Katalog

HAYVANLAR DUNYASI Toplumsal karidesler Koloniler halinde yaşayan karidesler, ortak savunma ve üreme açısından sıkı bır işbirliği halindeler. | ırlıkte yaşayarak yavrularının ba kkımı ortak savunuma ve ureme "açısından sıkı bır ışbırlığı ıçınde olan canlılar denınce, bugune dek aklı mıza yalnızca karıncalar, arılar, kanatlı karıncalar ve yabun arıları gelırdı Çıp lak kostebek farelerı de daha sonra bu gruba katılarak toplumsal canlıların ılk memelı orneğını oluşturdu Geçen aylarda da, Vırgınıa'dakı Wıllıam and Mary College denız dırımbılım uzmanı J. Emmett Duffy, "Synalpheus regalıs' adı verılen yenı bır tur karıdesı de bu sınıfa ekledı Soz konu su karıdeslerın bu ozellığı taşıyan ılk denız canlılan oldukları belırtılı yor Savunma ışlevını goren pençesının çok buyuk olması nedenıyle "koparıcı karıdes" olarak da bılınen yaklaşık bır buçuk santım uzunlugundakı bu karı desler Karaıp denızıne ozgu sungerlerın ıçındekı yarıklarda yaşıyor ve sungerın surpklı olarak emdığı mıkroskobık denız canlılarıyla beslenıyor Bu karıdes turuyle ılk kez mercan kdyalığından sungor toplarken karşılaşan Duffy her sungerde yalnızca tek bır dışı ol dugunun ayırdına varıyor Bunun uzerıne onların toplumsal yonlerını araştırmaya koyuluyor Topladıgı otuzu aşkın sunge rın her bırınde bır S regalıs ko lonısıne rastlayan Duffy sunger de aynı boyda karıdeslerden oluşan kumelerın de bulundugu na bunların huyuk bır olasılıkla bırlıkte doğan yavrular olduğuna dıkkat çekıyor Duffy her kolonı dekı tek dışının erkek karıdesın ıkı katı buyuklugunde olduguna da parmak basıyor Genetık araştırmalar bu kolonı uyelerının buyuk bır çoğunluğu nun buyuk bır kralıçe ıle bır ya Karidesler sungerlerin ıçındekı yarıklarda mıkroskopık denız canlılanyla beslenerek yaşıyorlar da ıkı er kegın çıftleşmesınden do ğan yavrular olduğunu ortaya koyuyor Duffy buyuk boyutlu er keklerın çogunun ureme ışlevıne katıl madıklarını otekı bırlıkte yaşayan boceklerde oldugu gıbı yalnızca savunma gorevını ustlendıklerını belırtıyor Yenı kolonılerın nasıl oluştukları ko nusunda bır açıklama getıremeyen Duffy gozlemlerı sırasında genç karıdeslerın kımı zaman yuvayı terk ettıkle rıne tanık olduğunu dıle getırıyor Eskı kralıçenın etkısınden kurtulur kurtulmaz daha buyuk olan erkeklerden bır tanesı cınsıyet degıştırıp yenı bır kuluç ka donemını başlatabılıyor Bu tur cınsıyet değışımlerının karıdesler arasında çok yaygın oldugu bılınıyor Duffy'e gore bırlıkte yaşama ve ortaklaşa savunma buyuk bır olasılıkla bu turun ayakta kalabılmelerınp VP gpn lerının yenı bır kuşağa aktarılmasına yardımcı oluyor Bu ozellıkler dıkkate alındığında toplumsal canlı turlerının sanıldıgından çok daha fazla olabıleceğı uzerınde duru luyor Koku, iktidar ve hayvanlar Grup halinde yaşayan hayvanların bırbırlerinı tanımaları içın kokuya ihtiyaçları vardır. Aynı zamanda kendı bolgelerını ışaretlerler ve "burası benim bölgem" uyarısında bulunurlar. bır rolu vardır Hayvanların sosyal dav ranışlarının her çeşıdı koku kontrolu al tındadır bu ışı "feromonlar" denen kım yasal maddeler yapar Ilk kez ıpek boceklerınde bulunan fe romonlar bır hayvanın salgıladığı bır ha berleşme molekuludur, bu koku aynı turden bır dığer bırey uzerınde ıkı turlu etkı yapar (1) Kokuyu alan hayvanda anı bır cevap (sınyal feromonları): Ornegın sıçan yavrularının çıkardığı dodesıl propıonat kokusu anneyı yavruyu yalamaya meçbur eder Nasıl anne ler çocuk bezı degıştırıyor sa anne sıçan yavrusu nun kırlenen anusunu ya layarak temızler, bu yapıl masa yavru kendı dışkıları ıçınde boğularak olur Geç cevap feromonları (duzenleme feromonları) Burada cevap geç ve çe şıtlıdır Ornegın erışkın erkek fare kokusu erkek yavruların buluğunu gecık tırır dışı yavruların buluğunu ıse çabuklaştırır Feromonların onemlı rol lerınden bırı hayvanın ya şadığı ve kendıne a | t addettığı alanı Koku salarak ışaretlemealdır Ornegın aşlan yaşadığı alanın sınır larını ıdrar ederek ışaretler bu başka aslanlara bura dan ılerı geçmek yasak" demektır Aynı amaçla ko ala ayıları derı yağ bezlerını, ayı salyasını ve antılof Aslan yaşadığı alanın sınırlarını ıdrar ederek ışa gozunun yakınındakı bır retler; bu baska aslanlara "buradan ılerı geçmek bezı kullanır yasak" demektır. En sık olarak yağ bezlerı emelıler kokuyu seks dışında çok çeşıtlı amaçlar ıçın de kulla nır Koku duyusu en sık olarak oldurulup yenebılecek bır hayvanın cıvarda olduğunu veya bır yırtıcı hayvanın (duşmanın) yaklaştığını anlamak ıçın kullanılır Kokuların çok buyuk sosyal I Alan ışaretleme genellıkle erkeğın gorevı. Erkek geyık kokuyla ışaretledığı bolgeye dışisını çağırır. Kaolalar ıse aynı amaçla derı yağ bezlerını harekete geçırırler. anus cıvarında ypr nlır VP dışkıya koku verır, tavşan, su samuru ve tarla sıçanlarında du rum boyledır Alan ışaretleme genellıkle erkegın ışı ıse de et cıllerde her ıkı seks de alan ışaretler Bır turdekı bıreylerın kokusu benzerlık gosterırse de her bıreyın kokusu parmak ızı gıbı dıgerlerınden farklıdır Alan ışaretleme teknıgı de turden ture degışır ornegın su samurları yalnız alanın sınırlarını, sırtlanlar ıse tamamını ışaretler Bu ışaretler dıkenlı tel" rolu oynamaz daha çok o alanda yaşayanın rutbesını (sosyal durumunu) ve cWsel kızgınlık derecesını bellı eder Grup halinde yaşayan hay vanların bırbırını tanıması ıçın feromonları vardır Bunun en lyı orneğı esmer sıçanlardır, bır nedenle suruden kovulan bTF mer sıçan yıne oraya dönebilir, fakat bu sıçanı bırı tutup da yıkarsa, suruye doner donmez oldurulur; çunku suruye aıt ortak koku yokolmuştur. kanguru alnında bır bez vardır lıder kendı em rındekı keselılere saatlerce alnını surerek onlara "grup kımlığı' kazandırır Derleyen: Selçuk Alsan 50412