Katalog

GÖKYÜZÜ • Ulusal Gözlemevımız hızla ılerlıyor... • Merkür'ü gorebılmek ıçın ender dönemlerden bıri: 131 a aralık • Venus ve Mars sabahları şafak sökerken Doğu'da. • Saturn, Balıklar Takımyıldızı'nda geceyarısına kadar gökyuzünde. Tımcay Ozışık* Aralık ayında gökyüzü G mu? Tabıı kı oluyor hem de Turkıye dekı bır avuç profesyonel astronomun en bu yuk ruyası gerçekleşıyor Ulusal Gozleok olaylarıyla dolu bır yılın daha mevi. Evet gunumuzde hemen her ulke sonuna yaklaşıyoruz Hıç kuşkude en az bır tane bulunan ve ıçerısınde suz bu yılın en heyecanlı ve seyre çeşıtlı buyukluklefde ve amaçlarda bırçok değer gok olayı son 20 yılın en parlak optık ve radyo teleskobu barındıran bır kuyrukluyıldızı olan Hyakutake oldu Sagozlemevı sıtesıne nıhayet bız dc kavu nırız 1997 yılında da Hale Bopp kuyruklu şuyoruz Dunyada astronomık gozlem yıldızı adından soz ettırecek HaleBopp kalıtesı bakımından gereklı atmosferık ve ıçın yapılan hesaplar bu kometın Hyaku meteorolo|ik şartlara sahıp 5 10 gozlem take den daha parlak olacağını gosterıyor yerınden bırı olan ve uzun yıllar suren yer ve en parlak geçışı nısan ayında olacak seçımı çalışmalarından sonra seçılen An Amerıkalı astronomlar tarafından yapılan talya Saklıkent te bulunan ve Beydagları uzun gozlemler sonucunda 51 Pegası sılsılesınden olan 245/ m yukseklıklı Ba adlı yıldızın çevresınde gezegen oldugu kırlıtepe de bırkaç yıldır hummalı bır şekıl na daır çok kuvvetlı delıllerın ortaya kon de surdurulen çalışmalar yavaş yavaş taması da ozel dunyadışı yaşam araştırma mamlanıyor TUBİTAK tarafından destek ları açısından buyuk bır adımdı lenen Ulusal Gozlemevı Proıesı nın şımdı Dıyeceksınızkı bızde bır şeyler olmuyor kı sıte konfıgurasyonunda 1 5 m ve 40 cm çapında ıkı telp"? kop yer alıyor Bunlardan 40 cm lık olan telpskobun bınası tamamlanmış teleskop monta|i yapılmıştır Burada kısaca yıl dız ışığının olçumu olarak tarıf edebılecegımız fotometrık de neme qozlemlerı dp bişlamak uzeredır Dıger 1 5 m lık teles kop bınasının çolık konstıuksu yonu bıtmek uzeredır Teleskop vc kubbe ıse Antalya da Akde nız Unıversıtesı kampusunde montaja hazır vazıyette bına ın şaatının tamamlanmasını bekle ınektedır Her şey planlandıgı gıbı gıderso onumuzdekı yılın eylul/ekım ayında 1 5 m lık te lcskop ıle ılk ışık alınabılecek 17 Aralık'ta gunbatımmdan sonra Guney'de tır Saturn ve Ay bırbırıne çok yakın bır şekılde Internet erışımı olanlar ıçın Balıklar (Pısces) Takımyıldızı'nda gorulebılır 8 Aralık sabaha karşı Doğu ufkunda, Terazı (Lıbra) Takımyıl dızı'nda güzel bir buluşma var. Venus ve Ay ODTU de Ulusal Gozlemevı ıçın bır WEB sayfası hazırlanmıştır Aşağıdakı adrese bağlanıp TUG u (TUBİTAK Ulusal Gozlemevı) seçersenız ayrıntılı bır Ulusal Gozlemevı WEB sayfasında dolaşabılırsınız http //astroa physıcs metu edu tr Şımdı bu ayın gok olaylarına bakalım Guneş: Bu ayın ortalarına kadar Yılancı (Ophıuchus) daha sonra da Nışancı (Sa gıttarıus) Takımyıldızı nda bulunacak olan Guneş ın Dunya ya olan ortalama uzaklığı Aralık boyunca 147 mılyon km olacaktır A y : 1 aralık geceyarısı Dogu'da Aslan (Leo) Takımyıldızı nda Son Dordun safha sında yukselecektır Izleyen gunlerde gı derek daha geç saatlerde doğarak safha sını Yenı Ay a dogru değıştırecektır Bu ay boyunca safhaları ve bu safhalara gırış taııhlerı ıle zamanları aşagıda verılmıştır Safha Tarıh Son Dordun 3 Aralık YenıAy 10 Aralık Ilk Dordun 17 Aralık Dolunay 24 Aralık Zaman 07 06 18 56 11 31 22 41 1318 aralık tarıhlerı arasında olacak Bu tarıhler arasında net bır gokyuzu ve duz bır ufuk bulabılırsenız gunbatımında Gu neydoğu ufkunda 1520 derece yukarıda bu gezegenı arayabılırsınız VenÜS: Bu gezegenı gıderek azalan surelerle Doğu ufkunda sabahları şafak sökerken ızleyebıleceksınız 8 aralık sa bahı guneş doğmadan once Doğu ufkun da hılal evresındekı Ay ıle Venus un guzel bır buluşması olacak Hava açık olduğu takdırde bu buluşmayı gorebılmek ıçın en uygun saatler 6 7 arası olacaktır M a r s : Bu gezegen ay boyunca sabahları Doğu da Başak (Vırgo) Takımyıldızı'nda gozlenebılecektır Ayın 3 unde sabaha karşı Aslan (Leo) Takımyıldızı'nda Ay ıle yan yana gozukecektır S a t Ü r n : Aralık ayı boyunca en lyı gozlenebılecek gezegen olan Saturn, hal kaları şımdılık yeterınce musaıt bır açıda olmamasına rağmen kuvvetlı bır durbun veya teleskop ıle seyretmeye değer Ak şamları gunbatımında Guney de Balıklar (Pısces) Takımyıldızı nda geoeyarısına kadar gozlenebılır 17 aralık akşamı Ay ıle Saturn gokyuzunde bırbırlerıne oldukça yakın bır konumda gozlenebılır ' I U F F Astronomı vo Uzay Bılımlerı Bolumu tıksel metodoloji farkları nedenıyle orta ya çıkmıştır 1996 yılı çalışmaları dunya dakı erkeklerın sperm sayibinda değış me olmadığını hatta az mıktarda artış olduğunu gostermektedır Kaynaklar MerkÜr: Guneş e olan yakınlıgı dolayısıyla gozlenmesı çok zor olan bu geze genı gorebılmek ıçın yılda sadece bırkaç kez yakalayabılecegınız fırsatlardan bırı uzerınde yaptıgı ça lışmada (9) sperm konsantrasyonu se men mıktan e|akulat başına toplam sperm sayısı ve normal sperm morfoloji yuzdesınde herhangı bır azalma olmadıgı sap tanmıştır Benzer şekılde Fısch (10) 1996 Mayıs ayında yayımlanan makalesınde ABD de uç eyalette (Mınnesota, New York Kalıfornıya) sperm bankalarında yaptığı araştırmada son 20 yılda bu eyaletlerde sperm sayısının değışmedığını vurgula dı Fısch'ın, ABD'nın kuzeydoğusunu yansıtan New York verılerı 1929, 1943 ve 1951 yılları ıle karşılaştırıldığında, 1951 yılı ıle 1996 yılları arasında sperm sayısında degışme gorulmedığı ortaya çıkmaktadır Ayrıca yıllar önce sperm bdğışlayıcılar (kı karşılaştırma bunların sperm bağışlayan erkekler ılanlarla seçılmektedır Sperm bağışlayan erkeklerın sperm kalıtesındekı yanıltıcı farklılık bu faktore de bağlı olabılır 1996 yılında Amerıka Bırleşık Devlet lerıTeksas eyaletı Houston şehrınde toplanan Sperm sayılarındakı değışım konferansı' nda ıstatıstıksel yorumlamanın metodolojık değışıklıklerın bolgesel ve etnık değışıklıklerın sperm sayılarını karşılaştırmalı çalışmaları etkıleyeceğı vurgulandı Sonuç olarak yıllar ıçınde dunyadakı erkeklerın sperm sayılarının azaldığı ıddıası tartışmalı hale gelmıştır Bu ıddıalar yukarıda anlatılan çalışmalardakı ıstatıs Sperm sayısı azalmıyor, artıyor Ateş Kudıoğlu*. Sedut Teüuloğlıı**, Ogıtzhan Omdlan*** Çevre kırlılığı ve hormonlu (ostrojen ıçeren) gıdaların tuketılmesının erkeklerın sperm sayısını değıştırdığıne aıt tartışmalı verıler mevcuttur Bu konu Cum hurıyet Gazetesı Bılım ve Teknık ekının 4 Mayıs 1996 sayısında da ele alınmış (1) ve Iskoçya Fransa/Parıs ve Danımarka dakı araştırıcıların son 50 yılda erkek lerın sperm sayılarının duştuğunu vurgu layan makalelerıne atıfta bulunulmuştur Bu araştırıcıların verılerı sperm bankala rına bağış yapan sağlam erkeklerden elde edılen verılere veya vazektomı once sı elde edılen sperm bulgularına dayanmaktadır Çevrecı gruplar yıllar ıçınde sperm sayısının azaldıgını ostrojen ıçeren gıdalar ureten tekeller ıse sperm sayısında değışme olmadığını ıddıa et mektedırler Sperm sayısında azalmayı vurgulayan en onemlı araştırma Danımarka dan Carlsen'ındır (2) Carlsen 1938 ıle 1991 yılları arasındakı dunyanın çeşıtlı bolge lerındekı sperm sayısını karşılaştırmış ve yıllar ıçınde ortalama sperm sayısının azaldıgını one surmuştur Bu çalışmada ılk yıllardakısperm sayıları New York bolgesınden daha ılerıkı yıllardakı sperm sayıları ıse Avrupa ve hatta 3 Dunya ulkelerınden elde edılmıştır Carl sen ın çalışmasındakı New York verılerı goz ardı edılırse sprem sayısının azal madığı gorulmektedir Carlsen ve arka 5068 daşlarının yaptığı çalışmanın ve savları nın bır benzennı MacLeod ve Wang (3) 1966 1977 yılları arasındakı vakalar ıçın yapmış onlar da Carlsen ve arkadaşları nın kullandığı verı tabanını ve aynı labo ratuvarın sonuçlarını kullanmışlardır Danımarka'dan Carlsen ın bu savının farklı ıstatıstıksel değerlendırme ortaya çıktığı goruşu ABD den Olsen tarafından ortaya atılmıştır (4) Olsen Danımarka verılerıne ıstatıstıksel olarak değışık modeller uygulamış ve Danımarka modelın de (A) sperm sayısında azalma gorulur ken dığer modellerde (B C D) sperm sayjsında gbrecelı olarak artma bıle goz lenmıştır Olsen ın modellerı ıçınde başlangıç ve sondakı verı sınırını değerlendırmede en kesın ve bıyolojık açıdan en akla yatkın olanı (D) (staırstep basamak) modelıdır Nıagara Şelalesı ızlenımı veren bu mo del analıtık metodlardakı anı gerçek de ğışıklıkler vaka seçımı krıterlerı çalışma seçımı krıterlerı veya kuresel çevre fak torlerı gıbı anı ve yaygın kullurel degışık lıklerı vurgulamaktadır $peYm sayısın dakı görecelı artış en doğrur ıstatıstıksel değerlendırme metodu olan (D) grafığın de bırleşmektedır Ayrıca ABD'nın kuzeydoğusunda 1929 1943 ve 1951 yıllarında yapılan uç çalışmada sperm sa ' ~ yıları sırasıyla ortalama 1 00 mılyon/ml 80120 mılyon/ml ve 107 mılyon/ml olarak bulunmuştur Paulsen ın 19721993 yılları arasında ABD'nın VVashıngton eyaletı Seattle şehrın de 510 sağlıklı erkek ' Doç Dr Istanbul Tıp Fak Urolo/ı A D öğretım Uyesı " Prof Dr Istanbul Tıp Fak Uroloji AD ve Androloıı B D Başkanı '" Dr Istanbul Tıp Fak Uroloji A D 1 Cumhurıyet Gazetesı Bılım ve Teknık ekı 4 Mayıs 1996 2 Carlsen E Gıvvercman A Keedıng N Skakke baek NE Evıdence for decraısıng qualıty of semen dunng past M) years Br Med J 199Z 305 609 13 3 Mcleod I Wınq Y Male fertılıty potentıal ın terms of semen qualıty a revıew of the past a study ofthepresent Fertıl Sterıl 1979 31 103 1b 4 Olsen G W Bodner K M Ramlow J M Ross C E Lıpshultz t I Hnve Sperm (oıınts bflrn redu ced 50 percent ın 50 years? A statıstıcal model revı sıted Fertıl Sterıl 1995 63 887 892 5 Lıpshultz L I The debate contınues the con tınuıng debate over the posslbln dft( llnft ın sornen qualıty Fertll Sterll 1996 65 909 911 6 Macomber D Sanders M The spermatozoa count ıts value ın the dıagnosıs prognosıs and treatment ol sterlllty NEJ M 1929 200 981 4 7 VVeısman Al Spermatozoal conuts ın fertıle males Urol Cutan Rev 1943 47 166 168 8 Mcleod J Gold RZ Ihe male factor ın fertılıty and ınfertılıty II Sperımt07oon conuts ın 1 000 men of knovvn fertılıty and ın 1 000 cases of ınfertıle mar rıge J Urol 1951 66 436 448 9 Paulsen C A Berman N G WıngC Dit l from men ın qreater Seattle area revaels no down ward trend ın semen qualıty further evıdence that deterıorotaıon of semen qualıty ıs not geoqr3phıcilly unıtorm Fertıl Sterıl 1996 SS 101S 20 10 Fısch H Golubotf E T Olson J H Feldshuh J Broder S J Barad D H Semen analyses ın 1 *?8J men fıom the Unıted Stîte ovHr t ^5 y«ır perıod no declınft ın qıı ılıty Foritl Stprıl 1996 65 1009 1914