Katalog

BILIM VE Bittmi bekleyen tehlikeler uzerin Uner Tan* nsanın her davranışı stnırlıdır Bunun bıyososyal ne denlerı vardır Bılımın de ıtıcı guçlerı olduğu glbi sınırlandırıcı et kenlerı de vardır Bılımsel çalışmalar, merak ve gerekslnımter ıle motıve edı lırler ve uç etken tarafından sınırlandırılırlar Fızık sel bıyolojık ve sosyal Bılımsel çalışmaları etkıleyen fızıksel sınırlar bıl gı edınmek ıle ılgılıdır Ör neğın aynı anda uzak bır yerde olan olayların tanın ması sınyal ıletı hızı ıle sınırlıdır Jeolojık bılgıler, fosiller ve tarıh, hıçbır zaman tam doğru bılgı veremezler bıze Bılışsel (kognıtıf) aktıvı telerımız bıyolojık olarak sınırlandırılmıştır Bız beynımızın ötesıne geçeme yi7 çunku ınsan beynı ev rımın son aşaması değıldır Buyuk bır olasılıkla ılerıde beyınde daha ge nış bır alanı kapsayan ve daha plastık olan bır aso sıyason korteksıne sahıp olan canlılar gehşecek ve bunlar daha hızlı ogronp bılocekler daha koklu teorıler oluşturabılecekler ve her bılım adamının du şu olan daha kusursuz deneyler yapabılecekler dır Bılımı sınırlındıran sosyal etkenler eko nomık kulturet ve polıtık matrıslerden kay naklanırhr Bılım sosyal çevrpdpn arındırı lamaz Bılımp ve bılım adamına yapılan sobyal baskılar o kadar fazla olabılır kı bı lım gerıleypbılır ve hatta tamamen kaybo hbılır Şımdı bılımı binırlandıran etkenlerı daha ayrıntılı olarak ınceleyelım en buyuk ayrıcalığı, beynı ve uzun yaşam surecidır Insan beynı bılınen butun beyın lerden daha plastıktır Bu nedenle oğren me gucu en fazladır Yaşam surecımız go recelı olaeak çok uzun olduğundan ogre nebılmek ıcın oldukça fazla zamanımız vardır Bugun dune gore daha çok ogrenı lecek şey vardır Ancak bugun eskılerı oğ renmek zorunda değılız ö ğ r e n m e k kumulatıf değildır Insanın bılışsel yeteneğını yaratan beynıdır ve bunu sınırlandıran da gene ınsanın beynıdır Çunku beynımızın kanal sayısı ve depolama yeteneğı sınırlıdır An cak bunlar gerçekten dezavantaj değildır Eger bız tum uyaranlara yanıt verebılsey dık konsantrasyonumuz kaybolurdu Bu nun gıbı eger bız tum olaylan beynımızde depo ederek anımsayabılseydık yenı fıkır ler uretemezdık Insan beynının ışlevlerı duyusal ve bellek yonunden sınırlı oldu ğundan yaratıcı duşunreye olanak sag Immıştır Gunumuzde beyın bilgısayar ıle eşleştı rılmektedır Bu doğru değildır Insan beynı bır bılqısayar değildır ve bilgısayar benzerı de değildır Buna rağmen bazıları beyınle bır bılgı ışlem aletı gıbı oynamaktıdırlar Çok uzun yıllar suıen bu tur araştırmalar bıze beyın hakkında hıçbır şey verememış tır Eğer bu araştırırılar genellıkle fızıkçıler ınsan beynını onceden oğrenselerdı bu konuda yorulmazlardı Dıger taraftın bu sonuç beynın sadpcp fızıksel yontemlerle araştırılabılecegı gerçegını de dışlayamaz Insan beynı bır bıyosıstemdır, fakat guvenılır değildır Yinı fırklı zamanlaıda aynı gırdı (ınput) verıldıgı halde beynın ver dıgı yanıtlar aynı değildır Çunku sınırspl bağlantılar degışkendır Bu npdenle çebitlı mental aktıvıteler sabıt sınırsel devreler tarafından oluşturulmaz her yenı durumda yenı sınırsel devreler oluşur Bu ne denle bır btyınde bulunan noron (sınır hucresı) sayısı sınırlı olmasına ragmen mental ışlevlerı oluştuıan sınırsel devıele rın sayısı sonsuzdur denılebılır Işte ınsan beynının tum yaşamı boyunca sıyısız fıkır ler oluştunbılmp yptenecjının nrdtııı bu Her zaman rasyonel duşunemeyız fakat eşımız ya da ebeveynımız ya da arkadaşı mız yanlışlarımızı duzeltebılırler Boyle bır sosyal sıstem kendı kendını duzeltebılen bır sıstemdır Bu sıstemın ıçınde akıllı ola bılırız bu sıstemın dışına çıkarsak aklımız gıder delırebıllrız Akıl, dıl ve moral gıbı degerler sosyaldır Akılcılık nedenselleştırmedır enfor masyon ıletışımıne fıkır değışımıne ve de ğer yargılarına bağlıdır Akıl bır kolektıf bı lınç şeklıdır ınsan aklı ve bılgısı sosyaldır Insan beynının asosıyatıf korteks bolge lerı çok ılerı derecede plastık ozellıkler gosterırler sayısız yenı fıkırler uretebılırler Insanın kışısel sınırlanmaları sosyalleştık çe beraber çalıştıkça azalır insanın bılışsel ışlevlerı buyuk ölçude dığer insanlara bağlıdır. Insanın bıldıklerı kolektıf ola rak bıldıklerıdır Yalnız çalışan bır bılım adamı bıle bınlerce bılım adamı ıle baglan tılı olarak çalışır aslında Bu bılımsel kıtap lar ve bılımsPİ dergılerle saglanır Bunlar dan yoksun olan bır bılım adamı bır bılım Elbettekı bır endustrı toplumu, bır yı zeysel toplum mutlaka bılımsel draştırma destekler dıye bır kural olamaz Burada r toplumun bılımsel ıdeolojısı onemlıdı Bu varsa olur yoksa gene olmaz Dıger t raftan az gelışmış bır ekonomı ve gerı ka mış bır toplum bılımsel gelışımın gerısınc kalır dıye bır kural da olamaz Boyle L toplumda gene bılımsel gelışme olabılı fakat sadece bellı bır yonde Örnegın so yal bılımlerde değıl dp doga bılımlerınde \. otorıter devletın yararları doğrultusunda Bılımın sınırlanması konusunda toplun sal ıdeolojı gozden ırak tutulmamalıdır Hı kulturun bellı bır ıdeolojısı vardır Eğer t ıdeolojı bılım eğılımlı ıse bılım destpklen Eğer bu toplumsal ıdeolojı bılıme duya ıse aradabır bılımsel çabalar görulebılı fakat bunlar daha çok kışıseldır kıtles değildır Bu tur bır toplumda onemlı bılımsel g< lışmeler olamaz Eğer toplum bılımsel t toplum ıse bılımın pratık yararlarını benın sıyorsa o zaman bılımsel araştırmalar t Bilimi sınırlandıran sosyal etkenler, ekonomik kültürel ve politik matrislerden kaynaklanır. degıl hastadır Ulkemızde bılım adamı yetışmesını ıstıyorsak o zaman bılımsel ıletışım sıstemını ozellıkle kurmamız gerekıı Bılımsel kıtaplardan yoksunuz perıyodıklerın pek çoğu yok Bır bılım adamı aylık gelırımn tu munu ıntemet telpfonu kıtaplar fotokopı ler ve perıyodıklere harcarsa kımse araştı rıcılığa özenmez duzene uymayı yegler Bunun dışındakıler delıler sınıfına gırerler Tum kıtapların ve perıyodıklerın bulunduğu bır merkez kutuphanesı açmak ıçın Turkı yp de ypterlı kaynak vardır TUBİTAK ta kaydoldugum fdkat her nedense OD TU ye devredılen ınternet ıçın ayda 20 30 mılyon TL telefon ucretı odedıgım gıbı ODTU doner semidyesı ayrıca ınternet uc retı almaktadır Işte ulkemızın bılımsel mo tıvasyon şeklındon sadece bır ornek Insan beynının kapasıtosı nın sınırlı oldugunu bılıyoruz Buna ragmen ınsan beynının 10 000 yıl kadar once gerçek leçtırmış oldugu neolıtık devrım onlenernedı ü zamandan bu yana ınsan duşunmeyı og rendı avcı atalarının du^une medıklerını gerçekleştırdı Bı yolojık qelışımınde ıse boyle bır s ı ç r i n n gorulmedı Dott yuz yıl kadar bır geçmışı olan modern bılım mıtuslarla geçı nen beyınlerden farklı degıldı Inbanın yaptıkları yapabıl dıklerı ıle ve daha da onemlısı yapmak ıstedıklerını seçebıl me yetısı ıle koşullandırılır Eger ınsan mıtus yapmak ısterse mıtus yapabılır bılım yapmak ısterse bılım yapabı lır O halde bıyolojık sınırlan malarla uğraşmak yerıne beynımızın yeteneklerı ıle ovunmelıyız ve bunlardan en lyı şekılde yararlanma yollarını aramalıyız dereceye kadar desteklenır Eger antıb lımsel bır ıdeolojı agır basıyorsa o zanrir bılım toplumu duşman olarak gorulu Boyle bır toplum "yıyecek tuket dışl uret" toplumudur Bılım bır yılandır, h« gorulduğu yerde mutlaka başı ezılmel dır", kuralı qeçerlıdır boyle bır toplumdd Bılım polıtıkası toplumun bılım toplumı na katkısını ıkı yolla duzenler Insan ka) nağı ve maddı kaynaklar Insan kaynac bılım adamları ve onların asıstanları tel nısyenler sekreterler kutuphanecılı vb dır Maddı kaynaklar bınalaı cıhazla makıneloı kutuphaııeler parasal desteklı vb dır Bunlar bılım adamları tırafınd kullanılırlar Bır ulkedekı bılımın gelecet bu ıılkpnın bılım polıtıkabiıuı bağlıdır B polıtıkunın açık seçık belırtılmesı gerekı Bu polıtıka havada bır şpy olur ve havac kalabılır Örnegın ulkede bılım ddamlıgır ozendııme ve bılırn adamlarının sayısını artırılması arzu edılıı sadpre Boyle b polıtıka genpldp sıkı kontrol nodenı ıle b lımbel yaratıcıhgı engeller ve savurganlıc neden olur Gerçekte bılım adamına n yapac^gı dıkto pdılmemelıdır neyı na c yapacdgı kendısıne bırakılmalıdır Ne araştırmak ıstedıgı sorulabılır bunun ıçı neye gerpksınımı oldugu da dyrıoa soru malıdıı Bunun olası sonuçları otorıtelt tarafından degerlendırılebılır Otorıtpyp d. yanan bır bılım kontrolu dogıu olmadıgı g bı sınıısız olanaklar vermek de dogru olc maz Her yerde tum kaynaklar ıraştırırıl tum gereksınımlorının karbil ıridbılmcsı b kımından yeterlı değildır Elbette bır kon rol gereklıdır Fakat bu kontrol bılım adarr ları tarafından paylaşılmalıdır Aksı haldı ozgur iraştırma ruhu zedelenır ve savrulı gıder Sadece tekrar nıtelığını taşıya araştırmalara yapılan destek, onem araştırmaları engeller Kendısını uluslararc sı bılımsel arenada kanıtlamış olan ıriştır cılara TUBA uyelerı qıbı tum destek goz kapalı saglanmalıdır Geçenlerde Nob< Odulu nu kazanmış olan bır bılım adarnın gazetecıler sordular "Bu odulu nasıl kc zandınız 9 " Yanıt "Tum Fransa benı de£ tekledı " 1. Fıziksel Etkenler Bılım fızıksel ctkonlpr tarafından sınırlan dıtılmı^tır çunku her ıstedıgımız bılgıye erışmek olanaksızdır Inforrmsyon ya kay bolmuştur ya da çok geç kalınmıştır Örne gın eger evrenın ılk yaratılışı ıle ılgılı olan "bıg bang" hıpotezı dogru ISP ıız^yın ge nışlempsı hemen hemen hıçbıt ız bırakma mıştır bonuç olarak sonsuzluğun bu ılk evresını ogrenebılmek olanaksızlaşmıştır Bunun gıbı jeolojık bılgılerımız de kayala rın yavaş yavaş erımesı ıle sınırlandırılmıştır Tarıh onresı kanıtlar da benzer şekılde ortadan kalkmıştır Son yıllarda bulunan ıl kel hucreler ve mılyarlarca yıl oncekı fosıl ler çok ılgınç olmasına ragmen bu bılgıler sadece ımajınasyon guou ıle yorumlanabılmektedır Bazı durumlarda ıse hıçbır bılgı mız yoktur örnegın ıçınde bulundugumuz galaksının uzak bır koşesınde şu anda neler olup bıttığını bılemeyız Belkı bızden sonrakı nesıller bu konuda bılgı sahıbı ola bıleceklerdır Gelecek hakkındakı bılgılerımızde geç mış hakkındakı bılgılerımıze benzer Bılın dıgı gıbı bılımın en yararlı yanlarından bırı, "ongoru"dur Ancak bu ongorulerden pek çogu stokastık oliylatla ılgılıdır ıstatibtık SPI sonucjdr kuvantum mekanıksel gene tık ve sosyal olaylarla ılgılıdır ıstatıstıksel sonuçlar kuvantum mekanıksel genetık vc sosyal olaylarda olduğu gıbı Bır elektronun ızleyeceğı yol onreden tam olarak bılınemez çunku bır elektronun yolu ve durumu ıstatıstıksel dağılımlara bağlıdır Bunun gıbı bır bebeğın genetık yapısı da onredpn kestırılemoz çunku bebeğın an ne ve babasının genetık yapısı onceden lyı bılınse de anne ve babanın genlerı sade ce şansa baglı olarak karışmaktadır dur Bılımsel aktıvıtenın gerçek sınırı baş ka yerdedır Insanın bılışsel aktıvıtelerının kaynağı beyın korteks (kabuk) kibmıdır kortekbin de asosıyasyon bolgelerıdır An cak bu bolgeler korteksın altında yatan beyın sapı hıpotalamus endokrın sıstem ve perıferık duyu organlarına baglı değıllerse, bılışsel ışlevlerını yerıne getıremez ler Beyın korteksının dışında kalan bu sib temler asosıyasyon korteksının uyanık ve aktıf kalmasını sağlarlar Uyur gezer bır kortekste akıl olmaz Uyanık değılsek ve motıvasyonumuz eksık ıse duşunemeyız Ancak fazla uyanıklık dagınıklıga neden olur bu kez de soğukkanlı duşunemeyız özetle saf akıl bıyolojık olarak olanaksız dır Her şeye ragmen genellıkle mantıklı olarak duşunebılırız ve akılcı kararlar verpbılırız çunku ortamdan soyutlanmış degı lız Duyusal yoksunluk halusınasyonlara (sanrı) neden olur sosyal ızolasyon ıse mıstık goruşlerın gelışmesınp neden olur 3. Sosyal Etkenler Bılımsel araştırma bılım toplumu ıle sıkı ılışkılpr ıçınde bulunan bılım adamları tara fından yapılır Dığer taraftan bılım toplumu bır kulturun alt sıstemıdır Bır kultur bır toplumun alt sıstemıdır ve bu da uluslara rası sıstemın bır alt sıstemidır Bır toplum uç alt sıstemden oluşur Kultur ekonomı ve devlet Devlet kontrol sıstemıdır ve tum sosyal aktıvıtelerı duzenler kontrol altında tutar Bu uç alt sıstem bırbırlerı ıle etkıle şım ıçındedırler ozellıkle kultur ve bılım ekonomik ve polıtık baskılar altındadır Bı lım ayrıca kulturel baskılar altındadır Koylu bır ekonomı, yuksek enerjı fızığı nı destekleypmpz Totalıter bır devlet, polıtık bılımlerı gormezlıkten gelır Bır dın devletı, hayatın oluşumu ınsan aklının ev rımı ve dınlerın oluşumundakı sosyo eko nomık faktorlerı araştıran çalışmaları destekleyemez 4. Bilim Krizi 194S tpn sonra saglanan bılımsel v teknolojık gelışmenın hızını artık kaybei mekte oldugunu goruyoruz Bunun nede nı temel araştırmalara verılon onemın y c vaş yavaş azalmasıdır Artık temel araştıı malar uygulamalı araştırmalar kadar de c teklenmıyor Dıger taraftan bılım artık y. rarlı ve degerlı bır yaşam tarzı olarak gc rulmuyor ozellıkle gençler tarafından B< paralı bır dolce vıta yeglenıyor USA d başka bır etken daha belırdı gençler arc sında Vıetnam savaşı Haklı olarak b genç ınsanlar bılım bıze bunu mu getıre dıye sordular Bılım ve teknolojı mdsum ır sanların acımasızca katledılmesınde kullr nılmıştı Ve gençler bılıme savaş açtılaı Uyuştururu bagımlıhgı başladı Bu gençk sadece şunu farketmedıler Uyuşturucu ıl 2. Biyolojik Etkenler Insan dığer hayvanlara gore pek çok yo nu ıle ılerıdır fakat onlardan gerı olan yan ları da vardır kuvvet ve hız gıbı Insanın 5046