Katalog

BİLİM HUKUKU • Bılıme ve unıversıtelerın yonetımıne ılışkın hukuksal uyuşmazlıklarda uzmanlaşmış mahkemeler kurulması, unıversıtelerın her türlu eylem ve ışlemlerıne karşı, o kurumun mensubu olmak sıfatıyla dava açabılmek olanağının sağlanması, • Son olarak, hukukçu ve ıdarecı yetıştırılmesınde hukuk devletının kılıt taşı sayılan "in dubio pro libertate kuşkulu durumlarda ozgurluklerden yana olmak" ılkesının temel alınması, gereklı bulunmaktadır Bu taleplere elbette daha başkaları da eklenebılır *Doç. Dr., M.U. Hukuk Fakültesi, Hukuk Felsefesı ve Sosyolojısi Anabilim Dalı Başkanı 1) Ralf Dreier, Rechtstheorıe und Rechtsgeschıchte b y Rechtsdogmatık und Praktısche Vernunft Symposıon zum 80 Geburtstag von Franz VVıeacker Yayıma hazırlayanlar Okko Behrends, Malte DıeBelhorst und Ralf Dreier 1990 Gottıngen, s 21 2) Hayrettln Ökçesız, Bılım Hukukunun Temel Taşları, b y Cumhurıyet 16 2 1993, s 2 3) Bılım hukuku konulu çalışmalann içenksel tasanmı 1) Bılım Felsefesı ve Sosyolojısi yanında, bılımı kılgısal yanıyla yakından ılgılendıren ve onemlı oranda belırleyen bır 'bılım hukuku' alanı söz konusudur 2) Bu 'bılım hukuku' alanında hukuk (elsefesının, hukuk sosyolojısının, hukuk tarıhının ve yururlukte bulunan hukuk normlan anlamında dogmatık hukuk bılımlerının urettığı bılgiler yer almaktadır 3) Bılım hukukunun felsefesınde 'billm ahlakı' kaplamsal ve kaynaksal yardımcı bır yer tutmaktadır Hukuk felsefesının, genel etik ıçerısınde bulunmakla bırlıkte, kendine ozgu gelişımı ve sorunları vardır Bunlar bılımin pratığıne onemlı oranda yansımaktadır 4) Bılıme ılışkın hukuk normlarının toplum sal kökenlerı, bunların oluşumları ve değışımlerınin toplumsal nedenlerı ıle, konulan yenı normların bıllm topluluklarının yaşamına etkılerı bır 'bılım hukuku sosyolojisı'nın konusu olacaktır 5) Belırlı bır toplumun ya da değışık toplumların tarıhlerınde bılımsel etkınlıklerın hukuken nasıl duzenlenmış oldukları, tarıh bılı mının ılkelerıne gore ortaya koyulabılır Boylelıkle 'bılım hukuku tarıhı1, yukarıdakı sosyolojık çalışmalara onemlı verıler sunabılır 6) Bılımin pozıtıf hukuku, uygulandıgı ulkelerın bılıcllerını, bılımını, öğrencılerını ve öğretenlerını elbette doğrudan etkıleyen bır çerçevedır Geleceğe yonelık bır bılim hukuku polıtıkası' ıçın bunun anayasa ve yasalardan tuzuk ve yonetmelıklere, kazaı ıçtıhatlara ka dar araştırılıp, dızgeleştırılmesı gereklıdır 7) Boylesıne genış bır alana yayılan ve derınlemesıne yapılacak araştırmalara gereksınım duyan 'bılım hukuku'nu ılk elde ana hatrlarıyla ele alarak, ortak ve detaylı çalışmalara çağrıda bulunmalı ve bunlar ıçın maddı olanaklar aranmalıdır 4) 28 2 1995, Salı, saat 18 30, Yapı Kredı Sermet Çıfter Kutuphanesı, Beyoğlu, Istanbul 5) Yukseköğretımde Sorunlar ve Çözümler, Yayıma Hazırlayan Unıversıte öğretım Uyelerı Derneöı (Yayın Kurulu Turkan Saylan, Zafer Uskul). Istanbul 1990 6) Alman Anayasa Mahkemesı'nın yaptığı bılım tanımlarıdır BVerfGe 5, s 85 (146), BVerfGE 35, s 79 (113) 7) "O zaman, değışmez yöntem duşuncesı ya da ussallık kuramının çocuksu bır ınsan ve toplumsal çevre goruşune dayandıöı aşıkar olacaktır Tarıhın sağladıgı zengın maT zemeye bakabılenlere, açıklık, kesınlık, 'nesnellık', 'haklkat' blçımınde duşunme guvenlığı arayarak, daha aşağı turden ıtkılerını doyurmak ıçın bu malzemeyı yoksullaştırma nıyetı taşımayanlara, butun koşullarda ve ınsan ge lışımının bütün evrelerınde savunulabılecek bır tek ılke olduğu açık gelecektır O ılke de şudur Ne olsa gıder ": Paul K. Feyerabend, Yonteme Hayır Bır Anarşıst Bılgı Kuramının Ana Hatları Çev Ahmet Inam, Istanbul 1989, s 33 8) Bkz Okçesız, Sivil Itaatsızllk, Bilim hukuku: Kavramsal çerçeve Bilimin özgül bir hukuksallığa konu olması, toplumsal dönüşümler sonucu kaçınılmaz olmuştur. Ahmet Haluk Atalay* ıiçımsel tanımında bılım hukuku, |en genış anlamıyla bılımsel etkın"lıklerın normatıfı duzenını ıfade eder Kavramın, bır multıdısıplıner tabanlı hukuk alanının adı olarak kullanılması oldukça yenıdır ve kımı ulusal hukuklarda merkezı bılım polıtıkalarının etkılı bır enstruman olarak ozgul bır hukuksallığı hedeflemelerıyle gerçeklığe donuşmuştur öte yandan, bılımin hukuksallığı, Bılım hukukunun bır ozerk hukuk dısıplını olarak ınşasıyla da gerçekleşmış değıldır Ancak asıl yenı ve krıtık olan bılımin ozgul bır hukuksallığa konu oluşunu kaçınılmazlaştıran toplumsal dönuşumdur Bu donuşumun nıtelendırılışıne •'•şkın toplum kuramı ve toplumsal tarıh tartışmaları henuz tuketılmemış olsalar da bılımsel etkınlıklere ılışkın hukuksal duzenlemelerın bır yandan sayıca ve turce çeşıtlenışı, dığer yandan bu çeşıtlenışın kımı ortak unsurları bıçımlendırışı daha çok 2 Genel Savaş sonrası donemın bır urunudur Bu donem gerek kamu hukukunun gerekse kısmen ozel hukukun alt dısıplınlenne dağılmış durumda bulunan bılımsel etkınlığın bızzat kendısı ve turevlerıne ılışkın hukuksal sorunların, soz konusu alt dısıplınlerın ısterlerı ve kavramsal çerçevelertyle değıl de doğrudan bılımin ısterlerıyle bıçımlendırılmesı gereğının behrlemesıyle de karakterıze edılebılır Aslında bu, temel araştırmayla uygulamalı araştırmanın bırbırierınden ayrılamaz duruma gelışlerının, geleneksel "ıcat" surecının neredeyse olanaksızlaşıp yerını en enış anlamında modern ArGe surecıne bırakışının ve bır dızı dığer olgunun koşulladığı toplumsal donuşum her ne ıse onun hukuka yansıyışından başka bır şey değıldı Çunku bılım, hukuk ıçın ayrı bır' kategorıye gereksınım duyuran bır sorun olduğu kadar hukuk da bılım ıçın bır sorun olmaya başlamıştı Her hukuksal duzenlemenın asgarı on koşulu duzenledığı alanı bır bıçımde tanımlamak olduğuna gore bılıme ılışkın hukuksal duzenlemeler de ıster ıstemez neyın bılım olduğunu soylemış oluyorlardı Bılım hukuku dogmatığının ılkel malzemesını, bır yandan tek tek bılimcılenn ya da bılımcı topluluklarının statulenne, dığer yandan bılımsel araştırma kurumlarına ılışkın her duzeyde mevzuat oluşturur öyleyse, Bılım hukuku dogmatığının kurucu kavramı bilimsel araştırmadır (') Tanımlanabılır, turlere ayrılabılır ve olçulebılır A bır kavram olarak araştırma, hem bılımsel etkınlığe temel hak kategorısı sunuşuyla hem de asal ışlevlerınden en az bırı olan bu kurumların hukuksal duzenlenışlerınde verı alınmasıyla Bılım hukukunun daha çok bır kamu hukuku dalı oluşunu da genış ölçude belırier Bu karakterıstlık, bılım hukuku yazınında bilım adamlarının uçüzü olarak adlandırılan unıversıte unıversıte dışı araştırma kuruluşlarıozel araştırma kuruluşları bıçımındekı kurumsallıkların baskın kamusal nıtelığıyle de belırgındır Her tekıl hukuk dogmatiği ıçın geçerlı olduğu gıbı Bılım hukuku dogmatiği ba kımından da kendı nesnesını oluşturan hukuksal duzenlemelerı genel normlar sıra duzenıyle koşut bıçımde belırlemek temel bır adımdır Bu anlamda bılım mevzuatının ıç sıra duzenı kabaca, en ustte anayasanın gerek bılım ozgurluğu, gerekse bılımsel kuruluşların kurumsal ana ılkelerıne ılışkın duzenlemelerının yer aldığı, altında bu konuya ılışkın yasa ve kanun hukmunde kararnamelerın bulunduğu, ardından tuzuk ve yonetmelıklerın geldığı bılımsel etkınlığe değın bır normlar pıramıdını bıçımlendırır Kendısıne bu sayılanlarla aynı bağlayıcılıkta bır normatıvıte atfedılemez gıbı görunse ve bu yuzden mevzuat kavramının geleneksel ıçerığıyle tam uyarlık taşımadığı ızlenımı uyandırsa da, bılım hukukuna ılışkın bır ozgulluk anlamında kalkınma planları da, olguda, bılımin normatıf duzenının onemlı blr unsurudur 1 Araştırma kavramı, yalnızca doğa ve muhendıslık bılımlerı alanını değıl, ama ınsan bılımlerı araştırmalarını da kapsar bıçımde anlaşılmalıdır 2 Tursel ayrım ve tanımlara ılışkın FRASCATI bılgılerı ıçın bkz Ergun Turkcan, Teknolojinin Ekonomi Politiği (Ankara A I T I A Yay , 1981) ss. 147168 * Marmara Üniversitesi Hukuk FakültesiHukuk Felsfesi ve Sosyolojısi Anabilim Dalı bılınen kukurtle demlrle (demır pırıt) kaplı olabıleceğını değınmış, ancak Fegley, Venus atmosferınde bu maddenın değışmeden kalamayacağını ılerı surerek bu goruşe karşı çıkmıştı VVashıngton Unıversıtesı araştırmacıları ıse, dağlann kurşun sulfıd, bakır klorıd ya da çınko, arsenık, bızmut, antımuan gıbı başka madenı bıleşıkler ıçerdığı goruşunu savunuyor Dunya uzerındekı yanardağlardan bu tur bıleşıkler ıçeren buharlar çıkması, Venus uzerınde de bu tur buharlar çıkaran çok sayıda etkın yanardağ bulunduğunun bır göstergesı sayılıyor. Yanardağlardan çıkan bıleşıkler alçak yerlerde buharlaşırken, yuksek yerlerde ısının daha duşuk olması nedenıyle yenıden yoğunlaşıyor Bu surecın 10 mılyon yıl ıçınde, Venus uzerındekı dağlann tepelerını parlak metal bıleşıklerınden oluşan bır katmanla ortmuş olabıleceğı belırtılıyor (ns 4 3/ru) Bilim mevzuatı Bilimi hukuku dogmatiği Venüs'ün metal kaplı dağları W ashıngton unıversıtesındekı gezegen uzmanlarına gore Venus uzerındekı dağlann ınce bır madenle kaplı olması buradakı şaşırtıcı radar yansımalarına ışık tutabıhr NASA uzay araştırma aracı dort yıl boyunca Venus gezegenının yuzeyını duyarîı aygıtlarla tarayarak gezegenı çevreleyen kukurt bulutlarını yakından ınceledı Gezegen yuzeyının 3 kılometrenın ustundekı yuksekhklerınde yer alan dağlarda kayalık alanlara kıyasla daha fazla Magellan radar sınyalıne rastlanması buranın buzla kaplı olduğu ızlenımını verıyordu Oysa kı, Venus gezegenının fırın sıcağında buza rastlamak olanaksızdı Bu durumdan yola çıkan Robert Brackett, Bruce Fegley ve Raymond Arvıdson dağlann metalık bır çığ ortusuyle kaplı olabıleceğıne dıkkat çektı Daha oncelerı Massachussetts Teknolojı Enstıtusu'nden Gordon Pettengill de dorukların "enayı altını" olarak 420 12