Katalog

HAYVANLAR DUNYASI Çıplak köstebek sıçanlarının inanılmaz yeraltı harekâtı Kör, sağır ve kılsız olan köstebek sıçanları sıcağa ve soğuğa dayanamadıklarından bulundukları yeraltı yuvasında ölene kadar yaşamaya mecburdurlar; dışarı çıkamazlar ve başka yere göç edemezler. Doç. Dr. Selçuk Alsan Çıplak köstebek sıçanı kılsız ve köstebek gıbı yeraltında yaşayan bır kemırıcıdır Bılımsel adı Heterocephalus glaber. Bız bu yazıda ona kısaca glaber (çıplak) dıyeceğız Glaber doğadakı en ılgınç hayvanlardan bırıdır Kenya, Habeşıstan ve Somalı savanlarında, hıç yüzeye çıkmadan obur boyu yeraltı dehlizlerınde yaşar. Boyu 950 cm ve ağırlığı 20 50 gr arasında degışen bu yeraltı sıçanının derısı çıplak, pembe ve kıvrım kıvrımdır Glaber'ın bıyolojıde buyük bır ılgı uyandıran ozellığı, an, eşekarısı, karınca ve termıtler (beyaz karınca) gıbı örgütlenmiş topum halinde yaşamalarıdır. Boyle mukemmel ışbolumu olan.toplumlara bıyolojıde "ösosyete" ( gerçek toplum) denmektedır Glaber memelıler arasında ososyete kuran tek turdur Bu tıp toplumların bırkaç ozellığı vardır 1 Ureme ışını tek bır dışı (kralıçe) ve bır veya bırkaç erkek ustlenır, kolonıdekı dığer dışı ve erkekler kısırdır 2 Kısır er kek ve dışıler ışçıdır 3 Bırkaç nesıl bır arada yaşar Kısacası kral ve kralıçe seks, ışçıler ış yapar Afrıka'da 150 yıldır bılınmekte olan, "kum köpekçikleri" dıye de anılan, bır erışkınden çok bır embrıyonu andıran, kor ve sağır olan bı garıp hayvanlar hangı genetık ve çevre sel nedenlerle yeraltı dehlizlerınde örgutlu bır hayatı seçmıştır? Hayvanların buyuk çogunlugunda butun erkek ve dışıler urume olayına katılarak neslın devamı ıçın maksımum yavru yapmak yolunu seçerken, evrımde ne olmuştur kı ureme ışını tek bır dışı ve bırkaç er kek ustlenmıştır? Dığer bıreyler nasıl olup da kısırlaşmaktadır'? Bu ureme tar zıyla ışbolumu ıçeren bır yaşam arasındakı ılışkı nedır? Bu tıp ureme tarzı ne den ososyeteye yolaçmaktadır? Burada bunların yanıtlarını vereceğız ve hayvan toplumlarının ososyete şeklınde organıze olmalarına ışık tutacağız Doğada toplu halde yaşayan ve ureme ışını tek bır dışının ustlendığı başka omurgalılar da vardır Cuce fıravun fa resı, lıkoan (Afrıka yaban kopeğı), Florıda beyaz gerdanlı alakargası ve bazı Afrıka kemırıcılerı Fakat ososyete yalnız çıplak köstebek sıçanlarında görülmektedir. Bunun nedenını gorece Afrıka köstebek sıçanları famılyası Gerçek toplum Çıplak köstebek sıçanları yarı çol bolgelennın kemırıcılerıdır. Kör, sağır ve kılsızdır. Anlar ve kanncalar gibi örgütlu toplum şeklınde yaşarlar. Keskın kesıci dişleri ve kuvvetli çenelenyle toprakta açtığı yeraltı dehlizlerınde yaşarlar. Derinin buruşuk ve kat kat oluşu sayesınde kuçuk delıklerden kolayca ge çerler Bedenlerı dehlızlere uygun olarak sılındır bıçımındedır, ayakları kısadır, kesıci dişleri toprak kazmak için çok iridir; göz ve kulakları çok kuçuktur; hemen hemert kor ve sağırdırlar; buna karşı kokuları ve titreşımlerı kolayca algılarlar. Derının çıp lak oluşu sayesınde kurkte yaşayabıle cek asalaklardan kurtulmuşlardır Ayrıca çıplak derı sayesınde dehlızlerde ra hatça gerı gerı de gıdebılırler (kıllar takılmaz) Dığer memelılerden onemlı bır farkları, balık, amfıbı ve surungenler gıbı soğukkanlı (poıkıloterm veya ektoterm) olmalarıdır Vucut ısıları çevre ısısına paralel olarak azalıp çoğalır, sabıt kalmaz [kuş ve dığer memelıler sıcakkanlı dır (homoıoterm veya endoterm), bunların vucut sıcakhğı çevreden bağımsız ve sabıttır] Bu nedenle glaber ancak 1538"C arasında yaşayabilir. 15°C'da bıle ha reketlerı yavaşlar ve vucut yağları katılaşır Gldberlerın beynınde (hıpotalamus bolgesı) vucut sıcaklığını duzenleme (termoregulasyon) merkezlerı yoktur. Bereket kı topragın ortalama 20 cm altında yaşarlar, burada sıcaklık 2930 C'da sabıttır, yuzeyde ıse sıcaklık 60°C'a varır Sıcağa ve soğuğa dayanamadıklarından bulundukları yeraltı yuvasında ölene kadar yaşamaya mecburdurlar; dışarı çıkamazlar ve başka yere goç edemezler. Dehlızlerın ağzı yalnız kazılma sırasında açıktır, buradan dışarı toprak atılır ve dışarda bır toprak kraterı oluşur Kazma ışı bıtınce yılanların gırmesını onlemek uzere delığı kapatırlar Bu şekılde yuvada 02 azalır, 02 azlığı nedenıyle fazla besın yakıp ısı uretemezler, bu nedenle ortama uyarak evrım sonucu soğukkanlı olmuşlardır Derılerının çıplak oluşu sayesınde top raktakı sıcakhğı ıçlerıne alabılırler Ayrıca sık sık bırbırlerıne sarılıp bır yumak oluşturarak ısı kaybını azaltırlar, bu sarılmalar sırasında feromon değış tokıısu da olur Yuva bir merkez oda etrafında her yöne gıden toplam 34 km uzunlukta Çıplak köstebek sıçanlannın yuvalannın ağzında toprak kraterleri bulunur. Bunlar bir "yeraltı sosyalizmının" tek işaretleridir. Topragın attında iş biHümü yapmış, özgeci bir toplum vardır. (Bathyergıdae) hepsı Buyuk Sahra'nın guneyınde yaşayan 5 cıns ve 12 tur ıçerır Bu hayvanlar Eskı Dunyanın oklu kırpılerıne akrabadır Köstebek sıçanlannın uç cınslı kalın kurklu ve sıcakkanlı olup yalnız yaşar, dorduncu cıns olan Cryptomıs damarensıs de kurklu ve sıcakkanlıdır (homoıoterm), Ka laharı ve Namıbya'da toprak altın da topluca yaşarlar 5 cıns çıplak ve soğukkanlı köstebek sıçanlarıdır, yalnız bu cıns ososyete kurar dehlizlerden ibarettir. Yuva 40 m. yarıçaplı bır daıre bıçımınde olup tunel va odaların toplam alanı 100.000 m2'dır. Yuvanın bırçok çıkış delığı bulunur. Bir yuvada ortalama 80, en çok 300, glaber yaşar. Yuva kazışları ılgınçtır Tek sıra kuyruk olurlar, en ondekı ke sıcı dışlerıyle toprağı kazar, her glaber toprağı arka ayaklarıyla bır arkasındakı glabere atar, bu zıncırleme k v n sonucu toprak yuzeye atılır Bır koloni ayda 500 kg toprak kazabilır. Kurak mevsımde toprak beton gıbı sertleşır Kapılar kapandığında dehlıze gırmek olanaksızdır Yuva daha çok yılanların az hareketlı olduğu gecelerı kazılır Yuvaya gırebilen tek canlı yılandır. Savunma ıle gorevlı ırı yarı glaberler yılanı ısıra ısıra oldururler Yağmurlar veya ırmak taşması sonucu toprak yumuşarsa Afrıka yaban kedısı, Sımıan tılkı ve yırtıcı kuşlar yuvaya erışıp glaberlerı yıyebılırler Gozlemlerın bırçoğu laboratuvarda cam veya plastikten yapay yuvalarda yapılmıştır Bunların ıçındekı sıcaklık, ışık ve nem doğadakı gıbı ayarlanır Glaberler yapay yuvalarda 3 yıl yaşatı labılmıştır Glaber ve yuvası Glaberler çıplaktır ve kurklerı yoktur. Buna karşı ağızlarının etra fında ve kuyruklaparmakları arasında kazılan toprağı Çıplak köstebek sıçanları topragı takım halinde kazar. En ondekı kazma, dığerleri toprağı dışan atmaya yardım eden kıllar vardır atma ışını ustlenmıştır. Kazıcı sayısı arttıkça kazma hızı da artar. rında dokunma kılları ve ayak 46912