Katalog

GOKYU ZU En gösterişli halini gelecek yılın mart ve nisan aylarında sergileyecek olan HaleBopp Kuyrukluyıldızı (C/1995 01), hiç kuşkusuz son yılların en önemli gökyüzü olayı olarak anılacaktır. Halthm 1. Menuli (*) H. Gamze Menali (**), üü HaleBopp: 1997'nin büyük kuyrukluyıldızı ve sıkışık olması, kuyruğunun ıse daha parlak gorunmesı beklenmektedır Hyakutake'nın lyonlaşmış gazlardan dolayı mavıyeşıl olan rengıne karşın, toz fırlatma oranı fazla olursa HaleBopp beya zımsı sarı renkte gorunecek KY şımdıye kadar oldukça lyı bır performans sergıleyerek, su buharı ve kar bon monoksıt oluşum hacmı nısan ayından ıtıbaren oldukça yuksek sevıyelere ulaşmıştır Hazıran ayı ortalarına doğru 6 5'ıncı kadırden parlayan KY, durbunle bakıldı gında gorulmesı oldukça kolay bır cısımdı. Ozellıkle ABD'de gokyuzunun ka ranlık oldugu kırsal yerlerde gozlem yapan dünyaca tanınmış gozlemcıler KY'ı çıplak gozle gormeyı başardılar Teleskopla bakıldığında ıse komanın doğu kısmında bır yogunlaşma ve batı kısmın da hafıf bır kuyruk oluşumu goruldu Aşağıda aktardığımız bızım gozlemlerı mız sırasında da farkettığımız gıbı, NASA Jet Fırlatma Laboratuvarı'ndan (JPL) Charles S. Morris KY'ın elıpse benzeyen şeklının uzun suredır gorduğu en ilginç oluşum olduğunu belırtmektedır önumuzdekı yaz aylarında ve sonbaharda HaleBopp dürbünle gözleme çok uygun bir konumda kalmaya devam edecek Brian G. Marsden'ın hesaplamalarına gore KY temmuzda 6'ncı, ağustosta 5 5'ıncı, eylulde 5'ıncı ve kasım ayında 4'uncu kadırden parlayacak. Eylul ayı sonuna dek batı yonune ılerleyen KY, dunyanın yorungesındekı hareketıne bağlı olarak ekımden ıtıbaren tekrar doğu yonune doğru hareketlenecek Araiık ayı geldığınde gun batımıyla bırlıkte gozden yıtecek ve Ocak 1997 ortalarında ıkıncı kadırden bır cısım olarak sabah tan ağarmadan once yenıden görunmeye başlayacak Bu şekılde 1997 yılındakı buyuk gosterısını aça caktır Mart ayının ortasından nısan ayı sonuna dek ıse akşamları gun batımın dan sonra kuzeybatı yönunde görunmeye devam edecek. Ayrıntılı yıldız harıtaları ve en azından 7x50'lık durbunerı olan gozlemcıler ıçın temmuz kasım ayları arasında HaleBopp'un göruneceğı bolgelerın koordınatları (2000 yılı donemı ıçın) tablo 1 de verilıyor C ambrıdge ABD'dekı Uluslararası Astronomı Bırlığı'nın Astronomı Telgrafları Merkezı Burosu (IAU CBAT) yonetıcısı Brian G. Marsden kuyrukluyıldızın (KYın) enberı noktasından geçeceğı Mart 1997 sonunda par laklığının 1 8'ıncı kadıre ulaşacağını tahmın etmektedır (gokyuzunun en parlak yıldızı Sırıus'den daha fazla) Karşılaştırmak gerekırse, Hyakutake KY'ı dunyaya en yakın oldugu geçtığımız mart ayında 0 ıle 0 5'ıncı kadıre (Vega yıldızı kudar) ulaşmıştır 1997 baharında Hale Bopp orta kuzey enlemlerındekı gozlemcıler ıçın oldukça elverışlı koşullarda gunbatımından sonra kuzeybatı ufkunda, bu yıl nısan ayında Hykutake nın gorunduğu bolgelerde olacaktır Yeni bir KY keşfediliyor... Hale Bopp 1995 yazında Sagıttarıus (Nışancı) takımyıldızındakı M70 kuresel yıldız kumesını gozleyen ıkı Amerıkalı astronom tarafından şans esen keşfedıldı New Mexıco Eyalet Unıversıtesı'nde astronomı doktoru olan Alan Hale, başarısız şekılde 400 saat boyunca KY avcılığı yaptıktan sonra, 22 temmuz gecesı KY'ı 41 cm'lık bır Newton tıpı aynalı teleskobuyla keşfetmıştır Glenfıeld'de (Arızona) bır amator astronom olan Thomas Bopp, aynı akşam, bır grup arkadaşıyla bırlıkte 44 cm'lık bır Dobson tıpı aynalı teleskopla M70'e bakarken Hale'den yarım saat sonra KYı gormüştur Bır ıkı gun ıçınde aynı KYı bağımsız olarak gozleyen Gilbert, Arızona'dan Gerry Rattley ısımlı amator CBAT'a keşfını haber verdığınde ıse, IAU, KY'ı çoktan HaleBopp olarak ısımlendırmıştı bıle Keşfedıldığınde Jupıter'ın yorungesının daha dışında, Guneş'ten 7 16 Astronomı Bırımı (1.07 mılyar km), Dunya'dan ıse 6 2 AB (930 mılyon km) uzakta olan KY, soluk, dağınık ve 10.5'ıncı kadırden bır cısımdı Yapılan yorunge hesapları Ky'ın 22 Mart 1997 tarıhınde Dünya'nın 197 mılyon km yakınından geçeceğını ortaya koydu 25 Mart 1996'da gezegenımızın sadece 15.5 mılyon km. yakınına gelen Hyakutake'ye gore HaleBopp oldukça uzak kalmaktadır. Yapılan araştırmalar KY'ın astronomlar tarafından keşfedılmesınden önce 27 Nısan 1993'te IngılızAvustralya Gozlemevı'nde başka bır amaçla çekılen bır fotoğraf plağında henuz 18'ıncı kadırde ve Guneş'ten 13 1 AB uzaktayken gorunduğünu ortaya çıkarmıştır. HaleBopp Kuyrukluyıldızı yukluğunu tahmın etmek amacıyla çevresınde bolca bulunan Messıer cısımlerınden yararlandık Her ıkı gozlem sıra sında komanın ılgınç bıçımde elıpse benzer bır şekılde 30 210" ve 100 280c konum açısı doğrultusunda uzandığını gorduk. Ancak bu şekıl, bır kuyruk oluşumundan çok, komanın devamı gıbı duruyordu 6 temmuz gecesı 203 mm'lık teleskopla yaptığımız gozlem sırasında KY'ın yoğunlaşmış koma kısmını ve kuzey yonune dogru ok şeklınde uzanan kuçuk kuyruğunu daha ayrıntılı bır bıçımde gozleyebıldık. Gözlemlerimiz sırasında KY'ın her gozlem gecesı gokyuzundekı koordınatlarını da hesaplayarak, HaleBopp'un yorungesındekı olası değışımlerı ınceleyen astronomlara bılgı sağlarnış olduk Bundan sonrakı hedefımız KY'ın her ay ıçerısındekı gelışımını yakından takıp ederek, bu tarıhten sonra yapacağımız dığer gozlemlerımızı de yurtdışındakı uluslararası merkezlere bıldırmeye devam etmektır Bu arada, HaleBopp'un yanı sıra şu anda Turkıye en lemınden görulebılen beş adet oldukça sonuk KY'ı gokyuzunun karanlığına ve atmosferın durumuna bağlı olarak gozlemeye çalışarak, hem sızlere hem de yurtdışındakı araştırma merkezlerıne bıldıreceğız (*) Bankacı, Amator Astronom (**) I.Ü. Astronomi ve Uzay BiMmleri Bölümü Mezunu, Matematik Öğretmeni Açıklamalar 1997'nin Buyük Kuyrukluyıldızı: Uluslararası Asttonomı Bırlığı'nın henuz kurulmadığı 18'ıncı ve 19'uncu yuzyıllarda bılım adamları gokyuzunde gorunen parlak ve dıkkat çekıcı KY'ları hangı yıl gorunduyse, o yılın buyuk KY'ı olarak tanımlarlardı Astronomi Birimi (AB): Dünya'nın Guneş'e 149.5 mılyon km olan ortalama uzaklığı Evrensel Zaman (EZ): Ingıltere'de Greenwhıch Gozlemevı başlangıç merıd yenındekı saat, Turkıye Yaz Saatı ve Ez arasında uç saatlık bır fark vardır Koma Çapı: KY'ın gorunur koma çapı (ve kuyruk uzunluğu) yay dakıkası cınsındendır Yogunlaşma Derecesi: (Ing Degree of Condensatıon) KY'ın komasının yaygın (0) ya da yıldızımsı (9) gorunur luğunun olçumu Değerler 0 ıle 9 arasında değışmektedır Konum Açısı: (Ing Posıtıon Angle) KY'ın kuyruğunun gokyuzunun kuzey yonuyle yaptığı açının derecesı (Kuzey 0', Doğu 90", Guney 180', Batı 270') KY nasıl görünecek? Parlaklıkları ve yılın aynı zamanı gokyuzunun aynı bölgesınde görunmelerının dışında, HaleBopp ve Hyakutake birbirlerinden temelde çok farklı ıkı KYdır HaleBopp çekırdeğının çapı 10 ıla 40 km arasında tahmın edılen, toz açısından zengın, buyuk bır KY'dır Hyakutake ıse tozu az, 1 ıla 3 km çapında çekırdeğı olan bır cısımdır HaleBopp enberı noktasından geçmesıne 2.5 yıl dan fazla bır sure kala Guneş'e 7 16 AB uzaklıktayken keşfedılmış, Hyakutake ıse sonsuzluktan bırdenbıre çıkagelmış ve keşfedıldıkten ıkı ay sonra o muhteşem gosterısını gerçekleştırmıştır Ancak Hyakutake Dunya'ya çok yakın geçerken, Hale Bopp en parlak olduğu donemde Dünya'nın yorungesının dığer tarafında bulunacdktır Bu farklılıklardan dolayı astronomlar 1997'de HaleBopp'un Hyakutake'ye gore daha değışık gorunecegını tahmın etmektedır Koma kısmının daha kuçuk zıçı Unıversıtesı kampusunde gerçekleş tırdık llk gozledığımız gunden son gozlem gunune dek KYın parlaklığı 6 5'ıncı kadırden 6'ıncı kadıre kadar yukseldı. Bu da KY'ın. yapılan parlaklık tahmınlerı ıle tam bır uyum ıçınde hareket ettığını gostermekte Bır aylık gozlem donemı boyunca HaleBopp Sagıttarıus takımyıldızından Aquıla (Kartal) ve Scutum (Kalkan) takımyıldızlarına doğru ılerledı Temmuz ayı ortası ıtıbarıyla, KY guneydoğu ufkunda, Jupıter gezegenının bırkaç derece kuzeydoğusunda ve Istanbul'dan gorunen ufuk duzlemının yaklaşık 25° kadar uzerınde bulunmaktadır. Gözlemlerımızın karşılaştırmalı sonuçlarını aşağıdakı tablo 2'de bulabılırsınız Gozlemlerımızı şımdıye kadar, uyesı olduğumuz Ingılız Astronomı Bırlığı'nın (BAA) KY Bolumu'ne, IAU CBAT'dan Danıel W E Green'e, ABD'de Ay ve Gezegenler Gozlemcılerı Bırlığı'nın (Al PO) KY Bolumu'ne, JPL KY araştırmacısı Charles S Morrıs'e, Macarıstan Astronomı Bırlığı'nın (MCSE) KY Bolumu'ne Sky and Telescope ve Astronomy dergılerıne gonderdık Ayrıca Intemet'te Silicon Sky ısmınde bır WWW sayfası hazırlayan Longmont, Colorado'dan Den nıs VVard'ın açtığı gozlem defterı sayfasına gozlem sonuçlarımızı düzenlı olarak bıldırdık, Türkiye'de HaleBopp HaleBopp'u ılk gozledığımız gece gözlemlerimiz olan 8 hazıranda 203 mm çapındakı Nevvton tıpı aynalı teleskobumuzla KY'ı HaleBopp KYını sırasıyla 8,11,12,22 bulmak son derece kolay oldu Ancak hazıran, 6 ve 27 temmuz tarıhlerınde olışık kırlılığı dolayısıyla parlaklık tahmınınmak uzere şımdıye dek altı kez gozlemış de çok zorlandık. Bu ılk gozlemde KY'ın bulnuyoruz. 11 ve 12 hazıran tarıhlerın şeklı keskın hatlarla bellı olmayıp, bır ışık de Pamukkale'de yaptığımız gozlemler yumağını andırıyordu Bellı belırsız bır dışında, çalışmalarımızı genellıkle Bogakuyruk oluşu munu da farket1996, Saat 0:00 Tahmini tık (Evrensel Zaman) Sağ Açıkhk Dik Açıkhk Kadir Takımyıldız Pamukkale'de son dere20 Temmuz 60 18h27 5m 10 01' Serpens Cauda 30 Temmuz ce karanlık bır 59 18h 13 4m 09'04' Serpens Cauda 15 Ağustos 56 17h 53 7m 07° 42' Serpens Cauda gokyuzunde 1 55 21 Ağustos 17h 4 7 8m 07 17' Ophıuchus İ2x80'lık dur 52 8 Eylul 17h 34 8m 06 09' Ophıuchus bunle 11 ve 12 50 30 Eylul 17h29 7m 05° 03' Ophıuchus hazıran tarıhle4 7 18Ekım 17h33 1m 04° 09' Ophıuchus rınde gerçek45 30 Ekım 17h 38 7m 03'27' Ophıuchus leştırdığımız 40 19 Kasım 17h 52 9m 01 54' Ophıuchus gozlemlerde 37 29 Kasım 18hO2 1m 00" 51' Serpens Cauda KY'ın parlaklığını ve koma bu Tablo 1 Tarih Saat (EZ) 21 36 20:05 20.40 21 30 20 00 19 45 Kadir 67 6.3 65 65 61 5.7 Koma Çapı Yogunlaşma Derecesı 4 45 45 4 4 7 Kuyruk Uzunluğu belırsız ehps elıps görulmedı 3' 5' Konum Açısı 295° 30°210° 100°280° görulmedı 350° 30° CM O A 8 Haz 11 Haz 12 Haz 22 Haz 6Tem 27 15'x20' 15'x20' 20' 10' 15' 5' 4919