Katalog

B I Ll M T A R I H I TIP S AÖLIK Danvvin 186 yaşında. Asuman Ü. Müftüoğlu l üyük doğa bılımcısı Charles Robert Darvvin 12 Şubat 1809'da In' gıltere'de Shrewsbury'de doğdu Baba tarafından unlu bılım adamı Erasmus Darvvın'ın torunu ana tarafından da tanınmış seramık ustası Wedgwood aılesınden gelıyordu Okulda parlak bır öğrencı olmayan Charles önce Edınburgh Unıversıtesı'nde tıp, sonra da Cambrıdge'de Chrıst College'de papazlık eğıtımını yarım bıraktı Klasık öğretılerden çok doğa ve sporla ılgılenıyordu Etkılendığı botanıkçı Henslovv'un onerısı ıle Ingıltere hukumettnın bılımsel araştırma ve gozlem yapmak uzere dunya turu na çıkarmaya hazırladığı "Beagle" adlı gemıdekı araştırma ekıbıne katıldı 18311836 yılları arasında bu gemı ıle Patagonya, Tıerra del Fuego, Şıh ve Peru kıyılarını, Pasıfık adalarını, Yenı Zelanda, Avustralya ve Guney Afrlka kıyılarını dolaştı Yanardağlar, tropık ormanlar, fosıller, ılkel ınsan toplulukları, kuşlar ve surungenler uzerınde gözlemler yapmak, denız kıyılarının harıtalarını çıkarmak ve zaman ölçum Istasyonları kurmak bu gemının gorev lerı arasında idi. 1839'da bu gozlem ve ıncelemeler Journal of Researches into the Geology and Natural History of the Various Countries Vısıted by H.M.S. Beagle, 183236 (H M S Beagle Gemısının Uğradığı Çeşıtlı Ulkelerın Jeolojısı ve Doğa Tarıhı Uzerıne Yapılan Araştırmaların Gunluğu, 183236) başlığı altında yayımlandı Bu yapıt daha çok jeolojıye agırlık verıyordu Yanardağlar, mercan adaları hakkındakı gözlemlerı jeolojıye ozgun katkılardı Darvvin hayvanlar uzerlnde gezı sı.asındakı gozlem ve ıncelemelerı, gezıde topladığı hayvanları sınıflandırarak The Zoology of the Voyage of the Beagle (Beagle Gezısının Jeolojısı) adlı kıtabında topladı (17441829) özel bır yer tutar Tek hucrelı canlılardan ınsana kadar uzanan bır "evrım ağacı" çızen Lamarck'a göre evrımın nedenı canlılarda kusursuzluğa yönelmedır Evrım, canlıların gereksınmelerı doğrultusunda gerçekleşır, yanı çok kullanılan organlar gelışir, kullanılmayanlar körelır Zurafanın boynunun uzaması buna ornek gösterıldı Canlının yaşamı sırasında edındığı ozellıkler de soyuna geçer (Lamarck'ın kalıtım göruşu) Daha sonraları genetık bılımındekı ılerlemeler Lamarck'ın edınsel ozellıklerın kalıtımla soya geçmesı kuramını desteklemedı Beagle bılımsel gezısınde yaptığı gozlemler, tarımda bıtkı ve hayvan soylarının lyıleştırılmesınde gösterılen başarılar Darwın'de türlerın değışmezlığı göruşune karşı cıddı kuşkular uyandırmıştı Insanlar tarafından bıtkı ve hayvanlar uzerınde gerçekleştırılen yapay evrımın doğada da aynı bıçimde fakat daha yavaş oluştuğuna dlkkat etmıştı Bır turun butun bıreylerının özdeş olmadığını bılıyordu Çevreye uyum sağlayan türlerın ureyıp gelıştığını, uyum sağlayamayanların yok olduğunu fosıller, kuşlar, surungenler ve denız hayvanları uzerınde yaptığı gözlemler ve ıncelemeler sayesınde oğrenmıştı Bu sırada okuduğu Malthus'un An Essay on the Principle of Population (Nufus llkesı Uzerıne Bır Deneme) kıtabından da etkılendı Malthus dünya nüfusu geometrık olarak artarken besı kaynaklarının sadece antmetık oranda artmasından yoksulların açlıktan olme tehlıkesı ıle karşılaşacağı savını ilerı sürmuştu Besı kaynaklarını da bılınçlı olarak artırmayı başaran ınsanda bu sav doğrulanmamışsa da besınlerını yapay yolla artırabılme yeteneğı olmayan havyan ve bıtkılerde bu sav geçerlı olabılırdı Yaşam savaşında hayvan ve bıtkıler bırbırlerı ıle yarışma durumunda ıdı Bu yarışmada guçlu ve çevreye uyum gösterenler ustun gelıyor, zayıf ve uyumsuz olanlar yok olup gıdıyorlardı doğal ayıklanma. Bu terım hayvan ve bıtkı soyunun ıslahı ıçın hayvan besleyıcılerı ve bahçıvanlar tarafından uygulanan yapay ayıklanma dan esınlenmiştı Doğada besınını daha kolay sağlayan ve duşmanlarından daha lyı korunan canlılar soylarını surdururken, beslenemeyen ve korunamayan canlılar doğal olarak ayıklanarak yok olur 18361858 arasında 23 yılda formulleştırdığı bu kavramı The Orıgın of Specıes by means of Natural Selectlon (Doğal Ayıklanma Yolu ıle Türlerın Doğuşu) yapıtında yayımladı Darvvın'ın evrım kuramına gore yeryuzundekı canlı yaratıklar yavaş ve devamlı bır değışme halındedır Değışme yonu ıçınde bulundukları ortama uyabılme doğrultusundadır Daha kolay ve bol besın bulabılen, duşmanlarından daha lyı korunabılen bıreyler, zayıflara gore yaşamlarını daha uzun surdüreblleceklerı ıçın yavrulama olanağına daha fazla sahlp olur Aç kalan veya duşmanlarından korunamayanlar erken oleceğı ıçın daha az sayıda yavru bırakabılırler Bu suretle guçluler hem kendı yaşamlarını surdurebılır (survıval of the fıttest), hem de sayılarını daha çok çoğaltır Guçsuzler ıse hem kendılerı erken ölduğu hem de kısa yaşamlarında daha az sayıda yavru bıraktıkları ıçın yok olup gıderler Zurafa örneğı Darvvın'cılere göre şöyle açıklanır Zurafa ıçınde boynu en uzun olanı ağaç tepelerındekı yapraklara kolayerıştığı ıçın en lyı beslenır lyı beslenen bu hayvan duşmanlarından daha kolay kaçar Erışkın yaşa ulaşan uzun boyunlu zurafanın bırçok uzun boyunlu yavrusu olur Surudekı kısa boyunlular ise lyı beslenemedıklerı ve lyı kaçamadıkları ıçın yavrulama yaşına gelmeden olur Bu şekılde zamanla sürude uzun boyunlu zurafalar çoğalır, kısa boyunluların sayısı ıse gıtgıde azalarak kısa boyunlu zurafa cınsı dunyadan sılınır Bu değişımın ortaya çıkabılmesı ıçın bınlerce, mılyonlarca zurafa kuşağının aynı yönde degışiklık göstermesı gerekır Yayımlanır yayımlanmaz buyuk yankılar uyandırmaya başlayan bu eser hemen kapışıldı 13 yılda altı baskı yaptı Darvvın'ı destekleyenlerın yanında, eleştırenler daha çok oldu Darvvın'e karşı çıkanları ıkl gruba ayırabilırız (1) Darvvın'ın kullandığı, varsayımlardan yararlanarak gozlem yapma, yöntemine karşı çıkan klasık bılım adamları, (2) Canlıların ortaya çıkmasında yaratılış doğmasından başka goruş kabul etmeyen dın adamları Bu tartışmalar zaman zaman tavsayıp, zaman zaman şıddetlenerek gunumuze kadar devam etmektedır Darvvınızm karşıtı kuramlarla NeoDarwıncıler'ın yanıtları başka bır yazımızın konusu olacaktır Darvvin kuramını genışletıp açıkladığı uç kıtap daha yayımlandı The Variation of Anlmals and Plants under Domestıcatıon (Evcılleştırılen Hayvan ve Bıtkılerde Degışiklık) 1868'de, The Descents of Man and Selection ın Relatlon to Sex (Insanın Tureyışı ve Cınsellık llışkıh Ayıklanma) 1871'de, The Expressions of the Emotions of Man and Anımals (Insan ve Hayvanlarda Duygulann Ifadesı) 1872'de çıktı Bunlardan başka botanık alanında da onemlı katkılarda bulundu Darvvin yaşamının son 40 yılını kronık bır hastalığın belırtılerını çekerek geçırdı Sonradan bu belırtılerın Chagas hastalığına uyduğu anlaşıldı Beagle yolculuğunda şımdı T.Cruzi dıye bılınen bır etkenın ısırması ıle kaptığı bu ınfeksıyon ılerı yaşlarda onun yaşamını oldukça guçleştırdı 19 Nısan 1882'de kalp krızı sonucunda oldu Parlamento uyelerının gayretı ıle Westminıster Abbey'e gomuldu Kaynaklar 1 AnaBrıtannıca Cılt 9, s 310 2 Hayat Ansıklopedısı. Cılt 2, s 887 3 Maynard Smıth, J. Dıd Darvvin Get It Rıghf Penguın, 1988 Hepatit C, oncelerı kan naklı yapılanlarda çokça gorulen, fakat venlen kanların artık taramadan geçlrılmesıyle eskısı kadar sık gorulmeyen bır hastalık Hastalığa neden olan vırus ancak son on yıl ıçınde tanınabılmış hem vırus hem de hastalığın özellıklerı buyuk olçude aydınlığa kavuşmuş Vırus ıçeren kanın nakledılmesı halınde karacığer hastalığına aıt ılk kan testı sonucunun ortaya çıkması, ortalama 68 hafta suruyor Ne var kı bu durum, vırusun tehlıkelı olmadığı anlamına gelmıyor, çunku genellıkle karacığerde kronık hastalık oluşturuyor Bır araştırmaya gore hastaların yuzde 2030 kadarında sıroz meydana gelıyor Uzmanlara gore bu vırusun yol açtığı hastalığın kronıkleşmesınde hepatit B ınfeksıyonu, alkol veyaınsan ımmun yetmezlık vırusu kolaylaştırıcı rol oynuyor Tedavı ınterferonla yapılıyor Ne yazık kı her hastada kalıcı lyıleşme beklenmıyor Son zamanlarda vıruse etkılı bır başka ılacın ınterferonla bırlıkte kullanılması uzerınde duruluyor Hastalığın yerleşıp karacığerde hasar yarattığı hastalar ıçınse karacığer naklınden başka çare yok Hepatit C: Sinsi hastalık Amalgam, dış hekımlığınde çok kullanılan bır madde Amalgamın cıva zehırlenmesı ve başka çeşıtlı hastalıklara yol açtığı konusundakı ıddıalar şu sıralarda Batılı ulkelerın ka muoyu gundemınde, Oysa uzmanlar, dış hekımlığınde kullanılan maddelerın yıllardır edınılen deneyımlere gore emnıyetlı olduğu göruşunde Yan etkılere ender rastlanıyor, bu etkılerse zehırlenme değıl, alerpk sorunlarla ılgıli Ustelık bılım adamları dış hekımlığımde kullanılan amalgamın, ıçerdığı cıva buharının en fazla yumuşak haldeyken yayıldığını, yanı teorık olarak dış hekımlerı ve yardımcılarının en fazla rısk altında olacakken boyle bır durumun gorulmedığını savunuyorlar Amalgam zararlı mı? Video oyunu ve sara nöbeti O zamana kadar her bıtkı ve hayvan turunun ayrı ayrı yaratıldığı ve değışmez nıtelığı sorgusuz kabul edılıyordu Hemen butun dınlerın bırleştığı yaratılış göruşune gore butun canlılar evvelce var olan bır fıkre gore tek tek yaratılıyordu Eskı Yunan fılozoflarının bır kısmı evrım kavramını ortaya atmışlar ıdıyse de Orta Çağlar'ın sıkı dınsel baskısı bu fıkrın gelışmesıne olanak vermemıştı. Unlu Fransız doğa bılımcısı Bufon (17071788) Histoıre Naturelle, Generale et Partıculıere (Doğal Tarıh, Genel ve özel) adlı 44 cıltlık yapıtında bırçok doğal bulgu ve olguları ınceleyerek aralarındakı ılışkılere dıkkatı çektı ve bazılarının açıklamasında evrım kuramını gundeme getırdı 18 ve 19 yuzyılda evrım kavramı ıle uğraşan bırçok bılım adamı arasında Lamarck Evrim Kuramı'nın biçimlenmosi Vıdeo oyunu oynarken gençlerde sara nöbetı gorulebılıyor 198O'lı yıllardan bu yana vıdeo oyunu oynarken epılepsı nobetı, yanı sara nobetı geçıren vakaların bıldırıldığıne değınen uzmanlar, yanıp sonen flaş tarzı ışık uyarısına kalıtımsal da olabılen bır duyarlılığı olan kışılerde ılk nobetın bu tur göruntulerın yer aldığı ekran karşısında meydana gelebıleceğını bıldırıyor Bu kışıler, ekrandakı goruntuler yuzunden sara hastası olmuyorlar, yanıp sönen, flaş tarzı parlamalı goruntuler nobet ıçın tetığı çeken unsur oluyor Uzmanlar bu durumun tedavı gerektırdığını, hangı turden görsel etkıyle nöbetın ortaya çıktığını bılenlerın bu tur ortamlardan kaçınmaları gerektığını belırtıyor Ister vıdeo oyunu ıster televızyon ekranı olsun, bu tur yatkın kışılerde guneş gozluğu veya tek gozun kapatılması, ışığa duyarlılığı azaltabılıyor Vıdeo oyunlarının ambalajında epıleptık hastalar ıçın ozel uyarı ıfadelennın, butun tuketıcılerp yonelık olarak genışletılmesı gerek tığı, çunku aslında epıleptık olup da henuz nobet gaçırmemış, ama ekrana bakarken ılk nobetını geçırebılecek genç tuketıcılerın bulunabıleceğı ıfade edılıyor 4127