Katalog

BİLİM HUKUKU Bir 'bilim hukuku'nun temellerini arayış Kendine özgü sorunlarından hareketle, hukuk bilimleri arasında bir "bilim hukuku"nun tasarlanması ve geliştirilmesi ve uzmanlaşmaya gidilmesi zorunlu görünüyor. Hayrettın Ökçesiz* ı. Bıhm Mevzuatı" başhğını taşıyan ve Gürol Irzık, Ahmet Haluk Atalay ıle bırlıkte benım de konuşmacı olarak katıldığım .bır panelde konuyu dınleyıcılerle beraber derınlemesıne ırdelemek ve tartışmak olanağını bulduk (4) Ulkemızde bılımın ve unıversıtelerın sorunları uzerıne, sorumluluk hısseden kışıler ve çevreler dur durak bılmeksızın, her fırsatı değerlendırerek gıtmektedırler Içtenlıkle ve ınatla bılımın nıtelıklı ve oz gur olması gerektığı vurgulanmaktadır Cumhurıyet Bılım Teknık, Bılım ve Utopya gıbı bılım dergılerı bılımın ve bı lımcılerın sorunlarını sureklı ortaya koy makta, onların ağzı, dılı olmaktadır Unıversite Oğretım Uyelerı Derneğı ılk yayınını Yuksekogretımde Sorunlar ve Çozumler konusuna ayırmıştı (5) Oğretım elemanları bır sureden berı dernekleşe tır C eza Hukuku, Medenı Hukuk, Ana yasa Hukuku gıbı alışılagelen hukuk dalları yanında gıderek, Çevre Hukuku, Insan Hakları Hukuku gıbı yenı hukuk dalları oluşturulmaktadır Bu oluşumların elbette kendılerıne ozgu anlamı ve nedenlerı vardır Bunlardan en goze çarpanı, geleneksel sıstematık (tek dısıplınlı çok konulu) sınıflandırma yanında, guncel, problematık (çok dısıplınlı tek konulu) ınceleme ve araştırma gereksınımının kaçınılmazlığıdır "Bılım hukuku" kavramına ılk kez, hukuk fılozofu Ralf Dreier'ın 1990 yılında yayımlanan bır makalesınde(i) rastladım Yalnızca "VVıssenschaftsrecht" deyımını kullanıyor ve ona başkaca bır nıteleme ya da açıklama getırmıyordu Ona gore bılımın ve araştırmanın ıkı ılgı turu vardı Bılmek ısteyenın, bılıncının, her turlu sonucuna katlanması gerektığı, zamansal ve parasal olanaklarının elverdığı olçude bağımsızca araştırabıleceğı oznel ilgı'sının yanında onun, ılgılı bılım topluluğu nun konvansıyonları ve otekı toplumsal normlarca belırlenmış bir bılımsel ılgı (nesnel bilımsel ilgı) alanında da yer al dığını soyluyordu Bılım etığının yanında, bılım hukukunun normları da, bır meslek erbabı olarak bılımcıyı çevrelemektedır Butun (kuramsal ve kılgısal) aklın uç temel ılgısı (I. Kant'ın uç temel sorusu Ne bılebılırım? Ne umıt edebılırım? Ne yapmalıyım?) ozellıkle boylesıne bır ozı nesnel, ya da nesnel alanın ayrıştığı olgusal normatıf şemada çelışme ve çatışmaları sapma ve uyumları bakımından bıreysel ve toplumsal boyutlarıyla belır gınleşmektedır Bır bılım olarak hukuk da o zaman, bılımı kendı ılgı alanının olçut lerıyle kılgısal anlamda sorunsallaştırabılır Kendine ozgu sorunlarından hareketle, hukuk bılımlerı arasında bır "bılım hukuku"nun tasarlanması ve geliştirilmesi, bu alanda uzmanlaşmaya gıdılmesı en azından dığer yenı oluşan bılgı alanlarındakı kadar zorunlu gorunuyordu "Bılım huku ku" konusunun, (Almanca yazılmış olanların dışındakı çalışmaları da kapsayan KJB'de Karlsruher Jurıstısche Bıblıographıe yaptığım genel bır taramayla), bundan onöç, ondört yıl oncesıne dek gıttığını gordum Son yıllara doğru kavram alanı ve bağlamı gıderek farklılaşmakta, hatta bır bılım hukuku araştırma enstıtusunun kurulmasına ılışkın arastırmalar dahı gundeme gelmektedır Ulkemızde ılk olarak ıkı yıl once, Cumhunyet Gazetesı'nde hukuk felsefesı açısından bakmaya çalıştığım bır makalede bu kavramdan söz edılmış oldu (2) Bu konuda son eskızımı ıse yaklaşık uç ay önce Orhan Bursalı'ya gonderdım (3) Yapı Kredı Bankası'nın kultur etkınlıklerı kapsamında gerçekleşen ve Orhan Bursalı'nın duzenleyıp yonettığı "Bılım, Blrey ve Etık" çerçevelı "Salı toplantılan"ndan bırınde, "Bılım Hukuku, Bılımın Doğası ve Bılımın toplumsal onemı ve değerı yanında ınsan bıreyı ıçın her turlu kamu yararı duşuncesınden ayrı tutabıleceğımız bır ınsan onuru yanı da vardır Bu, ınsanın son amaç olduğu duşuncenın ve bılımın koşulsuz ozgurluğu temelınde bır kesın buyruk tarzıdır rek, sendıkalaşarak, oluşacak bır sıvıl topluma kendı katkılarını getırmektedır Etkıleşım ve bılınçlenme ortamı gıderek yoğunlaşmakta, bu alandakı temel sorunlar kamuya gıderek daha çok mal olmaktadır Sanırım, maya tutmaktadır Bılım, bıhmcının bıreysel eylemlerını ve amaçlarını aşan ortaklaşa bır ıştır Sorunları once bılım topluluklarının, sonra da tum toplumun sorunlarıdır Bu sorunların ustesınden yalnızca bıhmcının kendı ola naklarıyla gelmesını beklemek, araştırma ve oğretımde nıtelık ve kapasıte kaybına yol açar Toplum ayakta durabılmek ıçın gereklı bulunan bılgı duzeyının altına du şer Bu, vebadan daha beter bır felaket II. Bılım ıster "Gerçeğın ıçerık ve bıçım bakımından cıddı, planlı olarak ortaya çı karılma gırışımı sayılabılecek" her etkıniık ya da "metodık, sıstematık ve denetlenebılır tarzda yenı bılgıler kazanma amacıy la gerçekleşen tınsel etkınlıkler" olsun (6), ısterse Paul K. Feyerabend'ın "Anythıng goes (ıstedığın şeyı yap, ne olsa gıder)" dedığı anlamda (7) anlaşılsın, antropolojık verılere bağlıdır Elbette ınsansız, bılım de tasarlanamaz Katı pozıtıvıst anlayışa kulak vermeyerek hukuku, adalete yonelmış bır toplumsal duzen ve normlar dızgesı olarak değerlendırecek ve bu "adalef'ı, Gustav Radbruch'un ılerı surduğu ve Arthur Kaufmann'ın "Real Dıskurs" kuramı temelınde gelıştırdığı bır ıde bı çımınde tasar layacak olursak (8), onun eşitlık, amaca uygunluk ve hukuk guvenliğl oğelerınden oluştuğunu go ruruz Buna gore bır hukuk normunun adıl sayılabılmesı ıçın bu uç olçu de uygun bı çımde duzenlenmış olması gereklıdır Du zen olarak hukukun da sureklı bu uç hedefe yonelık bulunması zo runludur Buradan bılım yaşa mını duzenleyen, yonlendıren normların bır butunu olarak algılayacagımız bılım hukukunun "hukuk" olmak talebı de bu uç oğenın kendı bakımlarından bılım hukukunun dığerlerınden ayıran önemlı ozellıklerı yoktur Bılım hukukunun temel taşlarını, hukuk ıdesının "amaca uygunluk" ölçutu alanında bulup yerleştırmemız gerekmektedır Dığer bıçımsel ve ışlevsel oğeler (yanı eşıtlık ve hukuk guvenlığı ölçutlerı) yanında amaca uygunluk, hukuk normlarının ıçerıksel yanını deyımlemektedır Kaufmann Hukuk Idesı şemasında, ıçerıksel anlamda hukuk ıdesının karşısına bır Insan Idesı kavramını koymakta ve şemayı tersınden de okunabılecek tarzda bır sımetrıye kavuşturmaktadır Hukukun amacı bır yerde ınsan olmaktır Insan, bı rey, toplumsal bır varhk ve kultur değerlerınının yaratıcısı olarak, temel hakları ve ozgurluklerıyle hukukun ıçerıksel boyutunu oluşturmaktadır Onun şemasında ınsan bıçımsel açıdan (yanı eşıtlık açısın dan) özerk (otonom), ışlevsel açıdan (ya nı hukuk guvenlığı açısından) yaderke bağlı (heteronom) olarak gorunmektedır 'Insan" kavramını, hukukun amacı olması açısından dığer ek bazı uçuzlerle (trias) somutlaştırmak ıstıyorum bunlardan ılkı ınsanı oluşturan butunluklerdır bunlar "dırımsel butunluk", "tınsel butunluk", duyunçsal butunluk"tur Bu butunluklerın kurulup korunabılmesı ve gelıştırılebılmesı ıçın ınsan uç temel gereksınım ıçerısındedır Bunlar "özgurluk", "guvenlık" ve "eşıtlık"tır "Insan onuru" olarak da nıteleyebıleceğımız bu çekırdek alan hukuk duşuncesıne yukarıda verdığım uç öğelı bır "hukuk ıdesı" ya da "genış anlamda adalet" ereğı bıçımınde yansımaktadır Devlet ıse boyle bır hukuk anlayışının urunu olarak özgurluk, guvenlık ve eşıtlık boyutlarıyla tasarlanabılır Bu devlet, çağdaş hukuk devletı modelıdır Devletın hukuk devletı olması gereğı onun sosyal devlet ve bır "kultur devletı" olmasını da zorunlu olarak ıçermektedır Insan onurunu temel alan hukuk devletı felsefesı, ınsanın dırımsel butunluğune sosyal devlet, tınsel ve duyunçsal butunluğune de kultur devletı olmak gereğıyle karşılık vermektedır III. Bılım hukukunu, bıhmcının ve bılım topluluklarının butun eylemlerının hukuksal çerçevesı olarak alırsak, özgurluk, guvenlık ve eşıtlık değerlerını bıhmcının de dırımsel, tınsel ve duyunçsal butun luklerının gerçekleştırılmesının bırer aracı olarak bu hukukun temel ılkelerı saymak olanakhdır Bu değerlerın bıhmcının gun luk yaşamında gerçekleşebılmesı ıçın ozellıkle, • Koşulsuz bılım ve duşunce ozgurluğunun ve • Çalıştığı kurumda veya ortamda fızıkı verımlılık koşullarının sağlanması, • Bılımcılerın ve kurumlarının, ışlevlerı nı gereğınce yerıne getırebılmelerı ıçın yeterlı asgarı malı olanaklara kavuşturul maları, • Butun bılımcılerın 'hakıkat' değerı karşısında eşıt sayılması ve yonetsel yapının bu ılkeye gore demokratık ve yatay tarzda yenıden duzenlenmesı, • Bılım ortamını kurmakla yukumlu kultur devletının bu ışlevını yerıne getırırken bılım özgurluğune olumsuz etkısını onle mek ıçın (orneğın, bılımın teşvıkı konusunda verılecek nıtel ve nıcel kararlarda sıyası ıktıdarların yetkılennı sınirlayacak) bağımsız kurullar ve ozerklık kurumlarının geliştirilmesi, • Kuramların, goruşlerın sıyası ıktıdarla butunleşerek tekelleşmesının onlenmesı, ozellıkle çocukların eğıtımınde bu tekelleşmenın onune geçılmesı, • Bılım ve duşunce ozgurluğunu zorlaştıran, "umumı ahlak ve adap", "kamu duzenı", "mıllı guvenlık" gıbı sözde hukukı kalıpların ıçerıklerının bılım hukuku açısından olabıldığınce somutlaştırılması, Lütfen sayfayı çeviriniz 42011