Katalog

PSİKİYATRİ ARAŞTIRMALARI Dünyada intiharlar üç kat arttı Eyitp Sabrı Ercan * I ntıhar tum dunyada onemlı bır toplum sağlığı problemıdır Genç ınsanların yaşamlarının haylı erken donemlerınde kendılerını oldurmelerı ıse buyuk bır trajedıdır Ergenlerde olum nedenlerı arasında ka zalardan sonra ıkıncı sırada yer alan ıntıharların sıklığı son otuz yıl ıçerısınde tum ulkelerde yaklaşık uç kat artış gosterdı Gunumuzde, Turkıye'de ergen ıntıharlarının sıklığı dığer bırçok Avrupa ulkesıne gore daha duşuk Sıkı aıle bağları, Muslumanlıkta kendını oldurmenın çok ağır bır gunah olması gıbı etkenlerın ulkemızde duşuk ıntıhar oranını sağladığı, ancak kırsal kesımden kente yoğun ve plansız goç, ekonomık dengesızlığın gıderek artması ıle yaşanan koklu toplumsal değışıklıklerın Turkıye'de ıntıharların artış oranını dığer ulkelerın ustune çıkardığı duşunul mektedır Bu yazıda ergenlerde ıntıharla ılışkılı özellıkler ve Turkıye'dekı ergenlerde ıntıhar sıklığındakı artışın önlenmesı ıçın yapılabılecekler uzerınde durmak ıstıyoruz m Bugune değın yapılan çalışmalar ıntıhar kurbanı ergenlerde bazı ortak özelllklerın bulunduğunu gosterıyor Yaygın olarak kullanılan psıkıyatrık hastalık sınıflandırmalarında ıntıhar veya ıntıhar gırışımı bır psıkıyatrık tanı olarak kabul edılmemesı ne rağmen, ıntıhar ve psıkıyatrık hastalıklar arasında onemlı bır ılışkı oldugu goru luyor Anksıyete bozuklukları, depresyon, uyum bozukluğu ve alkol madde kotuye kullanımı ergen ıntıharları ıle en çok ılışkısı olan hastalıklardır Ancak klınık gozlemlerımıze gore ulkemızde psıkıyatrık hastalıgı olan ergenlerın bu sorunları ya dilelerı oğretmenlen ve çevre tarafından anlaşılamamakta basıt sorunlar olarak geçıştırıl mektedır veya tıp dışı yontemlerle (ufu rukçuye gıtmek gıbı) çözulmeye çalışılmaktadır Dr Atılla Turgay 1992'de Kanada da yaptıgı çalışmada ıntıhar kurbanı ergenle rın % 90 ının bır veya bırden fazla tedavı edılebılır psıkıyatrık hastalıgı bulunduğunu ve tedavı gormuş olsalar kurtarılabıle ceklerını bıldırmıştır Ulkemızde tıp dışı yaklaşımların yaygın olması ve psıkıyatrıs te gıtmenın bazı çevrelerde hâla ayıp sa yılması nedenıyle daha buyuk boyutta olduğunu duşunduğumuz tedavısız kalma sorunu yaygın egıtım çalışmaları ıle azaltı labılır Ayrıca aılede psıkıyatrık hastalığın bulunması aılodo voya yakın çevrodo ın tıhar gırışımınde bulunanların olması da ergenlerde ıntıhar davranışı ıle ılgılı bulun Ergenlerde intihara yol açan önemli faktörler muştur Oncekı Intıhar girışımlerı ıle tamamlanmış intiharlar arasında da sıkı bır ılışkı vardır Geçmışınde hıç ıntıhar gırışımınde bulunmamış olan ergenlere kıyasla daha once ıntıhar gırışımınde bulunmuş olan larda olumle sonuçlanmış ıntıhar oranı en az on kat fazladır Ölumculluğu az bır yontemle, çevresındekılere haber vererek ve bır çıkar sağlamak ıçın ıntıhar gırışımınde bulunan ergenlerın bu manıpulatıf (yönlendlrlcı ) olabılen davranışı aıleler, çevre ve hatta hekımler tarafından bazen cıddıye alınmamaktadır Oysa ergenın manıpulatıf ıntıhar gırışımı, ıçınde bulunduğu sorunlarla baş edemedığını ve yardım ıhtıyacı ıçınde olduğunu goster mektedır Bu neden le ıntıhar gırışımınde bulunan ergen, gırı şımın ölumculluğu ve cıddıyetı ne kadar hafıf olursa olsun bır uzmana başvurması ıçın yonlendırılmelı dır Amerıka Bırleşık Devletlerı'nde ıntıhar gırışımınde bulunan her sekız ergenden yalnızca bır tanesı daha sonra psıkıyat rıste başvuruda bu lunmaktadır, ulke mlzde klınık gözlemlorımıze gore bu oran çok daha duşuktur Intıhar gırışımınde bulunan ergenlerın aılelerını algılamaları uzerıne yapılan çalışınalnr gostoı mektedır kı ıntıhar fıkrı ve gı rışımı aıle yapısı bozuldukça artmıyor Yo gıın ıntıhar duşuncesı olan ergenler, aılelerını çatışma duzeyı yuksek ve zayıf ıletı şıme sahıp, bağımsızlığı ve etkınlığı ketle yıcı olarak tanımlamışlardır Daha da onemlısı, ergen, aıle ıçı ılışkı ve sorunları ebeveynlerden çok daha yogun, olumsuz, zorlayıcı ve kotu olarak algılamaktadır. Turkıye'de yorelere gore ıntıhar sıklığı oncelendığınde, Ege ve Marmara Bölgesı gıbı buyuk ve sanayıleşmış ıllerımızın bulunduğu yörelerde en yoğun, Doğu Anadolu, Guneydoğu Anadolu ve Karadenız bolgesındekı kuçuk ve sanayıleşmış illerımızln bulunduğu yörelerde ıse en duşuktur Bu verıler, toplumsal yaşantının gorulduğu kırsal yörelerde, bıreysel ya şantının gorulduğu şehırlere oranla daha fazla sosyal destegın olduğu ve bunun ıntıhar oranını duşurduğu şeklınde yorumla nabılır Konuyla ılgılı dığer ulkelerde yapılan çalışmalarda da benzer sonuçlar elde edılmıştır intihar kurbanı ergenler çoğunlukla on beş yaş uzerındekı erkeklerdır Daha kuçuk yaşlarda olum kavramının algılanamaması ve ölumcul yontemlerın bılınmeyışı nedenıyle ıntıhar sıklığı oldukça du şuktur Kızlarda tamamlanmış intiharlar erkeklere oranla daha az, ancak ıntıhar gırışımı oranı daha yuksektır Bunun bır nedenı, erkeklerde saldırgan davranış ve alkol madde kotuye kullanımının daha sık olmasıdır Dığer neden ıse erkeklerın ıntıhar etmek ıçın kendını asma ve ateşlı sılahlar gıbı kesın yontemlerı seçmesı, kızların ıse aşırı doz ılaç alımı gıbı onlenebılır yolları kullanmalarıdır Çok sayıda çalışmada ergen ıntıharlarında tetık çekıcı faktörler ıncelendı Ergenlerin en sık okul başarısızlı ğı veya dısıplın suçu nedenıyle cezalandırılma donem lerınde, daha az olarak kız veya erkck arkadaşından ayrılma dönemlerındp intihara kal kıştıkları goruldu Aılelerın bu sorunlu dönemlerde daha etkın ve doyurucu destek saglaması ıle ergenler bu donemlerı daha az kayıpla atlatabılırler Öncekı bolumde bazılarına degınılmış bulunan bırtakım özelllklerın ergen ıntı harları ıle ılışkılı olduğunun gösterılmış olması ergenlerde ıntıhar rıskı olan bır guru bun belırlenıp bu rısk grubunda onleme çalışmaları yapabılmeyı olanaklı kılmakta dır Bu rısk grubunu belırlemede doğrudan veya dolaylı yontemlerı kullanılabılır Doğrudan yontem, ergenın kendı cevap ladığı formlarda, okul, ışyerı ve hastanelerde rıskiı grubun belırlenmesıdır Dolaylı yontem ıse ebeveynlerın, oğretmenlerın ve rehberlık uzmanlarının eğıtım programları yoluyla ergen ıntıharı ıçın rısk faktorlerı konusunda bılgılendırılmesı ve rısk grubu ıçınde yer alanların psıkıyatrı klınıklerıne yönlendırılmesıdır Ayrıca eğıtım programları ıle toplumda yaygın olarak kabul gormuş bazı yanlış onyargıların değıştırılmeye çalışılması ge yeterı kadar degerlendıremeyeceğı ıçın eksık ve yanlış rapor yazacağı suruldu Hastanın klınısyene, hastalı ğına tanı koyup tedavı et mesı ıçın ucret odedığını, bunu yaparken ayrıca ultrasonografık ınceleme ıstemedı ğını, dolayısıyla hastadan ayrıca ucret talep etmenın de etık olmadığı belırtıldı Ultrasonografi rehberlığınde hastaya yapılan bıyopsı, abse veya kıst drenajı gıbı gırışımlerın el becensı ısteyen ışlemler olduğu ve tum el becensı ısteyen ışlerde olduğu gıbı başarılı olabılmek ıçın tam gun o ışle uğraşmak gerektığı belırtıldı Bu gırışımlerın, asıl ışlerı hasta muayenesı, tedavısı ve amelıyat olan ve dolayısıyla zamanının ancak çok az bır kısmını bu ışlere ayırabılecek klınısyenlerce yapılmasının başarılı sonuçlar vermeyeceğı ılerı su ruldu Ayrca bu ışlemlenn klınısyenlerce yapılmasının, ışlem sayısını azaltarak radyoloğun el becerısını körelteceğınden ya pılacak ışın kalıtesını düşüreceğı kaydedıldı Klınısyenler de ultrasonografının her onune gelen tarafından kontrolsuzce kullanılmasından yakındılar Radyolop departmanlarının çok meşgul olduğu, çok sayıda hastaya bakılmasına rağmen talebı kdrşılamayarak 3 ay gıbı uzun zaman lara randevu verıldığı ve bu nedenle klınıklerde ultrasonografık ınceleme yapmak zorunda kaldıklarını beürttıler Bu savı bır radyolo|i uzmanı ılgınç bır ornekle cevaplayarak, ' adalet mekanızmasının yavaş çalışması sorunların çozumu ıçın rekmektedır örneğın, 'kendını öldurmekten bahseden kışı intihara kalkışmaz', 'ın tıharı ongörecek herhangı bır belırtı yoktur, kışı anıden ıntıhar eder' veya ıntıhar herhangı bır tedavı gırışımı ıle engellenemez' gıbı yanlış ınanışlar nedenıyle bırçok ıntıhar onlenememış olabılır Son olarak krıze Mudahale Merkezlerıne değınmek ıstıyoruz Batılı ulkelerde oldukça yaygın olan, ıntıharı duşunen kışılere telefon aracılığı ıle bir uzmanın yardım ettığı bu merkezlerın ıntıhan önlemede ne kadar etkın olduğu ıle ılgılı kesın verıler yoktur Klınık gözlemlerını aktaran yazarların çoğu bu merkezde yer alan bu unıtelerın ıntıhar rıskı yuksek bolgelerde yaygınlaştırılması Ile önemli sonuçlar alınacağına ınanıyoruz Ergenlık, gençler ıçın hem ıç dunyalarında hem de dış dunya açısından önemli değışıklıklerın olduğu bır donemdır Bu donemde ıntıhar gıbı zedeleyıcı bır olayla karşılaşmamak ıçın aılelere, okullara, tıbbı personele, medyaya ve devlete onemlı sorumuluklar duşmektedır • Aılelerın, çocuklarına huzurlu bir ortam saglaması, ozellıkle sorunlu donem lerde yeterlı ılgıyı sunması ve ergenın ruhsal sorunlarına önem vermesı • Okulların yeterlı sayıda rehber oğret men bulundurması, oğretmenlerın ergenlerın ruhsal sorunları konusunda bılgılen melerı ve dıkkatlı olmaları • Hekımterın bu yaş grubundakı hastalarla dığer tıbbı nedenlerle karşılaşsalar bıle kısa bır psıkıyatrık baskı yapmaları ve gerekırse psıkıyatrı klınığıne yönlendırmelerı, ıntıhar etme olasılığı bulunan hastalara olumcul ılaçları bırkaç gunluk dozdan fazla vermemelerı • Medyanın ıntıhar konusunda şaşırtıcı yayınlardan kaçınması • Devletın alkolmadde kullanımını sıkı bır bıçımde denetlemesı, sılah ruhsatı verılmesını sınırlandırması şeklınde özetlenebılır KAYNAKLAR: 1 Adams D M , Overholsevr J C , Lehner K L (1995) Perceıved famıly functıonıng and adolescent suıcıdal behavıor Journal of Amerıcan Academy Chıld & Adolescent Psychıatry 33(4) 2 Çuhadaroğlu F, Sonuvar B (1992) Adelosan Intıharları Rısk faktorlerl uzerıne bır ınceleme Turk Psıkıyatrı Dergısı 3(222) 3 Eskın M (1995) Suıcıdal behavıor ın Svvedısch and Turkısh adolescents 4 Fıdaner H hdaner C (1988) Intıhar yazıları 5 Phılıps U P & Cartensen L L (1986) Clusterıng of teenage suıcıdes after televı sıon news slorıes about suıcıde New fcnq land Journal ol Medıcıne 315 68b 689 6 Rutter M Taylor E, Hersov L (1994) Chıld and Adolescent Psychıatry, Thırd Edıtıon 7 Turqay A (1992) Çocuk ve qençlerde ın tıhar girışımlerı Turk Psıkıyatrı Dergısı 3(183) (•) Dr., Ege Üni. Tıp Fak. Psıkıyatrı ABD mafyaya başvurulmasını meşru kılmaz" dedı. 1. Ultrdsonografının radyolojık tanının temel ogesı olarak dığer radyolojık tanı yontemlerı ıle entegre bır şekılde radyolojıstler tarafından kullanıldtgına ve bu şeklıyle klınısyenlerce kullanılmasının olanaksız olduğuna, 2. Klınısyenlerce, jınekolojı, obstetrık ve karacığer ıncelemelerınde olduğu gıbı hasta muayenelerının bır parçası olarak kullanılmasının yararlı olacağına, ancak bulguların yalnızca hasta kayıtlarında geçmesıne, ayrı bır rapor halıne getırılmemesıne ve ultrasonografik ınceleme ıçın hastadan ayrıca para talep edılmesının etık olmadığına, 3. Ultrasonografi kılavuzluğunda yapılan bıyopsı, drenaj gıbı ışlemlerın az sayıda yapılmasının kalıteyı duşureceğıne, b nedenle boyle uygulamaların ayrı ayrı klınısyenlerce değıl, bu ışle uğraşan radyolojistler tarafından yapılmasının daha doğru olacağına, karar verıldı Ultrasonografi eğıtımının onemı vurgulanarak, eğıtımın nasıl organıze edılebıleceğı ayrı bır gundem maddesı olarak ılerıdekı bıhmsel toplantılara bırakıldı Bu sonuçlar uzerınde sağlık bakanlığının ve tabıp odalarının dıkkatlerı çekılerek uygula malardakı kargaşanın ortadan kaldırılması ıçın onlem alınması ıstendı 'Prof. Dr., Uludağ Unıv.Tıp Fakultesı Radyolojı Anabılım Dalı Başkanı Sonuç Intıharların önlenmesi En çok intihar Batı bölgesinde 5. Ulusal Ultrasonografi Kongresi Kongrede, ultrasonografi uygulamalarındaki temel sorunun kuralsızlık ve kargaşa olduğu saptanarak çözüm için öneriler tartışıldı. E Tuncel* Sonuç olarak: 5 Ulusal Ultrasonografi Kongresi 17 20 Arahk 1995 tarıhlerınde Uludağ Kırazlıyayla'dakı Unıversıte Kongre ve Konferans Merkezı'nde toplandı 330'u hekım toplam 410 kışının katıldığı kongrede ana konu Doppler ultrasonografi ıdı Kan akımının temel ınceleme yon temı olan Doppler Ultrasonografi, 90'ar dakıkalık 5 kategorık kurs şeklınde sunuldu. Kongrenın son oturumu "Ulkemizde ve dunyada ultrasonografi uygulamalarında sorunlar ve çozum yolları" konulu paneldı Gastroenterolojist, kadın hastalıkları, doğum ve radyolojı uzmanlarının konuş macı olarak katıldığı panelde, ulkemızde ultrasonografi uygulamalarındaki temel sorunun kuralsızlık ve kargaşa olduğu saptanarak çozum ıçın neler yapılabılecegı tartışıldı Radyologlar ultrasonografının bır kesıt goruntuleme yontemı olarak radyolopk tanımın dort temel yontemınden (rontgen, bılgısayarlı tomografı, manyetık rezonans goruntuleme ve ultrasonografi) bırı oldu ğunu vurguladılar Yontemın Xışını gibi zararlı etkılerının olmaması, aygıtların ta şınabılır ve görecelı olarak ucuz olması nedenıyle klınısyenlerce hem hastaneler de hem de muayenehanelerde yaygın olarak kullanıldığı belırtıldı Kontrolsuz ve eğıtımsız şekılde kullanımın klınısyenı yanlış sonuçlara gotureceğı, bır testın sonuçlarının yanlış olmasının o testın hıç yapılmamış olmasından çok daha kotu ol duğu belırtıldl Ultrasonografık incelemeyı yapan klınısyenın hem olası tanıyı ılerı su rup, hem karar verır pozısyonda olması nın, dıger bır deyışle "hem savcı hem yargıç" konurnunda olmasının ob|ektıvıtesını kaybederek yanlış sonuca varmasına neden olacağı ılerı suruldu Uygulamalarda bazı klınısyenlerın, yap tıkları ultrasonografık ıncelemelerıne ra por yazdıkları ve hastadan muayene ucretı dışında ultrasonografi ucretı aldıkları belırtılerek, boyle bır uygulamanın tıbbı hatalara yol açabılecegı gıbı, etık de olmadığı vurgulandı Örneğın karacıgerı ın celeyen bır gastroenterolojıstın bobreğı Etik olmayan uygulama 4618