Katalog

G EN V E PATE NT A R A L I K A Y I N D A G Ö K Y Ü Z Ü Canlı varlık ve gen patenti Yüzlerce Başvuru/ Ahlaki sınırlar genellikle belirsiz/ Ticari ilgi Giineş, Ay ve Gezegenler • Yılın en uzun gecesi 22 aralıkta. • Venüs sadece alacakaranlıkta Batı ufkunda. • Satürn hâlâ gökyüzünde. Tııncın Özışık, Mevlunu Başal* Güneş, Ay ve gezegenlerin bu ayki durumları: Güneş: Aralık ayı suresınce Akrep (Scorpıon) Takımyıldızf nda bulunacak olan Guneş ay başında Dunya'dan 147 5 mılyon km uzaklıkta olacak ve ay sonunda bu uzaklık 147 mılyon km'ye duşecektır Aralık ayında herhangı bır Guneş tutulması olmayacaktır Ay: Aralık başında Balıklar (Pısces) Takımyıldızı nda, hava karardıktan sonra Guneydogu'da, İlk Dordun ıle Dolunay arasında bır evrede gorunebılecek olan Ay 9 aralıkta Dunya'dan en buyuk (406 263 km) ve 22 aralıkta da en yakın uzaklıkta (356 825 km) 27 aralık akşamı hava karardıktan sonra Saturn ıle Ay Guney'de 45 derece kadar yukseklıkte yanyana olacaklar Ay'ın safhaları ıle bu safhalara gırdıgı arıh ve zamanlar aşağıdakı gıbıdır Safha Dolunay Son Dordun Yenı Ay İlk Dordun Tarih 7 Aralık 15 Aralık 22 Aralık 28 Aralık Zaman 03 27 07 31 04 22 21 06 Venüs: Bu gezegen aralık ayı boyunca Guneş'ten olan açısal uzaklığını yavaşça arttırarak, gunbatımında Batı ufkunda parlak bır şekılde gorunecektır Merkur, Mars, Jupıter: Aralık ayı suresınce, gokyuzunde Guneş'e yakın ko numlarda olmalarından dolayı, bu gezegenlerin gozlenmelerı mumkun olmayacaktır. Satürn: Kova (Aquarıus) Takımyıldızı'nda bulunan Saturn, kasım ayında olduğu gıbı, aralık ayında da en kolay gozlenebılecek gezegen Yavaş yavaş halkaların bulunduğu duzlemden ayrıl dığımız ıçın onumuzdekı aylarda gıderek halkalar gorunur olmaya başlayacak Uranüs ve Neptün: Daha öncekı bılgılerden hatırlayacağımız gıbı, Dunya'ya çok uzak olan bu gezegenlerden Uranus, uygun gozlem koşullarında, Nışancı Takımyıldızı'nda çok sonuk bır cısım gıbı gorulebılır Neptun ıse hemen yanında, fakat çıplak gozle farkedılemeyecek kadar sonuk olacaktır Ayın 23 ve 24'unde ıse Hılâl evresındekı Ay ıle yan yana Batı ufkunda olacaklardır G en ve canlı varlıkların patentını alma konusu bırçok ınsan ıçın tam bır kâbus Doganın oluşturduğu bırşeyın ozel mulkıyete geçırılmemesı gerektıgmı duşunuyorlar Ama bırçok araştırmacı ve ozellıkle endustrı temsılcısı, eger yenı ılaç ve teşhıs yontemlerıne yatırım yapılmak ıstenıyorsa genlerın ve genenetık donuşturulmeye uğratılmış canlıların patentının alınmasının zorunlu olduğunu duşunuyorlar Konunun ahlaksal yanı Heıdelberg Akademı'sınde bır sure once yapılan toplantıda ele alındı. Ahlakçılar, hukukçular, molekuler bıyologlar, hayvan ve bıtkı yetıştırıcılerı ve başka bılım dallarından pekçok temsılcı toplantıda goruşlerını açıkladı Patent alınması, bır buluşun belırlı bır sure ıçınde herhangı bır aksllıkle karşılaşmadan kullanılmasını sağlıyor. Bunun ıçın de buluşun endustrıyel bakımdan yararlı olduğu kanıtlanmak zorunda Ayrıca, kendı alanında ılerı bır adım olması gerekıyor Andromeda Bira mayası ilk patentli ürün Canlı varlık patenti konusu yenı bır şey değıl bundan 150 yıl once Fınlandıya'da bır bıra mayasının patenti alınmıştı Almanya'da da geçen yuzyıl canlı varlıklar ıçın patent alındığı bılınıyor Patent alınan varlıklar oncelerı daha çok bıra ve ekmek yapımına yarayan mıkro organızmalardı Sonraları daha gelışkın organızmalar, orneğın bazı bıtkı turlerı ıçın patent alındı 1969' da Almanya'da en yuksek yargı organınca, hayvan yetıştırıcılığı yontemlerının ve sonuçlarının da patent konusu olabıleceğı hukmu verılmıştı 1963 Yılında ımzalanan ve Avrupa Topluluğu ulkelerını kapsayan Strassburg sozleşmesı, butun uygulanabılır buluşlara patent alınabıleceğını hukme bağlamıştı. Buluşlar 'ıyı ahlak olçulerıne karşı olsa bıle' bu hukum geçerlıydı (Madde 53 a) Ayrıca, hayvan ve bıktı varyasyonlarıyla, hayvan ve bıtkı yetıştırıcılıgınde uygulanacak bıyolojık yontemler ıçın de patent hakkı tanınmıştı ( Madde 53b) Bıtkı turlerının korunması ıçınse ozel bır Uluslararası Bıtkı Koruma Yasası (UPOV Sozleşmesı) bulunuyordu Hayvan ve bıtkılerın patenti alınabılır ama, bır hayvan ve bıtkı varyasyonundan ne anlaşılması gerektığı pek açık değıl Avrupa Bıtkı ve Hayvan Daıresı, sözkonusu buluş ancak genış bır bıtkı veya hayvan grubunu kapsadığında patent verıyor Munıh'tekı Avrupa Patent Daıresı'nde bıtkı gen teknığıyle ılgılı 600'den fazla başvuru var Hayvanları gen teknığıyle dönuşturme ve bunun yontemlerıne ılışkın başvuruların sayısıysa 200'un ustunde î! i V l T i i T i T r r TlVlVl'lTri'l'l' 1 1 ! 1 !' i' 27 Aralık akşamı Batı ufku Ölçekli bir evren modeli yaratılabilir mi? I vrenın olçeklı bır modelının muze veya planeteryumlarda (gokyuzu Isımulatorlerı) nıçın sergılenmedığı merak konusu olabılır Ancak bıraz duşunulduğunde kolayca anlaşılabılır kı, boyle bır şeyı yapmak, hatta hayal etmek ımkânsızdır Zıra akıl almayacak buyuklukler makul hale getırıldıkçe bu defa alışılmış mesafeler algılanması mumkun olmayacak derecede kuçultulmuş olurlar Bunu gostermek uzere her şeyın mılyarlık (109) bır faktorle kuçultuldugu bır olçek kullanalım Bu durumda, Arz 1 3 cm çaplı ırıce bır bılye ıken, Ay ondan 38 cm uzaklıktakı bır bezelye tanesı olacaktır Guneş ıse 1 4 m genışlıgınde bır plaj topudur ve 150 m otemızde bulunur Buna rağmen, bır bına ıçerısınde bulundurulması pratık olmayan boylesı buyukluk ve uzaklıklar kolayca elverışlı hale getırılebılırler Her ne kadar komet çekırdeklerı ve asteroıdler gıbı kuçuk cısımler toz zerrelerı boyutlarına ındırgenecek olsalar da, bu olçekte bır Guneş Sıstemı modelının yapılması duşunulebılır Bu durumda yorunge yarıçapı 6 km olacak olan Pluto'ya gıdebılmek ıçın bır taksı kullanılması gerekır1 Ancak, bu olçekte yapılan bır modele Guneş Sıstemı dışında kalan evrenden herhangı bır şeyı dahıl etmek mumkun değıldır 1 1 mılyarlık bır olçek kullanıldığında, Guneş'e en yakın yıldız olan Proxıma Centaurı 40 000 km otede yer alacak ve bır basketbol topu buyukluğunde olacaktır Bu durumda bıle, Guneş harıç tum yıldızlar zıyaret edeme yeceğımız kadar uzaktırlar Hal boyle olunca, modelın de modelını yapmak gerekır Bu mantıkla 1 mılyon defalık bır ındırıme daha gıdıldığınde Pluto'nun yorungesı artık yaklaşık 6 mm çaplı bır halkadır ve Guneş bu halkanın merkezı dolaylarında mıkroskopık bır ığne ucu buyukluğundedır Çevre yıldızların makul hacımlere sokulabılmesı bakımındansa hâlâ problem var dır Çunku bu olçekte dahıı, en yakın yıldız 40 m otede kalır Dığer cısımler ıçınse durum elbette daha kotudur Vega bır çeyrek km kadar otede kalır Orıon'un parlak yıldızlarının çoğu yaklaşık 15 km uzaklıktadır ve Samanyolu galaksısının tum dıskı yaklaşık Turkıye'nın yarısı buyukluğunde (1000 km kadar) bır yayılım arzeder Guneş'ten yaklaşık 800 kat buyuk çaplı olan kırmızı super dev Betelgeuse, tam 1 mm çapında bır toplu ıgne başı kadardır Açıktır kı nesneler yıne de makul buyutlarda değıldırler Dolayısıyla bu modelın 21 bır modeli sıradadır Nıhayet, de 1 1O 'lık bır ölçeğe ulaşarak, her şeyı bır mılyon kere daha kuçultelım Şımdı galaksımız 1 m çaplı bır dısk şeklındedır Tekıl yıldızları ve onların gezegenlerını ve uydularını modelleme fıkrı ıse, 10^'lık kuçultmeye gıdıldığı boylesı bır durumda artık anlamsızdır Zıra bu nesneler sözkonusu olduğunda atom boyutlarına ındırgenmış olacaklardır Gorulduğu gıbı galaksımızdekı yıldızlararası uzaklıklar, yıldızların kendı boyutları ıle karşılaştırıldıklarında, Samanyolu'nu çok hoş gosterecek derecede devasa buyukluklerdır Galaksıler arası uzaklıklarsa, tersıne olarak, onların boyutları ıle karşılaştırılabılır buyuklerdır Devamla, boyle bır modelde Andromeda (M31), galaksımızı temsıl edenden yalnızca 20 m uzaklıkta bulunan dığer bır 1 m'lık dısktır Çoğu pamuk topları şeklınde oldukça ıyı temsıl edılebılecek olan 30 kadar galaksı, bu ıkı spıral yapı cıvarında kumeleşmıştır Yerel Grup adı verılen sözkonusu galaksı kumesı bu olçekte orta hallı bır lısenın ıçerısıne kolayca yerleştırılebılır Evren tum yonlerde benzer galaksı kumeleşmelerıyle doludur Bunlar, yerel grubumuza benzer lıse buyukluğundekılerden, yüzlerce, hatta bınlerce uyesı bulunan kasaba buyukluğundekı dev kumelere kadar çok çeşıtlı boyutlarda olabılmektedırler Bır butun olarak dık kate alındıklarında, galaksı kumelerı, kılometrelerce genışlığındekı boşluk yuzeylerını kuşatan galaksı duvarları şeklınde kopuğe benzer yapılarıyla duzenlı bır dağılım arzederler Çok uzak oldukları bılınen kuasarlar dışındakı her şeyı ıçermesı ıstendığınde kopuk modelımız tum yonlerde en azından 100 km genışletılmelıdır Bu konudakı gozlemsel ve teorık araştırmaların bırkaç on yıllık bır geç mışı olmasına rağmen evrenın en buyuk olçektekı geometrısıne daır merakımız hâlâ devam etmektedır Sadece uçboyutlu uzayı dıkkate aldığımız surece, modellerımızı genışlık, uzunluk ve yukseklık ıle sınırlı olarak tasarlamak durumundayız Ve bu ol çuler arasındakı ılışkılerın, bugun de, galaksı ve kuasarların mılyarlarca yıl oncekı butunsel gorunumlerını saglayanlarla aynı olduklarının garantısıne sahıp değılız Bır başka karmaşıklık sebebı, zaman boyutunu dıkkate almaksızın modelın statık ve değışmez olarak gozonunde bulundurulmasıdır Oysa gerçek evren dınamık ve değışkendır Uydular gezegenler etrafındakı yorungelerınde dolanırlar Gezegenler yıldızların ve yıldızlar da galaksılerın merkezlerı etrafında Ve galaksı kumelerınde bır merkez etrafında donen galaksıler de dahıl olmak uzere tum yapılar topyekun evrensel bır genışlemeye tabıdırler Evrendekı herhangı bır mustakıl yapı dan bakıldığında gorunen tum yonlerde dığerlerınden uzaklaşma eğılımıdır ve bu eğılım daha uzak olanların daha hızlı hareket etmesı şeklındedır * Istanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü. Devasa büyüklükler Ahlâk kurallarına aykırı mı? Burada neyın 'ıyı ahlak kurallarına aykırı' olduğu çok tartışmalı Patent daıresı ve kamuoyunun ılgılı kesımı farklı duşunceler taşıyor Bu nedenle, bır hayvanı acı çektırmeye programlamanın ahlâka aykırı olduğu gerekçesıyle, gen teknığıyle oluşturulmuş ve kanser araştırmalarında kullanılan patentli 'onko fare ' adlı hayvan turu, bır hayvanın acı çekmeye programlanamayacagını savunan kamuoyunun baskısıyla kullanımdan kaldırılmıştı 552