Katalog

L AR Yıldız Rengi ve tayf tipi ızlara kahverengı cuceler denır Ancak u ısım yanıltıcıdır, çunku bu yıldızlar oluk ve kırmızı olmalı ve kırmızı cuceT gıbı gorunmelıdırler Bır yıldızın kutlesı yıldızın ne kadar aşayacagını gosterır Daha kutlelı yıl ızlar daha fazla hıdroıen yakıtına sahıp lurlarsa da, bu yakıtı daha hızlı "yakar ır" ve kısa surede olurler tıpkı gunde ır mılyon Pound harcayan bır mılyonen makul bır butçesı olan yoksul bır ınandan daha hızla çokuşe geçmesı gıı En kutlelı yıldızlar merkezlerındekı ıdrojen yakıtını doğmalarından yalnıza bırkaç mılyon yıl sonra tuketırler unun tersıne, Guneş 4,6 mılyar yıldır ıdrojen yakmaktadır ve daha mılyarlara yıl yakmaya devam edecektır Kırmı cuceler yakıtlarını o kadar yavaş yaarlar kı, ba7iları mılyarlarca yıl ana dızı e kalacaklardır Yıne de, her ana dızı yıldızı bır gun ıerkezındekı hıdrojenını tuketır Bu oluğunda, yıldız merkezı dışındakı hıd )jenı yakmaya başlar ve boylece artık ır ana dızı yıldızı olmaktan çıkar Yıldız enışler ve soğur HR dıyagramında iga kayar ve aynı zamanda daha parık hale gelebılır öyle bır durumda dıigramda yukarı dogru ılerler 0 zaman Idız bır dev veya siıper dev olur Yıldızların renklerı: Farklı renktekı yıldızlar farklı sıcaklıklara sahiptir. ıenk yıldızların oylp temel bır OZPI [lıgıdır kı, astronomlar yıldızların Irenklerını sınıflandıran bır sıstem gelıştırmışlerdır tarklı renklerdekı yıldızlar farklı sıcaklıklara sahıp oldukları ve sıcaklık farklı atom tıplerını farklı şekılde etkıledıqı ıçın astronomlar bır yıldızı onun tayfını belırleyen atomları ve molekullerı ınceleyprek sınıflandırabılır ler Orneğın, beyaz yıldızlar hıdrojen nedenıyle guçlu tayf çızgılerıne sahıp tıler, Guneş gıbı sarı yıldızlar ıse, kalsıyum nedenıyle guçlu çızgılere sahiptir ler Astronomlar yıldızları yedı ana tıpe bolmek uzere yıldız tayflarını kullanmışlardır Bu yedılı sınıflandırma şu Ingılızce ıfadenın ılk harflerıyle kolay anım sanıyor "Oh, Be A Fıne Guy /Girl, Kıss Me!" O Bu yıldızlar en sıcak ve en mavı olanlardır Fakat O yıldızları nadırdırler ve gece gokyuzunde bır kaçı gorunur B O tıpı yıldızlardan bıraz daha sogukturlar, ama yıne de B tıpı tayfı olan yıldızlar sıcak ve mavıdırler Spıca Regulus ve Rıgel gıbı gece gokyuzunde gorulen pek çok parlak yıldız B tıpı yıl dızlardır. rımleşmışdır Devler ıse daha az kutlelı ana dızı yıldızlarından evrımleşmışdır Kırmızı cuceler oyle uzun omurludurler kı, hıçbırı henuz bır dev halıne gelmek uzere evrım geçırmeye yeterlı zaman bulamamıştır Devler ve super devler o kadar buyuk oldukları ıçın, duşuk bır ortalama yo ğunluğa sahıptırler, çunku kutlelerı buyuk bır hacme yayılmıştır Bır devın ve ya super devın dış kısımları o kadar narındır kı, burada Yeryuzu nde kusursuz bır vakum olarak kabul edılebılırler Bır roket gemısı boyle bır yıldızın buyuk kısmından engellenmeden geçebılır Devler ve super devler, buyukluklerı nedenıyle, parlaktırlar ve Guneş'ten daha fazla parlarlar Bızım guneşimız bır dev haline geldığinde, şimdi olduğunun yaklaşık 100 katı kadar parlak olacak. Super dpvlpr daha da parlaktır lar, şımdıkı Guneş'ın bınlerce katı kadar daha guçlu parlarlar Etkıleyıcı buyukluklerı ve parlaklıklarına karşın, devler ve super devler nadır dır Aslında, onlar tum yıldızların yuzde 1 'ınden daha azını temsıl ederler Gece gokyuzunde goze çarparlar, çunku parlaktırlar ve gorulmelerı kolaydır Devler ve super devler nadırdır, çunku uzun omurlu degılllerdır Guneş'ınkı nın sekız katından fazla kutlesı olan yıldızların super dev halıne gelmelerınden sonra dramatık fakat kısa bir yaşamları olur Çekırdeklerındekı tum hıdrojenı tuketmış olarak kısa surede helyum karbon, neon, okbijen, bilıkon ve sulfur fuzyonuna başlarlar Bunların son ıkısı demır halıne gelmek uzere fuzyon geçırır Fakat demır daha agır elementlerı meydana getırmek uzere fuzyon geçırmp? ve o noktada yıldız kotu sona mahkumdur, bır supernova olarak patlar Normal olarak, supernova Tıp II olarak sınıflanır, bu da patlayan yıldızın tayfında hıdroıen gorunmesı anlamına gelır Hıdroıen yıldızın dış atmosferınden gelır Ancak kutlelı bır yıldız patla rnadan once bu hıdrojen atmosferını kaybedebılır Eger oyle olursa yıldız bır Tıp 1b supernovası olur ve tayfında hıdrojen gorunmez Bır yıldız hem hıdrojenını hem de helyumunu helyum yıl dızın daha derınlerındedır kaybedebı lır O durumda, patlayan yıldızın tayfın da bu elementlerın hıçbırı gorunmez ve supernova Tıp 1c olarak ısımlendırılır Supernovanın ardından, yıldızın kaA: A tıpı yıldızlar beyazdırlar ve bızım galaksımızın ışıgına onemlı olçude katkıda bulunurlar Bunlar arasında hepsı ana dızı yıldızları olan Sırıus, Vega ve Altaır ve beyaz bır super dev olan Deneb vardır F F yıldızları Guneş'ten bıraz sıcaktırlar ve sarı beyazdırlar Yeryuzunden bakıldıgından en parlak olan F tıpı yıl dızları Canopus ve Procyon'dur Kutup yıldızı Polarıs de Bır F tıpı yıldızdır G Guneş bu tayf sınıfının bır uyesıdır Guneş gıbı G tıpı yıldızlar ılık ve sarıdır Dıger G yıldızları bır ana dızı yıldızı olan Alpha Centaurı A ve bır dev olan Capella'dır K Arcturus ve Aldebaran gıbı dev yıldızları ve Epsılon, Erıdanı gıbı ana dızı yıldızlarını kapsayan portakal rengı K yıldızları Guneş'ten daha sogukturlar K tıpı ana dızı yıldızlarına portakal cucelerı denır M Bu yıldızlar soguk ve kırıjıızıdırlar Betelgeuse ve Antares gıbı bazı M yıldızları Guneş'ten bınlerce defa daha parlak olan super devlerdır, fakat M yıldızlarının çogu ana dızıde yer alan soluk yıldızlardır kırmızı cuceler Sönen Yıldızlar, Beyaz cuceler Bır zamanlar yaşayan bır yıldızın daha oncekı çekırdegı sıcak ve yoğun dur Tıpık bır beyaz cuce Yeryuzu'nden bıraz daha buyuktur fakat Guneş'ın kutlesının yuzde 6O'ı kadar kutlesı var dır Bır kaşık dolubu beyaz cuce maddesı bır tondan fazla agırlıktadır Bırçok yıldız beyaz cuce halıne gelır Bu nedenle beyaz cuceler yaygındır Galaksı'dekı tum yıldızların yuzde 10'unu oluştururlar Fakat o kadar so lukturlar kı hıçbırı çıplak gozle gorulmezler Tıpık bır beyaz cuce sıkıcı bır yaşam surer Artık yakıt yakmaz, yalnızca bır ısı deposu taşıdıgı ıçın parlar Mılyarlarca yıl ıçınde yıldız uzaya ener|i yayarken soner ve sogur Bunu yapar ken rengını değıştırır, boylece, ısımlerıne rağmen beyaz cuceler, aslında, her hangı bır renkte olabılırler En yenı elpmanlar sıcak ve mavıdırler, uzun sure dır ortada olan ve ener|ilerının çogunu kaybetmış olanları ıse portakal rengı veya kırmızıdırlar Boylece HR dıyagra mında beyaz cuceler ana dızıye paralel bır dızı oluştururlar Yeterlı zaman ge çerse beyaz cuce tamamen soner ve bır kara cuce halıne gelır Fakat hıçbır kara cuce yoktur, çunku Evren herhangı bır beyaz cucenın sonup goruntuden çıkmasına yetecek kadar yaşlı degıldır Ara sıra beyaz cuceler çok guzel gorüntüler yaratabılırler Eğpr bır başka yıldız beyaz cucenın çevresınde doner ve onun uzerıne malzeme boşaltırsa bu malzeme patlayabılır O zaman astronomlar bır nova gorurlpr Nova aşama sında yıldızın parlaklığı yaklaşık 100.000 defa kadar artar Şıddetlı olsa da patlama yıldızların hıçbınnı yoketmez Ancak eger eş yıldız çok fazla kutle aktarırsa, o zaman beyaz cuce bır su pernova ıçınde kendını yok edebılır Bunun nedenı bır beyaz cucenın sahıp olabıleceğı en fazla kutlenın Guneş'ınkının 1,4 katı olmasıdır Bundan daha fazla bır kutleye ulaşırsa yıldız patlar Bu sınır şımdı, 1930'lardakı keşfedı cısının adına, Chandrasekhar lımıtı olarak bılınıyor Eger bır eş yıldız beyaz cuceyı bu lımıtın otesıne zorlarsa, beyaz cuce patlar Bu supernova Tıp 1a olarak sınıflandırılır, bu 1b, 1c ve II tıpı supernovalarda oldugu gıbı, bır kutlelı yıldızdan ortaya çıkmayan tek superno va tıpıdır Supernovalar oksııen ve demır gıbı agır elementlerı Galaksı'ye fırlatırlar Bu elementler hem yıldızın yaşamı sırasın da hem de patlamanın kendısınde oluşmuşlardır Gezegensel nebulaların ka lıntılarıyla bırlıkte bu malzeme sonunda Samanyolu'nun yıldız ureten bolgelerın de toplanır, oralarda yenı yıldızların ve bazıları bır gun yaşamı destekleyebıle cek olan gezegenlerın dogmasını sag lar 4 6 mılyar yıl once Guneş ve Dunya da boyle oluşmuştur Bız bu mırasın bır parçasıyız vucutlarımız yıldızlar tarafın dan yaratılmış atomlar taşıyor Kaynak: n.s. Çevırı: Nezıhe Bahar 5üyük ve parlak devler ve üper devler Adlarından da anlaşılacağı gıbı, dev r ve buper devler ana dızıdekı yıldızrdan çok daha buyukturler Bır porta al rengı dev yıldız olan Aldebaran Gueş'ın 40 katı buyukluktedır Aldebaran uneş'ın yerıne yerleştırılse, en ıçtekı ezegen Merkur'e uzaklıgın yarısına kaar uzanırdı Süper devler daha da buyukturler ır kırmızı super dev olan Betelgeuse kadar buyuktur kı Guneş'ın yerinı Isa Merkür, Venüs, Diınya, Mars ve öktaşı kuşağının bır kısmını yutardı n buyuk kırmızı super devler Saturn ezegenıne gıden yolun tamamını kaprdı Devlerın ve super devlerın çoğu sarı, ortakal rengı veya kırmızı olup ılık vei sogukturlar Bu yuzden HR dıyagımında sag ust koşedf (parlak ve kır ıızı) yer alırlar Bazıları bır mavı super ev olan Rıgel vp bır beyaz super dev an Deneb gıbı, mavı veya beyazdırlar Genel olarak super devler en sıcak 3 en mavı ana dızı yıldızlarından evnn kullandıgı bır başka uzaklık bırımı irsek'dır Bır parsek paralaksı bır arksaye (bır derecenın 3600'de bırı kadar) an bır yıldızın uzaklığıdır Bır parsek aynı manda 3,26 ışık yılıdır Bu yuzden en kın yıldız 1,3 parsek uzaklıktadır Astromomlar bır kere bır yıldızın uzaklını bıldıklerınde, gorunen buyuklugun >r> parlaklığmı hesaplayabılırler Onlar trlaklıgı mutlak buyukluk şeklınde ıfade lerler Bu, yıldızın Dunya'dan uzaklıgı 10 ırsek (32,6 ışık yılı) olsaydı sahıp olacagı >runen buyukluktur Örnegın Guneş'ın utlak buyuklugu 4,83'tur, bu onu 32,6 k yılı uzaktan gorsek 4,83 luk bır goru>n buyuklugu olacağı anlamına gelır Bu ıktar çıplak goz ıçın guçlukle gorulebılır r buyukluktur fakat dıger yıldızların mutlak buyuklukı parlaktan soluğa değışır En parlak yıl7 lar 10 cıvarında mutlak buyukluge sajtırler, bu da boyle bır ytldtzın 32,6 ışık ı uzakta olması durumunda ınanılmaz ;ude parlak dolunayda Ay'ın parlaklıgıı onda bırı kadar parlak olacagı anla<na gelır En soluk olanlar ıse +20 cıvarında mut< buyukluklero sahıptırler, bu Dunya 'dan ',6 ışık yılı uzaktakı boyle bır yıldızın Plun 'dan yuzlerce defa daha az parlak goneceğı anlamına gelır +5 cıvarında utlak buyuklugu olan Guneş bu erımın m ortasındadır lıntıları kuçuk fakat yogun bır kure halınde çoker Bu bır nötron yıldızı olabı lır, bu şekılde ısımlendırılmesının nedenı yıldızın protonları ve elektronlarının çar pışıp notronlar halıne gelmesıdır Bır notron yıldızı buyuk bır şehır buyuklu ğundedır, fakat qenel olarak Guneş ın kının 1 ,b katı kadar bır kutleye sahiptir Veya çoken yıldız bır kara delik halıne gelebılır Bır kara delık o kadar buyuk bır yogunluga sahiptir kı, hıçbır şey Evren'dekı en hızlı şey olan ışık bıleondan kaçamaz Ne notron yıldızları ne de kara delıkler geleneksel HR dıyagramında gorunmezler çunku bunlar en soluk yıldızlardan da solukturlar Fakat yıldızların çogu dertlı superno va aşamasından geçmezler Çunku çogu sekız guneş kutlesınden az bır kut leyle doğmuşturlar Boyle bır yıldız bır dev halıne geldığinde, sonunda helyu mu yakarak karbon ve oksıjen halıne donuşturur Bu zaman ıçınde yıldızın uzaya fırla tılrnaya başlanan dış atmosferınde denqesızlıkler gelışır Yıldızın sıcak çekırde gı ortaya çıkar ve fırlatılan atmosferı kızartır Bu kor halınp gelmış gaz bır ge zegensel nebuladır (bulutsu yıldız kumesı) Bu ısmın verılme sının nedenı onun gezegenlerle bır ılışkısı olma sı degıl. kuçuk bır teleskoptan bakıldıgında bır gezegenın dıskı gıbı gorunpbılmesıdır ers kıtaplarında genellıkle yıldızımız Guneş'ten ' or Yalnızca bırkaç onbın talama" bır yıldız olarak soz edılıp ona ıftıra edılır yılda gezegpnspl nebuTam anlamıyla oyle degıldır Gerçek şoyledır la o kadar genışler kı, Guneş dığer yıldızların çoğundan çok daha parlaktır qoruş alanından çıkar Tum yıldızların yuzde 7u"ı kırmızı cucelerdır Bu yıldızlar Tum kalan şey kuçuk Guneş'ten çok daha solukturlar ve çogu onun ışıgının fakat son derece sıcak yuzde 1'ınden azını yayar Yıldızların yuzde 15'ı portakal bır yıldızdır Yıldız o karengı cucelerdır, bunlar da Guneş'ten daha az parlaktır dar sıcaktır kı gelenek lar sel HR dıyaqramında Yuzde 10'u beyaz cucelerdır, bunlar da Guneş ten gorunmez, çunku yıldız daha az parlaktırlar Boylece Galaksı nın yıldızlarının yuz en sıcak ve en mavı ana de 95'ı Guneş'ten daha solukturlar Ya da bır başka dızı yıldızlarının çok soşekılde soylersek, 'ortalama" denen Guneş Saman lunda olur yolu'ndakı yıldızların on parlak yuzde 5 ı ıçınde yer alır fakat yıldız kısa sureAncak soluk yıldızlar çıplak gozle gorulmeyeceklerı öc sogur ve soner, H R parlak olanlar ıse yuzlerce, bınlerce ışık yılı uzakta olsalar dıyaqramında ana dızıbıle gorulebılecekları ıçın, gecp gokyuzu aldatıcıdır Bu nın altında yönıden or nedenle çıplak gozel gorunen yıldızların hemen hemen taya çıkar, çunku yıldız hepsı Guneş'ten daha parlaktırlar aynı tenklı ana dızı yıldı Eger Galaksı yı bu yıldızlardan yola çıkarak değerlenzından daha sonuktur dırırsenız Guneş'ın soluk bır yıldız oldugunu sanabılır Yıldız şımdı bır beyaz sınız Parlak yıldızlar dığerlerınden sayıca fazlalarmış gıbı cucedır gorunurlerse de gerçek bunun tam tprsıdır Giineş: Gökyüzünde özel bir şey D» 496 7