Katalog

B İ YO L O J I S AĞ L l K üzeri ölü böcek türleri taşıyan çantalarla kaplanmış. Beş altı fare türü ve o kadar da hamamböceğı türü evi kendi yuvalan sayıyıor. Böcek örneklerini taşıyan düzinelerce plastik çanta önde rüzgârlığın üzerinde asılı. Bir odada masanın altında 12 yarasadan oluşan bir yarasa ailesi duruyor. Janzen'in ilk ATBI incelemesini başlatmayı teklif ettiği yer bu bölgedir. Janzen "Vahşı yaşamın çeşitlıliği nedeniyle değil ama Guanacaste Parkı'nın kucak açtığı hayvan ve bitkilerin doğal yerlerinin çeşitliliği nedeniyle burasını seçtim. Tam burda yağmur ormanından bile daha ender bir şeyin ortasındayız: Kuru bir orman" diyor ve kapı saçaklığının önündeki çıplak ağaçları göstererek ekliyor: "Şu an bir çöl gibi, yağmurlu mevsimde geri dönerseniz aynı yer olduğuna inanmazsınız. Kuleden gördüğümüz bulut kaplı volkanlar klasik yağmur ormanlarıdır. Orada iklim Pasifik değil Karayibler'den etkilenir ve bütün yıl yağmur yağar. Sadece 20 mil uzaktaki bu yerde bitki topluluğu ve hayvan topluluğu tamamen farklıdtr." Yağmur ormanında orman gölgeliğini delen güneş ışığının okyanussal parıltılarıyla kesilmiş yeşil ve kahverengi bir denızin içinde kayboluyorsunuz. Her ağaç gövdesinin her santimetresi yosunla, örümcek ağlarıyla, bambaşka görüş açılarında dışarıya filiz veren parazit bitkilerle kaplıdır. Bu daha küçük organizmalar, kırkkanatlılardan kırmızımsı kahverengi mantarlara kadar daha küçük organizmalarla örtülmüştür. Yaşam üzerine yaşam kümelenmiştir. Janzen'in projesinin önemi etkileyicidir. Bulunduğunuz yerden itibaren 20 ayaklık alanda binlerce, belki on binlerce tür var, Janzen ise 20 mil içerisindeki her şeyi katologlamak istiyor! Bu çılgınca imkânsız bir iş gibi görünebilir. Benzer düşünceler Missouri Botanical Garden'da Peter Revan'ın aklından geçmiştir. Revan sözcüklerinı dikkatlice seçerek, "Ben Janzen'in fikirlerini tamamen destekliyorum. Ama çalışmasının dipsiz bir kuyu olmasından korkuyorum" diyor. Revan'ın belirttiğine göre, sahanın verilen bir parçası üzerinde ne kadar organizmanın yaşadığını kimse bilmediğinden ATBI incelemelerı daha uzun sürebilir ve beklenenden çok daha zor olabilir, başka bir yerde kullanılmaları daha iyi olabilen sınırlı bilimsel kaynakların tekelleştirilmesi sonucunu da verebilir. Raven, Dan Janzen'i küçümsüyor olabilir. Janzen, herkesin dediği gibi, olağanüstü enerji ve hayal gücünü pratik bir ustalıkla birleştiren ender bilim adamlarından biri. Kariyerinin başlarında ekolog olan Janzen yaratıcı problem çözücülüğünden dolayı ünlü oldu. Örneğin bir keresinde tohumların hayvanlar tarafından yenildikten ve çıkarıldıktan sonra filizlenme yeteneğinin olup olmadığını anlamak istedi. Hayvan denekleri mevcut olmayınca, deneyi tohumları kendi yutarak yaptı. (Tohumlar filizlendi.) Janzen ayrıca davramşları hakkında bilgi kazanmak için evin çevresinde hayvan beslemeye başladı. Bu şekilde, köpek büyüklüğünde tropik bir kemirgen olan erkek pacalarla ılgilı uzun süre devam etmekte olan bir bılmeceyi çözdü. Kaynak: Pop Sci.12/94) Nezihe Stres öldiipiip mii? Stres tek başına bir hastalık yapmaz ama aşırı stres ile kalp krizi arasındaki bağlantıyı da kurmak gerekir. Raria Öziaş ,* U Çılgınca bir iş mi? zun yıllardan beri, bir hobi olarak, stresin insan sağlığı üzerındeki etkisini inceleyen kaynakları toplamaktayım. Dünyada bu konuda ilginç derlemeler ve yayınlar çıkmaktadır. Son olarak elime çok ilginç bir literatür geçti. Literatür internasyonal bilimsel bir dergide yayımlanıyor ve stresin etkisiyle kalp krizinden ölümü konu alıyordu (1). Iki erkek kardeşten birincisi 38 yaşında ve soğuk bir ocak ayında saat akşam 17.00 civarında eve geliyor. 18.00 sıralarında yemeğini yiyor, daha sonra şöminenin yanına uzanıyor ve saat 19.40'ta da kalp krizi geçiriyor. 54 yaşında olan ağabeyi kalp krizi geçiren kardeşini canlandırmak için, büyük bir stres içinde, önce kalp masajı yapıyor, daha sonra ağızdan ağıza suni solunum uygulamaya uğraşıyor. Fakat kardeşi öldüğü için, yaptıkları işe yaramıyor. Tam o sırada kendisi kalp krizi geçiriyor ve takriben 20 dakika önce kalp krizi geçiren kardeşinin üzerine düşüp ölüyor. Yapılan otopsı bulgularına göre birinci kardeşin ölüm nedeni akut miyokard enfarktüsü olarak saptanıyor. Fakat ikinci ağabeyinin ölümünde kardeşini kurtarma sırasında aşırı stresin, çaresizlik ve panik durumunun ölümde önemli role sahip olduğu ileri sürülüyor. Buradaki mekanizmayı şöyle özetleyebiliriz: Kardeşin ölümünün oluşturduğu aşırı stres, sempatik sinir sisteminin aşırı aktivasyonu, kanda dolaşan katekolaminlerin ani yükselmesı, kalpte aşırı kasılma, damarların daralması ve ani hipertansiyon, kalp kası oksijensizliği, Kalp damarlarının daralması ventrikuler fibrilasyon, ani ölüm. Aşırı stres ile ani kalp krizi arasındaki ilişkiyi gösteren pek çok yayın bulunmaktadır. Bu yayınlarda, ani oluşan stresler arasında, köpek saldırması, heyecan uyandıran maçlar, trafik kazası, ciddi hastalığının olduğunu öğrenme, beklenmedık bir olayla karşılaşma gıbı faktörler sayılmaktadır. Psıkolojık stres strasında kişi alkollü ise veya fiziksel aktivite varsa, aşırı stresin ani ölüme neden olma olasılığı daha da fazla artmaktadır. Burada kardeşini kurtarmak için, hem kalp masajı, hem de suni solunum yaptıran ağabeyinin ölümünde, bu fiziksel aktivite ile birlikte psikolojik stresin etkisi büyük olmaktadır. Bu yazıda stresin ölüme neden olmasına tipik bir örnek verilmiştir. Stres, hastalıkların oluşumunda negatif bir faktördür. Herhangi bir psikosomatik hastalık oluşmasında kalıtsal faktörler, çevre faktörleri, stres, 3 ana faktörü oluştur lerinin sayılarının azaldığı tespit edilmiştir. Bu immun sistemi stres ile baskılanan kişilerde, enfeksiyonlara yakalanma, deri hastalıkları hatta kanser olma olasılığı çok daha fazla artmaktadır. Uzun süren kronik stres immun sistemi bozarak hastalıklara zemin hazırlamaktadır. Fakat yukarıdaki örnekte olduğu gibi stresin akut etkisi aşırı sempatik aktivite ve aşırı oranda katekolaminlerin kana verilmesiyle, ani ölümlerın meydana gelmesi çok daha değişik mekanizmaları içermektedir. Yapılan çok sayıda araştırmalarla insan organizması üzerine stresin olumlu veya olumsuz etkisi her geçen gün biraz daha gün ışığjna çıkmaktadır. Aşırı stresin insanı ölüme götüren bu et maktadır. Yoksa tek başına stres hastalık yapmaz. Fakat, stres ile insanın immun sisteminin deprese olduğunu bugün bilmekteyiz. Bu konuda yapılan bir araştırmada, hapisteki kişiler, yakınları kanser olan kışiler ve imtıhana girecek fakülte öğrencileri stresli grup olarak alınmış, bunların tükürüklerinde ve kanlarında yapılan araştırmalarda, normal stressiz kişilere göre immun sistemlerinin önemli ölçüde deprese olduğu, "Naturel Killer Cells" denilen savunma hücre kisinin yanında, optimal stresin insan başarısı üzerindeki olumlu etkisini başka bir yazıda tartışmak önemlidir sanırım. 1 Yoshida K. and et al: Successive cardiac death of brothers ın assocıatıon with stress. Jpn Cırc. J. 58 369373 (1994). * Prof. Dr., Istanbul Tıp Fakültesi, Fizyoloji Anabilim Dalı Çapa/ 34390/İSTANBUL 420 7