Katalog

UZAY ARAŞTIRMALARI Uzaydan net resimler G Evrende hayat var mı? Mars'ta hayatın izlerine rastlanması üzerine: Bazı bilim adamlarının iddia ettiği gibi, belki de dünyadaki yaşam uzay kaynaklıdır? Öncelikle bilimsel araştırmaları daha da ileri götürmek ve taşıma işini yapabilecek uzay gemilerini üretebilecek gerekli teknolojiyı yaratmak gerekir. Ihılıl Kırbnık* unyamız dışında başka gezegenlerde yaşamın olup olmadıgı asır lar boyunca merak edılmış ve araştırılmıştır Bazılarına gore, dunya medenıyetı olarak bız evrende tekız başka medenıyet yok Bunun karşısın dakı goruş ıse, çoğulcu goruştur Bu goruşe gore başka medenıyetler de vardır Orneğın, Eflatun (Plato) ve Arısto bırıncı goruşun taraftarıydı Dunyanın, yaşamın oldugu tek yer olduguna ınanı yorlardı Daha sonraları. Kopernik, Kepler ve Galile nın de çogulculuga karşı olduğunu goruruz Galıle'nın goru şune gore, evrende başka medenıyetle rın olmasının boşuna duplıkasyon ola cağıdır Kepler, çoğulculuğa karşı olmakla beraber, gezegenlerde bıze gore daha alt sevıyede canlıların olabıleceğını de dışlamıyordu Fvrende çoğulculuk fıkrı uzerıne tartışmalar, Ay'da ve Jupıter'ın uydularında dag ve ovaların gozlenmesıyle tekrar canlıhk kazandı Bilimsel olmakla beraber bu konu uzerıne tartışmalar 17. ve 18 yuzyıllarda devam ettı Konu ıle ılgılı ılk bilimsel çalışma Ingıltere'de "Trınıty Kolejı" muduru W. Whewell tarafından yapılır Whewell çoğufculuğa karşıydı Dunyamızdakı medenıyetın tek olduğuna ınanıyordu Dunya dışında yaşamın varlığı konusuna olan ılgı 19. yuzyılda daha da artarak devam ettı Bu arada Uarvvın bıyolojık "evrım kuramı"nı gelıştırmıştı Paralel olarak evrımcıler de başka medenıyetlerın olma olasılığını tartıştı Onların da vardığı sonuç tek olduğumuz yönundeydı Evrım açısından çoğulculuğa karşı bır goruş olmuşmuştu. 1905 yılında evrımcı A.R. VVallace, bugunku ınsanın bırçok sureçlerden geçerek ve değışıklığe uğrayarak evrımleştığını soyluyordu Aynı süreçlerin ve değışıklıklerın bırakın başka gezegen veya yıldızlarda aynı gezegende (Dunyamızda) bıle tekrarlanması olasılıgının sıfıra yakın olduğunu ıfade edıyordu Daha da somutlaştınlırsa dunyadakı yaşama benzer bır yaşamın başka yerlerde tekrarlanma olasılıgının milyarda bır cıvarında olduğunu hesap edıyordu Sa manyolu'ndakı yıldızların sayısının yaklaşık mılyar mertebesınde olduğunu ha tırlarsak, dunya medenıyetının tek oldu ğu sonucu çıkarılabı hr "Dunya dışı medenıyetler"ın varlığı ve 'kavrarm" konularının tarıhı gelışımının ay rıntılı ınceI em esı , Teksas Unıversıtesı oğretım uyelerınden Frank J. Tipler'ın "uuarterly Journal of Royal Ast ronomıcal S o cıety " dergısınde 1981 yılın da yayım lanan ma kalelerınde bulunabılır Yukar Galileo'nun gönderdiği fotoğraflar, Jüpiter'in en büyük uydusunun sırlarını ele veriyor. alıleo uzay araştırma aracı, Ganymed uydusunun çok net fotoğ raflarını yeryuzune gonderdı Araç, Hazıran ayında Jupıterın bu en buyuk uydusu » dakı tartışmayı bıraz daha bilimsel tabanda ele alalım ve dunya dışı yaşam ıçın uygun bır sıstem var mıdır, bunu ınceleyelım Bu bağlamda bıyolojık ve evrım sureçlerı onem kazanıyor, ts, yıl dız evrım surecını temsıl etsın Bu, yıldızın enerjı kaynagını tuketmesı ıçın geçen buredır tb, bıyolojık evrım surecını tem sıl etsın Bır yıldızın herhangı bır gezegenınde yaşam olup olmaması yıldız evrım surecının bıyolojık evrım surecınden daha uzun olmasını gerektırır (ts, tb'den buyuk olmalıdır) Boyle olmazsa, fazla enerjıden dolayı yaşam kolayca tahrıp edılebılır Dığer bır deyışle bıyolojık evrımleşme tamamlanmadan son bulmuş olur Yıldızın evrım surecı nukleer yakıtının ne kadar çok olduguna bağlıdır (bu guneşten uzaklık olarak uçuncu konumdakı dunyamızda gelışmıştır Yaşamın oluştuğu bolge guneşın ışın olarak yaydığı enerjı ıle doğrudan ılgılıdır. Demek kı, bır yıldızın çevresınde, yaşamın kay nak bulacağı bolgenın hacmı o yıldızın yaydığı enerjı ıle orantılıdır (Basıt bır ış lemle bu orantının şoyle olduğunu gosterebılırız Voc L1 s burada V hacırn ve L yıldızın sanıyede uzaya yaydığı enenı mıktarıdır ) Yaşanabılır bolge yıldızın parlaklığı ıle artmaktadır Böylece, çok sonuk yıldızlarda da hayat olması şansı zayıftır Yukardakı tartışmalardan çıkan sonuç Guneş sıstemımız dışında gelışmış bır medenıyet veya yaşam şeklı ancak bellı bazı yıldız tıplerınde mumkundur Eğer bu tıp yıldızlarda gezegen oluşmuş ıse yaşamın başlaması ve gelışmesı olasıdır Guneşımız tanımladıgımız bu gru ba gırmektedır ve one surulen hıpotezı kuvvetlendırmektedır Yukarda sozu edılen koşullara uygun bızden yaklaşık 1112 ışık yılı uzaklıktd bırkaç yıldız mevcuttur Bunların geze genlerınde (varsa) yaşam olabılır? Orneğın, epsılon Frıdanı ve tau Cetı yıldızları Voyager'in çektiği resimler çok net değıldı...Galileo'nun gönderdiği yeni fotoğraflarda uydu yuzeyı çok net gorulebıliyor nun 840 km yakınından geçtı ve uydu nun 20 kez daha net fotoğraflarını çektı Voyager uzay araçları ıse bu uydunun ancak 100 bın km yakınından geçebılmıştı Fotoğraflardan, buzla kaplı uydu uzerındekı çızgıler çok net goruluyor Uydu uzerınde gorulen kılometre genışlığınde genellıkle bırbırıne paralel gıden buyuk aralıklar ve bunların arasında yukselen dağlar, uydu uzerınde güçlü tektonik süreçlerin yaşandıgına ışaret ediyor. Uzmanlar "uyduda, dünyamızdakinden kat be kat daha korkutucu buz depremleri olduğu anlaşılıyor" dedı Fotoğrafların ıncelenmesı sonucu, bazı yerlerde uydu ıçınden yuzeye sıvı su çıktığı ancak bu suların da çıkar çıkmaz donduğu anlaşılıyor Tıpkı, volkan patlamasında yer ıçınden yeryuzune çıkan ancak kısa bır sure ıçınde donan lavlar gıbı Uydunun bır kaç yuz kılometre derınlıgınde bır okyanusun varolabıleceğıne dıkkat çeken uzmanlar şoyle dıyor "Aşırı tuzlu boyle bır ıç okyanus ortamındakı akımlar, bu donmuş yuvarlağın nıçın kendı manyetık alanına sahıp olduğunu da açıklayabılır" Galıleo aracı, Ganymed uydusunun manyetık bır alana sahıp olduğunu keşfetmıştı. Başka bir dünya milyarda bir da yıldızın kutlesı ıle doğru orantılıdır) 10 mılyon yıl ıle 100 mılyar yıl gıbı bır zaman surecınden bahsedıyoruz Şımdı bıyolojık evrım surecı hakkında tahmın yapmaya çalışalım Dunyanın yaşı yaklaşık 4,5 mılyar yıl, Paleontolojık tespıtler, dunya uzerınde yaşamın yaklaşık bır mılyar yıldır var olduğunu gostermektedır Genç yıldızların yaşları ıse mılyon yıl mertebesındedır Guneşımıze gore hem daha sıcak hem de daha parlak olan genç yıldızlarda (yaklaşık bır mılyon yıl once oluşmuş yıldızlar) yaşam beklemek doğru olmaz. Dunya uzerındekı canlı yaşamın başlangıçtan bugune geçırdığı sure, acaba daha kısa olabılır mıydı? Bu sure kısaltılabılır mıydı"!1 Bugunku bıyolojı bılgımız dahılınde sorunun cevabı hayır olacaktır Zıra, doğal seçım ve organızmaların evrımı rastgele olan mutasyonlarla (donuşmelerle) olmaktadır Yavaş bır sureçtır Genç yıldızlarda enerjı fazlalıgından dolayı mutasyonun hızlanabıleceğını duşunebılırız Ancak mutasyonlar çok sık olursa oluşan yenı cınsler lyıleşmek ve daha ust sevıyedekı canlıları oluşturmak yerıne, yok olma ıle karşı karşıya kalırlar Bu degerlendırme ışıgında bıyolojık evrım surecınının bır mılyar yıldan daha kuçuk olması mumkun gorunmemektedır Buradan da genç yıldızlarda (astronomı lıteraturunde O, B ve A tayf turundekı yıldızlar kastedılmektedır) oluşabılecek gezegenlerde canlı yaşam olamayacağı sonucunu çıkarabılırız Guneş sıstemımızı hatırlayalım Merkezde guneş ve etrafında dolanan gezegenler var Bıldığımız anlamda yaşam, Biyolojik evrim süreci bunlardan ıkı tanesıdır Uzaya yaydıkları enerjı, sırasıyla guneşınkının % 34 ve % 38'ı kadardır Uzaya yaydıkları enerjı guneşe gore daha azdır Boyle bır medenıyetın var olduğunu duşunsek ve başka gezegenlerde canlı yaşamı başlatmayı hedeflesek ne ve nasıl yapılmalıdır öncelikle, bır yerden başka bır yere canlı taşınabılır mı, yıldızlararası ortamda seyahat eden mıkroorganızmaları canlı tutmak mumkun mudur, gıbı soruların cevaplandırılması ge rekır Hemen belırtelım kı, mıkroorganızmalar bu tur seyahatler ıçın en uygun canlı lardır Çok yer kaplamazlar, hedefe ulaştıklarında beslenmek ıçın fazla şeye gereksınme duymazlar Dondurulabılırler ve gonderıldıklerı yere vardıkları zaman çozulmelerı sağlanabılır Bır Ingılız bılım adamı olan Peter Sneat, eger uygun bır şekılde korunabılır ve mutlak sıfır sıcak lığında tutulabılırse mıkroorganızmaların bır mılyon yıldan fazla yaşayabılecegını one surmuştur Bazı bılım adamlarının ıddıa ettığı gıbı, belkı de dunyadakı yaşam yukarda anlatıldıgı gıbı tetıklenmış tır ve uzay kaynaklıdır? Soz edılenlerın gerçekleşebılmesı ıçın konu ıle ılgılı bilimsel araştırmaları daha da ılerı gotur mek ve taşıma ışını yapabilecek uzay gemilerini üretebilecek gerekli teknolojı yı yaratmak gerekir Bu başanlabılır mı? Bunu şımdılık Gokadamızın tek hakımı gıbı gorunen ınsanoğlunun gelecektekı başarıları belırleyecek * Prof. Dr. ODTU FenEdebiyat Fakültesı Dekanı 06531 Ankara MefaMatik 4914