Katalog

üzu yre hazırlamyoruz bulutundan oluşması safhasında, sıstem ıçerısınde henuz hıçbır /gezegene katılmamış olan mılyarlarca kuçuk kutle meydana gelmıştır Bu kuçuk kutleler başta Jupıter, Satürn ve Uranus olmak uzere, buyuk kutlelı gezegenlerden kaynaklanan tedırgınlıkler sonucu Gu neş Sıstemı dışına atıldılar ve sıstem'ı çevreleyen Oort kuyrukluyıldız bulutunu oluşturdular Tabıı bu göruşün de, "o halde nıçın eklıptık cıvarında değıl de herhangı bır yöndekı yorungelerde bu ardına o yılkı kaçıncı keşıf olduğunu gostenr harf yazılarak yapılır örneğın 1989c, o yıl keşfedılen uçuncu komet manasındadır Yorunge hesabı yapıldıktan sonraysa harfın yerını, aynı yıl penhel geçışı yapan kaçıncı komet olduğunu gostenr bır roma rakamı alır Bılınenler arasında en tanınmış olanı tabıı kı, edebıyatımıza da konu olan Halley'dır Halley'e aıt kayıtlar M ö 240 yılına kadar uzanır Komet adını, O'nun 1531, 1607 ve 1682 yıllarında gozlenenleıie aynı gokcısmı olduğunu ortaya koyan ve 1758'de tekrar gozlenebıleceğını haber veren astronom Halley'den almıştır Sondan bır oncekı olan 1910 geçışı, hem buyuk heyecan uyandırması ve hem de kuyruğunun Arz'ın ıçınden geçebıleceğı (kı oyle olmuştur) kadar uzaması ıtıbarıyle, ıstısnaı bır geçıştır buharlaşmakta ve kuyruk dahılınde yayılmaktadırlar Kütle, büyüklük ve yoğunlukları Kimyasal kompozısyonlarına bağlı olarak Guneş'e yaklaşmaları ve uzaklaşmaları esnasında çok farklı ve buyuk olçeklı değışımler gostermelerı sebebıyle, kometlerın boyutları hakkında kesın rakamlar belırtmek mumkun değıl dır Yıne de, genel ıtıbarıyle, perıhelden takrıben 100 mılyon mıl uzaktayken bu yumeye başlayan bır komet başının uzanımının bırkaç bın ıle bırkaç yuzbın mıl arasında olduğu söylenebılır Çok buyuk gorunen kuyrukluyıldızla rın dahı çekırdeklerı kuçük olup, bin mılı nadıren aşar Kometlerın en buyuk kı sımları, kolayca tahmın edılebıleceğı gı bı, kuyruklarıdır Guneş'e yakın olduklarında hemen hemen hıçbır zaman 5 mılyon mılden daha kuçuk uzanımlı olmayan komet kuyrukları, Halley'ınkı gıbı bazen 100 mılyon mılden daha uzun bır yayılım gosterebılmektedırler ...••• "" kometin yürUngesi Fiziksel ve kimyasal yapıları Guneş'e yaklaştıklarında sıstemımızdekı en buyuk ve en gosterışh cısımler olarak gorunuyor olsalar da, gerçekte kutlelerı, buyuk hacımlerıne karşın, dığer gokcısımlen ıle mukayese edıldığınde onemsız denebılecek kadar kuçuktur Kutlenın onemlı bolumu, oldukça yoğun ve parlak kısım olan bır çekirdek ve onu çevreleyen bulutumsugeçırgen materyalın oluşturduğu halodan ıbaret olan koma kısmında toplanmıştır Bu ıkısıne ılaveten, kometı oluşturan ve daha önce bahsedılen bır de kuyruk kısmı vardır Guneş'e yaklaşması esna sında, çevresel ısının artması sonucu dış komet materyalının enyerek buhar laşması suretıyle ortaya çıkan ve yaklaşmanın devamıyla Guneş'e ters yonde gıderek uzayan kuyruğun yapısı oldukça karmaşıktır Kometler ılk gorunur olduklarında parlaklıklarını sadece Guneş'ten alarak yansıttıkları ışığa borçludurlar Ancak Guneş'e yaklaştıkça şıddetı artan Guneş ışınlarının etkısıyle gaz molekullerı uyarılır (eksıtasyon) ve bunun sonucunda kendısı de yayında bulunmaya başlar Nıtekım, komet ışıkiarının spektroskopık analızlen, yansıttıkları Guneş ışığı spektrumundan başka, komet spektrumlarında C2, CH, CH2, NH, NH2, OH, Co, N2+ ve OH+ gıbı muhtelrf parlak molekul bantlannın vaıiığını gostermektedır Guneş'e yetennce yaklaştıklarında spektrumlarında parlak Na, Fe ve Nı çızgılennı de sergılemeye başlar lar Bununla beraber, kometlerın yapı bakımından çok farklı olabıldıklerı de unutulmamalıdır Bır goruşe gore, komet çekırdek lennın buyuk kutleler halınde bulunan su, amonyak ve metan buzlanyla, bunlann ıçensıne kanşmış Fe, Nı ve Ca gıbı meteorık maddelerı ıhtıva eden gozeneklı bır yapıları vardır Komet Guneş'e yaklaştıkça uçucu maddeler GUneş «. . Güneş rüzgart ve radyasyon basıncı, ısınarak ayrılan komet materyallerını bir kuyruk oluşturacak şekilde Güneş ten uzağa doğru süpürür. lunabılıyor ve kuresel bır dağılım arzedebılıyorlar?" gıbı, eleştırı konusu olan yanları vardır Kometler gozlenebılecek derecede Arz'a yaklaştıklarında, etrafları bulutla çevrılı yıldızlar mısalı bır göruntu verırler Yaklaşmanın devamıyla gıderek uzayan parlak bır kuyruk oluşmaya başlar Kuyruğun uzanımı, Guneş ruzgârlarından (Guneş'ten yayınlanan enerjıtık partıkuller akımı) dolayı, daıma Guneş'ten uzağa doğrudur Her yıl çok mıktarda (ortalama 1 duzıne kadar) komet keşfedılıyor olmakla bırlıkte, bunların çoğu çıplak gozle gorulemeyecek kadar sonuktur Bu nedenle, tumu dıkkate alındığında, sayıları aslında, ekserıyetçe zannedıldığınden çok daha fazladır. Devasa kuyruklar... Devasa buyukluklere ulaşabılen uzanımlara ve muhteşem görunumlerıne rağmen çok yakınlarından geçtıklerı halde planet yorungelerı uzerınde hıçbır etkılerı gozlenmeyen Brooks ve Lexell kometlerınden de anlaşıldığı gıbı, kutlelerı olçulemeyecek derecede kuçuktur Bu tarz yorunge gozlemlerınden çıkarıldığı uzere, k'jtlelerının Arz kutlesının mılyonda bırını (6x1018 kg) aşamayacağı duşunulmektedır Kutlelerının kuçuk, hacımlerınınse çok buyuk olmasının yoğunluklarının son derece duşuk olması gerektırır Yoğunluk en fazla olduğu ekırdekten kuyruğa doğru gıderek azalmakta ve kuyruğun ucunda ıhmal edılebılecek değerlere duşmektedır Kuyruğun yoğunluğu oylesme duşuktur kı, ıçerısınden devasa cısımler bıle hıç etkılenmeksızın geçebılır Eğer aklınıza, "Acaba Dunyamız bır kometin kuyruğundan geçse ne olur?" gıbı bır soru geliyorsa, hemen belırtelım kı hıçbır şey olmaz* Zıra dunyamız uzun tarıhı boyunca defalarca kuyrukluyıldız kuyruğundan geçmıştır Halley'nın romanlara konu olan olaylı (I) 1910 geçışı de bunlardan bırıdır Yazının hazırlanması sırasında, Komet Hyakuate'ye aıt son bılgılere ulaşmamız ıçın, Internet bağlantılarını kullanmamıza ızın vererek katkıda bulunan B U Kandıllı Rasathanesı Guneş Fızığı Bolumu elemanlarına teşekkur ederız (*,",*") Istanbul Universltesi Fen Fakültesl Astoronomı ve Uzay Bılım r/ yol. Bu sure Içlnde kuyrukluyıldız uyelerı olarak addedılmelerı gerektığını ıddıa eden J H Oort'a aıttır ve aynı adla anılır Oort'a gore, Guneş Sıstemı etrafında kuresel bır zarf oluşturan bu haloda 100 mılyondan fazla komet olmalıdır Bılınen kometlerın Eklıptık (Tutulnm) duzlemı ıle belırlı açılar yapmayıp, mumkun tum yönlere dağılmış yorungeler uzerınde hareket edıyor olmaları Oort teorısını desteklemektedır Teorıye ıkıncı bır destek, onların tumunun gezegenler gıbı aynı yonde değıl, Guneş etrafında farklı yönlerde dolanıyor olmalarıdır Bununla beraber modelın eleştırılen yanlarının da olduğu ve halıhazırda komet oluşumuna daır hıçbır modelın kesın kabuf görmedığı de unutulmamalıdır Kâşifin adı... Yorunge perıyodu her yıl rastlanabılecek olçude kısa olanların sayısı bırkaçı geçmez SchwassmannWachmann kometı ve Oterma kometı bunlara örnektır Sıradışı bır komet keşfedıldığınde O'na, kâşıfı olan veya yorungesını belırleyen astronomun adı venllr Yukarıdakıler dışında, çok bılınenlerden Halley, Encke, West, Donatl ve Brooks kometı de bunlardandır Bulunan kometin nıspeten onemsız olması halındeyse, ısımlendırme başlangıçta keşif yılı ve Oort'un kökeni ne? Şımdı Oort kuyrukluyıldız bulutu modelının lyıkotu yanlarını bır kenara bırakıp, bu muhtemel bulutun nasıl oluşabıleceğıne, kökenının ne olabıleceğıne bakalım Gozlenenler arasında hıperbolık yörungelı kuyrukluyıldızların sayısı çok az olduğundan, bu cısımlerın sıstemımız dahılınde oluştuklarını kabul edebılırız Pekı, Guneş Sıstemf nde olu şan bu yapılar O'ndan boylesı uzaklıklarda bır bulut şeklınde nasıl depolanmışlardır Sorunun cevabını yıne gök mekanıkçılerı vermektedır Guneş Sıstemı ıçerısınde bulunan Jupıter Saturn gıbı buyuk kutlelı gezegenler kuyrukluyıldızları ıkı onemlı şekılde etkılemektedır Bırıncısı, onların uzerıne uyguladıkları çekım etkılerı sonucu yorungelerını de ğıştırebılmekte, örneğın parabohk yorungelıuzun perıyotlu bır kuyrukluyıldızı elıps yorungelıkısa perıyotlu hale getırebılmektedırler Ve ıkıncısı, bazı bılımadamlarınca vakum tulumbası olarak adlandırılan etkılerıdır Dev gezegenlerın bu etkısı sayesınde sıstem kuçuk gökcısımlerınden temızlenebılır Işte Oort kuyrukluyıldız bulutunun oluşumu sıstemımızın dev gezegenlerının bu ıkıncı ışlevı ıle yakından ılgılıdır Buna gore, Guneş Sıstemı'nın 4 55 mılyar yıl once çok buyuk bır gaz ve toz Hyakutake yörünge düzlemi, Dünya'nın yörünge düzleminı (ekliptik) 124 derece gibi büyük bir açıyla keslyor. Kuyrukluyıldız 25 Martt'ta Dünya'ya yaklaşık 15 mılyon km. kadar yaklaşacaktır. Dünya'ya 15 milyon km. yaklaşacak... 4697