzere) başanya ulaşmak soz konusu olamaz Başarısızlığı hazırlayan butun koşullara (plansız bıçımde okul açmak, her onune gelene yabancı dıl oğretmenlığı yetkısı ver mek vb) aracılık etmek sonra da gundelık kararlarla eğıtımı başanya ulaştırmak olanağı yoktur Kaynaklar Demırran Ö (1990) Yabanct Dll Ögretım Yöntemlen Ekın Eğltlm Y Ibtdnbul Kocaman A Anadılı Öğretımı yabancı dtlle ögrellm ve ütesı Çdğddi Tuık Oılı deruibi Aguslu:. Eylul 1990 • 8fa1 6b Ankara Anddılı öğfetınıınde bılgı ve kullanım boyu tu Çağdaş lurk üılı dergısı lemmu; Ağuslos 1994 s 6 9 Ankara Sarıtosun N bonal S (yay haz) f1995) Bılım ve ÖQ relım Dtlı Olarak Turkçe İTU Inşaal Fakullesı Matbaası Is tanbul Stern H H (1983) Fundamenlal Concepls otlaıquaqe Trarhıng OUP * Hacettepe Unıversitesi, Dılbılım Bolumu Öğretım Uyesı, Beytepe/Ankara 5274