Katalog

BİLİM KÜLTÜR Sorun, buluşun anası Vehbi Belgil er buluş bir sorunu ortadan kaldırmak için yapılır. Çorapta ilk sorun uçtan ve konçtan delinme idi. Bu noktaların güçlendirilmesi ilk buluş oldu. Naylon ipllk ise çorap sorununu toptan yok etti. Buluş okullarına sorunlar gündelik yaşamdan gelir. Evvelce ütülemede kumaşın yanmamast için ıslak bez gerekli idi. Su buharlı ütü bu sorunu kaldırdı. Daha önceki ütülerde mangal kömürü kullanılıyordu. Büyük sıkıntı yaratıyordu bu. Elektrikli ütü, sorunu çözdü. Kısaca her buluş bir soruna çözüm bulmadan çıkıyor, Bunun için "sorun"un iyi açıklanması, yani tanımlanması gerekiyor. "Ütüde kömürü nasıl kaldırırız?" "Islak bez yerine ne kullanabiliriz?" türünden sorular çözüm yollarını açmıştır. Çözümde ikinci aşamanın "Fikir bulma" (ideafinding) olduğunu anlatacağız: I dan en çok yandaş toplayanının dört tekerlek çekerli fikir olduğunu düşünelim. Böylece de ikinci aşama sona erer. Çözüm bulma Arabanın çekme gücünün nasıl arttırılabileceği diye bir sorun düşünelım. Türlü fikirler akla gelebilir: Arabayı hafifletelim, motor kısmını öne alalım, daha saf benzin kullanalım, lastikleri daha girintili, çıkıntılı yapalım, arabayı önde giden bir başka arabaya takılacak urganla çekelim... gıbi önerıler gelir akla, buluş seanslarında. 50 fikir ortaya atıldığını düşünelım. Işin ilk aşamasıdır bu. ikinci aşamada bu fikirlerden en uygunu seçilecektır. Bunun için her fikir üzerinde görüşler ılerı sürülecektır. Işte "Fikir Çatıştırma" aşaması böyle başlar. Herkes her fikir üzerindekı fıkrını belırtır. Arabayı halatla başka arabaya çektirme düşüncesi ilk ağızda dışlanır. Çünkü, bunda, sorun, başka bir sorun çıkarmakla ortadan kaldırılmaya çalışılmaktadır. 50 fikrın ayrı ayrı tartışıldığını, bunlar Fikir bulma "Dört tekerlek çekerlı" fikrınin genellikle benimsenmesinden sonra sıra bunun nasıl uygulanacağı konusu önümüze gelir. Işin en önemli aşaması da budur. Çünkü öbür aşamalarda sadece fikirler ortaya atılıyordu. Bu aşamada çözüm bulunacaktır. Arabada çekme gücü genellikle arka tekerleklerdedir. ön tekerlek yön belırler. Arabayı ön tekerleklerin de çekebilmesi için motorda değişıklık gerekır. Yalnız motorda değil, hemen bütün organlarda... „ • ..,... e "Sorun, fıkır, çözum" bulma seanslarında birçok fikir ortaya atılır. Bunlar, zıhne açıklık getırır. "Güneş batınca Kadıköy nerde kalır?" şaşırtmaca sorusunda akla gelecek ilk yanıt "Batıda kalır", ama şaşırtmaca soruyu soran "karanlıkta kalır" türünden bir yanıt bekler. Çözümde çare aranırken hep geniş düşünce önem kazanır. Bunda bıze "çağnşım" olayı yardımcı olur. Bılındıği gıbı, çağnşım, fikrın fıkrı anımsatmasıdır. lar." Ve bu böyle gider... Çağnşım olayı "benzerlik"le de işler: Buna götüren sorulardan örnekler "Neye benziyor bu?" Amerikan film ödülü "Oscar", bir memur bayanın, ilk oskar'ı amcasına benzetmesinden bu adı almıştı. "Bu iki şey arasında ortak nokta yok mu?" Ortak nokta benzerlik... Çağnşım olayında "zıtlık" da büyük rol oynar. Kafamızda, dilimizde buna götüren sorular ~i çoktur: Acı, tatlıyı, siyah, beyazı, uzun kısayı, güzel, çirkini... akla getirir. Çağnşım olayını her gün yaşarız şu sözle: "Laf lafı açar, laf da tütün paketini açar." Buradakı "açmak" sözü "anımsatmak" anlamınadır. Başka örnekler Yakınlık: Yakınlık, zamanda ve mekânda yakınlık biçimleri ile aklımıza gelir: Atatürk akla Inönü'yü, Faruk Nafiz "hecenin beş şairi"ni anımsatır: Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya, Faruk Nafiz, Enis Behiç ve Halrt Fahri Ozansoy... Ankara'nın Altındağ semti kentin gecekondularını anımsatır. Taksim Meydanı Kanonika'nın ünlü heykeli, Atatürk Kültür Merkezi ve Inönü Gezisi'ni akla getirır. Benzerlik: Bir seyyar satıcının sesi sizi çocukluğunuzdakı macuncunun sesını veya LaurelHardy fılmlerinin unutulmaz seslendiricisı Ferdı Tayfur'u canlandırır gözünüzde. Dılımızdeki birçok tâbirler hep benzerlıkten alır gücünü. Renk adlandırmada "Kar beyazıkanarya sarısıçivık mavısıbıllur berraklığı..." benzetmede yararlanırız. Zıtlık: Eskı bir hamamın soğuk hava deposuna çevrilmesi ilginç bir zıtlıktır ve daha birçok zıtlıtı akla getirir. Fikir çatıştırmada çağnşım Koıu. i,,.a..g..., u,.. u l u .., tjı.l,..,^a, hemen kendı rahatsızlığınızı getırir. Bu da doktorunuza, bakımınıza, ilaçlarınıza götürür düşüncenizı. Belki de yabancı bir ülkedeki bir hastaneye. Nasıl olur bu? Şöyle. Çağrışımın geleneksel tanımında "Yakınlık, benzerlık, zıtlık" olayları karşımıza çıkar. Kubilay adı akla hemen Menemen'ı getirır. Çağrışımda ilk olay budur. Bunu sorun, fikir ve çözüm bulma ışınde şu sorula yanıtla kullanabiliriz: "Buna en yakın şey nedir?" Şöyle bir deneme yapalım: Tahin, pekmezı, pekmez, üzümü, üzüm, bağı... anımsatır. "Bağ" sözü bazılarında gülünç bir atasözümüzü akla getirır belkı de: "Destursuz bağa giren köpeğe dove döve pekmez sıçırtır 420 13