Katalog

B EYİN AR Konuşan beyin: İnsan, yoksa c İnsan beyni yakın akrabaları olan ötekı tüm memelilerin beyinlerinden hiç de farklı değil. Öyleyse, yalnızca insana özgü olan konuşma yetisi neyin nesi? İnsanoğlunun sahıp olduğu konuşma yetisinin kaynağı nedir? BD Kalıfornıya Unıversıtesı bılım adamlarından Marty Sereno'nun beynın evrımı ve dılın kokenlerı ıle ılgılı sıradışı kuramı ta ogrencılık yılların dan berı beynını kurcalıyor Kuram ılk bakışta bırkaç bılım dalıyla ılıntılı ve oldukça kar maşık S e re no nun go ruşu en basıt duzeye ındır gendığınde şoyle be tımlenebı lır Insanın konuşma yetısı sa nıldıgı gıbı yenı ve yalnızca ınsanoğluna ozgu Marty Sereno bır organın g e 11 ş ı m ı sonucu degıl de daha once var olan ve daha çok gorsel sıstemın bır parçası olarak ışlevını surduren bır sınır agının ypnıden duzenlonmesı sonucunda orta ya çıktı Dıl genellıkle ınsanı otekı memelıler den farklı kılan bılısel bır sınır olarak algı lanır Ancak Sereno eger goruşlerınde haklı ıse yanı dıl gorspl sıstemın ucun dan beyınlerımıze ulaştıyba o zaman ın A sanoglunun bandıgımız denlı OZPI olma dığı bır kez daha ortayı çıkmış oluyor Seretıo nun ortaya attıgı kanıtlar şım dılık ıkıncı derecedo ayrıntılarddn olubu yor Kdtııt olarak beynın evrım surecı içınde ızledıgı yolu ılerı suren Sereno omurgalıların ılk ortaya çıktıâ;ı yaklaşık 500 mılyon yıl once, beynın arkasındakı kuçuk bır çıkıntının genışleyerek beyıncı gı oluşturduguna bu arada da beyın sa pını ve beyıncıgı çevreleyen bır çıft ılkel yapının dd beynın ıkı yarıkuresıne yayıl dıgına ınanıyor Sereno yd gore sonunda 200 300 mılyon yıl once memelilerin beyınlerı üzerınde sınır gozelerınden oluşan altı katmanlı beyıncık kabugu ortaya çıkıyor Insanlarda yaklaşık 75 mm kalınlıgın dakı bu kitrnan karmaşık bır bıçımde ıçıçe geçmış kıvrırnlardan meydam gplı yor ve arka bolumunun uçte ıkısı de ışıtme dokunma gorme vb duyularla uyum saglayacak bır bıçırnde ayrılıyor Sereno nun parmak bastıgı gıbı insan dışındakı otekı memelılerde gorsel sure cın beyın kabuğu ya da kortpksın yarısı nı oluşturdugu bılınmekle bırlıkte insan beynının ne kadarının bu surece ayrıldıgı tam olarak bılınmıyor Broca bolgesı adı verılen bolum konuşma yetısının uretımınden sorumlu, ote yandan Wernıcke bolqesı de dılın kavranması ıle ılgılı Sereno ya gore bu ıkı bolge de konuşma yetısıyle yakından ılıntılı Ancak o dılın orada sınırlanmış oldugu goruşune şıddetie karşı çıkıyor VP boylesı karmaşık yapıdakı bır ışlevın beyın kabuğunun ıkı kuçuk alanına ındır gpnmesının bılımsellıkten uzak bır dav ranış olacagına dıkkat çekıyor Sereno konuşma yetısını sağlayan merkezlerın beynın her yanına dagılmış oldugunu ılerı suruyor Konuşma yetısının evrımı ıle ılgılı go ruşlerın buyuk bır bolumunde konuş manın gerçekleşmesı ıçın beyınde neler olup bıttıgı gıbı çapraşık bır konu göz ardı edılıyor Konuşma yetısının evrımı ıle yakından ılgılenenler genellıkle dılbıhm ve ınsanbılım uzmanları olduğundan bunlar ozellıkle soz konusu yetının ne zaman ortaya çıktıgı ya da ılk evrelerınde ne gıbı ozellıkler taşıdıgı turunde so rulara agırlık verıyor Sereno ıse konuya çok daha genış bır bakış açısından yak laşmakta Gorme olayı Sereno ya gore bır gorunume baktıgı mızda ılk anda onun tumunu algıladıgımız duygusuna kapılırız Oysa kı ger çekte çok daha farklı şeyler olur gozler oradakı her şeye tek tpk odaklanır her odaklanma sonucunda dışarıdakı goruntuden yenı bır bolum gozun ağtabakası na yansır optık sınır bu ırngeyı ana gorsel alana taşır ancak buraya taşınan ım ge bulanık olduğundan daha ust duzeydekı ve her bırı renk devınım bıçım gıbı kımı ozellıkler uzennde uzmanlaşmış olan qorsel alanlara ıletılır Beyındekı bu gorsel alanlar gorunumu oluşturan farklı ozellıklerı dokuya rak onu yogunluğu olan ve uzayda bel lı bır yer kaplayan bır nesneler toplulu guna donuşturur Boylelıkle bır gorunu mun tam olarak kavranması ıçın ılk ba kışta elde edılen bılgı lerle dahd sonrakı ba kışlarda elde edılenlerın bıraraya getırılmelerı gerekır Bu da gorme eylemının tıpkı konuşma gıbı bir eylem oldugunu ortaya koy maktadır Ne var kı dıl bırçok bılım adamının da ılerı surdugu gıbı eğretıle melerle ışledığınden somut kdvramların anlatılması ıçın soyut ım gelerden yararlanılabılır Konuşma merkezı var mı? İnsan beynının nasıl bır duzen ıçınde oldugu konusunda geçerlı olan goruşe gore konuşma yetısının kaynagını bey nın sol yanındakı bırkaç yer oluşturuyor Beynın gelışım sırasında boyutların degışıklık olmaz Usttekı buyuk ola ortadakı maymun beynı, en alttakı en sıncabın korteksı alındıktan sonra ort Beyın yapısıçevre ılışkısı Bır hayvanın beyın yapısı onun çevresıyle ılgılı bılgıyı ndsıl edındı ğını yansıtır Lamaların yabamı otlayarak geçtı ğınden lamanın bey nınde dudakların duyumuna ayrılan yer otekı duyulara ayrılan yerle rın toplamrndan daha Insanlar lısanla ılgılı bır ışlev yapar bolgelerı kullanırlar su ornek yer alıyor Sereno bır saydan bır de etıket ılıştırılmış olan bu orneklerır her bırının gorsel beyın kabuğunun ge nışlpmesı ıle ılgılı bırer kanıt olduguru parmak basıyor Ogrencılık yıllarındaı berı bu tur orneklerı toplayan Sereno ozellıkle memelilerin beyınlerındpkı gor sel alanın sınırlarının çızılmesıyle ılgılenı yor Araştırmacılar 25 kadar farklı alar oldugunu ılerı surmekle bırlıkte buyul1 bır çogunluqun anrak plektrofızyolojilbır yontem uygulanarak belırlenebılerp ğıne dıkkat çpkıyorlar Sereno aklın kavrama yetısının boll bır şpylerın bıraraya gelmebinden kay naklandıgına ve beyınde tum bunhrıı bırleştıgı ve usun da bunu ışledıgı bır yeı olması gerektıgıne ınanıyor Ne var kı gorduklerımızden beynın boylesı bır du zen ıçınde olmadıgı ızlpnımınp kapılıyo ruz Tam ter&ıne beyın kabugu ya da buyuktur Yarasalar Sereno, ustekı hareket eden goruntulerı deneklere gosterdığı zaman beyınlerının alt gorsel bolgelerının farklı bır şekılde tepkı verdıgını kanıtladı çevreyo yaydıkları se sın gerıye donuşune ve yankılara kulak ka bartmak suretıyle her hangı bır engele çarp maktan kurtulurlar bu nedenle de ışıtsel kortekslerı otekı canlılara kıyasla çok daha bu yuktur Sereno nun Bılısel Bılımler Merkezı ndekı laboratuvarında çeşıtlı hayvan turlerınden alınan çekmeceler dolu 491 6