Katalog

B İ L İ M KOLTOR Akıl herkeste eşit mi? VehbiBelgil Boytar büyüyor mu, küçülüyop mu? F ransız filozofu Descartes 357 yıl önce 1637'de yayımladığı "Usul ile llglli Görüşler" adlı kuçuk kıtabına şu sözle başlar "Akıl butun ınsanlarda eşıttır, çunku ınsanoğlu aklının tamlığına o kadar İnanır kı başka alanlarda her şeyı azımsadığı halde akıl konusunda daha fazlasını ısteme alışkanlığında değıldır Bunda butun ınsanlann yantldığını söylemek doğru olamaz Tam tersıne, akıl denen ve doğru duşunme, doğruyu yanlıştan ayırma dıye tanımlanan zıhın gucunun her ınsanda doğuştan eşıtlığını gostenr Duşuncelenmızdekı aynlık kımılenmızın daha akıllı olmasının sonucu değil, her bırımızın aklını başka alanlarda kullanmış olmasının ve duşunurken aynı şeylen dıkkate almamış bulunmamızın sonucudur Bu yuzden en akıllılar en buyuk kötuluklerı de, en buyuk erdemlerı de yapabılmektedır ve çok yavaş yuruyenler, eğer doğru yolda ılertiyortarsa, koşanlardan ve doğru yoldan uzaklaşanlardan daha çok yol alabılır " Halkımız bu yazıdakı göruş ıçın şöyle bir deyış kullanır "Herkes aklını tellâla vermış, sonunda gene kendısınlnkını beğenmış " Ama, bunun tersını de söyleyen bır sözumuz var "Deliden korkmam, aklını beğenmışten korkanm " Aklını beğenmış klm? Yalnış yolda yürumekte ınad edenler Akılla ılgılı başka bır sozumuz "Akıl içın yol bırdır" der Ama hangı yoldur bu? Onu söyleyecek bır varlık yok ölçek gene akıl Doğru yolun hangısı olduğunu söyleyecek ustun bır rakam olsa ıdı ış kolaylaşırdı, ona danışır, yolumuzu çızerdık "Insan'ı kâmıl" dıye övulen kimseler, kafalarının sakatlağı nedenıyle ınsanlardan kaçan, dağ başlarındakı kuytu yerlerde butun gununu ıbadetle geçıren zavallı akıl hastalarıdır Böyle adamlar yol gösterıcı olamaz Bu nedenle, herkes kendı yolunu kendı çızecektır Evvelce, sakal, akıl bolluğunun gostergesı sayılırdı Halkımız buna ' karşı şu sözü söylemıştı "Sakal ıle akıllansaydı kışıl Keçıye danışırlardı her ışl" Gerçekten butun Insanlar belleklerınden yakınır, ama aklından yakınan tek bır kışiye rastlamazsınız Herkes en ustun aklın kendlsınde olduğunu duşunur Bunun gostergesı "Benım dedığım olacak" kaygısıdır Çocuk bıle, aklına taktığını yapmak ıster Insan kendı aklının en ustun olduğuna o kadar inanır kı, bunun herkesçe öyle kabul edlldiğı duşuncesındedlr Bunun doğruluğunu kanıtlamak ıçln yalanlar da uydurulur "Ben o kadar demokrat bir Insanım kı her turlu eleştınye herzaman açığımdır " Bunu söyleyen, kendisı hakkında söyleneceklerln hepsınin olumlu olacağı duşuncesındedlr Sız buna ınanıp da adamı eleştırdinız mı can duşmanınız kesılır, fakat bellı etmez, sızı mahvetmek ıçın elınden gelenı yapar özellıkle pohtlkacılar ıçin doğrudur bu Şeflnızı, mudurunuzu, genel mudurunuzu, bakanınızı yanılıp da bır eleştırin Hele eleştırılerınız doğru ıse adam sızı çığ çığ yemek ıçın bahaneler arar Ne dıyor atasözumuz "Doğru söyleyenı dokuz köyden kovarlar" Atatürk ıle Ismet Inönü arasındakı dargınlık nedendı? Bugun partılerın, özellıkle soldakı partıle den ona her alanda akıl öğretmek ıster Işte gelını çıleden çıkaran da budur Kaynana kendı aklının ve deneyımlennın üstunluğü inancına vannıştır Ama, onun her dıl dokundurması, gelının kışlllğını sıfıra ındırır Kavga bundan patlak verlr Kaynananın savunması şudur Kızım, ben sızln lyllığinız ıçın söylüyorum Neden bır turlu yaranamıyorum?" Evde hele bir de "eltf varsa akıl verenler Ikıleşır, gelln lyıce bunalır Kızılca kıyamet de bundan kopar Bu durumda kaynanaya ve varsa eltıye, yol görunur Boyle bır gelınkaynana kavgası sonunda gelının şöyle bağırdığını anımsıyorum "8e kadın, ben senın hep doğru yolu gostermenden bıktım, bırak da kendı hatalanmı yapayım " A rın, bırleşmelerı istenıyor Neden bırleşmlyorlar? Benlık davasından Başkanların her bırı kendını en yukseklerde görüyor Bırleşırlerse başka blrlnın emrıne gırecekler Emırter ondan çıkccak, bırleşene "Başustune efend/m "cılık kalacak "Benım aklım daha ustun" kavgasına gundelık yaşamda da rastlıyoruz Istanbul'da âdet olmuştur Gelın, nıkâh torenınden sonrakı karışıklıkta ne yapar yapar eşının ayağına basar, kazara ımış gıbı Maksat, "evlılıkte hep benım sözum Olsun",kocam benım sozumden dışarı çıkmasın, her ışte bana danışsın" fıkrını vurgulamaktır Işın tartışmasına gırmıyorum O ayrı bır konu Kaynana gelın geçımsızlığının temelınde de aynı olgu yatar Kaynana, kendını evın deneyımlerle pekleşmlş akıl kltabı gözu ıle görur Yaşama yenı başlayan gelın kaynana gozunde, kendısının her deneyımınden yaraıianması gereken bır kımsedır Bu yuz Herkes kendı çapında "akıl kupudur" Her ışte kendıslne danışılmasını söyler Dedığınln yapılmamış olması sonucu ters bir durum ortaya çıkınca da başlar dırdıra "Ben söylememış miydım? Sakalım yok kı laf anlatayım " Böylelerıne "kahve bılgelen" dıyorum Hukumet şoyle yapsaydı şöyle olurdu "Halam erkek olsaydı, amcam olurdu " Devletın buyuk ışlennin altında kendı fıkırlerının bulunduğunu söyleyen ler az mıdır? Rahmetlı Haldun Taner "Keşanlı Alı Destanfnda bunu şöyle dıle getırıyor "Yıl 1945/ Dörtler'ın takrın Meclıste/ Muhalefetl Nerde hareket/ Orda bereketl Ver elınıl Yenl partil Ama onlar da sakarl Beceremedıler/ Beceremezler efendım/ O kadar söyledım/ Aaaahl Dınletemedım/ bendeniz " Bır fılm buyuk başan mı kazandı? Yapımcısından, yönetmenınden ışıkçısına dekor taşıyıcısına kadar, herkes, başarının kendısınden kaynaklandığını söyler Ama çuvallamış fılme kımse sahıp çıkmaz Herkes, gene, kendı fıkırlerının dıkkate alınmadığı ıçın böyle olduğunu durmadan söyler, her yerde, herkese Her ış uzaktan kolay gorunur Işın ıçıne gırınce anlar azgelışmış bır ulkenın sorunlarının ne kadar çapraşık olduğunu Ben söylemiştim ntropolojı dıye bır bılim var Çok kısa tanımı şöyle Insanın ortaya çıkışı, yeryuzune dağılışı, ınsan ırkları, her ırkın nasıl ortaya çıktığı, ırkların ozellıklerl, tasnıf edılmelerı, vucut yapısı özellıklerı, çevre ıle ılişkıleri, kulturlerı bu bılımde ıncelenıyor Bunun ıçın, gerekırse mezarlar kazılıyor, bınlerce, yuzbınlerce yıl önce ölmuşlenn ıskeletlerı bu bakımlardan ıncelenıyor Bunları yapanlara antropolog denıyor Işte bu bılımle uğraşanlardan Peter Brovvn (New England Unıverslty), Avustralya'da çok eskı mezarlardakı (6 00010 000 yıl) önceden kalma ıskeletlerı ıncelemlş ve Avustralya yerlılerınin, bu sure ıçınde, boylarının beşte bır oranında küçulduğu sonucunâ varmış En az 30 santımlık bır kuçulme Az değıl tabıı 180 santım boyundakı bır adam (kı çok uzun boylu sayılır), yenl yetişmış bır çocuğun boyuna ınıyor Neden kuçulmuş Avustralyalılar? Izahı daha önemll Değışık goruşler ortaya atılmış Avustralya'nın Adelayd kentındekı Guney Avustralya Muzesı'nden Colın Pardoe'ya gore, o zamanlar ulkede yaşayan "dıproteden optatum" adlı ıkı ton ağırlığındakı bır hayvanla "Procoptodon gelıath" adlı bır dev kangurunun köku kurumuş Kanguru da yuzlerce kılo gelıyormuş Başka bır antropolog da bu göruşte Ama başka örnek verıyor Ona göre, son 25 000 ılâ 5 000 yıl ıçınde, Avrupalı erkek avcıların boyları 5 5 santım, kadınların 3 4 santım kuçulmuş O da, göruşunu, buyuk hayvanların kökünün kuruması ıle ızah edıyor Izahı ne? Fakat, başka antropologlardan bu göruşlere katılmayanlar da var Bunlar şöyle bır ı zah ortaya atıyor Avlana avlana köku kuruyan havyanlar, boyların kısalmasına yol açmaz, avlayan ınsanlann azalmasına yol açar Bunlara şunu da eklıyor Besınlerle boy arasındakı ılışkı henuz tam kanıtlanmış değıl Çunku, Afnka'dakı pıgmeler (pygmıes) de oteden ben dev hayvanlaria beslendlklerı halde boyları uzamıyor Olmaz diyenlerin görüşü Gündelik yaşamda akıl Aslını ararsanız, ınsan demek akıl demektır Aklı beğenılmemış ınsan kendısını çok kuçulmuş sayar ve mumkun olduğu kadar buna musaade etmez Pekı danışmanlık dıye bır kurum var, ona ne demelı? Danışman demek akıl öğreten demek değıl mıdır? Danışman, aklı daha ustun kımse değıl, kımı alanlarda uzmanlığa ulaşmış kımse de mektır Bır devlet başkanının bırçok danışmanı vardır Ekonomık ışler danışmanı, askerlık danışmanı kultur ışlerı danışmanı, bı lım danışmanı, dış ışler danışmanı Başka bır olay şudur akıl alanında Her Gururu ile oynamak Butun bu yakınmaların arkasında hep "kafa ustunluğu" kavgası vardır Cenap Şahabettin şoyle demıştı Tıryakı Sözlen'nde "Yaşam savaşında başanlı olmak ıçın sağlam kafa lazımdır Insanlar da koçlar gıbı kafa kafaya dövuşurler" Işın tuhafı şudur Başarısızlar, bunu, kesınlıkle kabul etmezler, kabahatı hep başkalarına yukleher Şımdı Descartes'ın sozlerıne dönelım gene Ne demıştı ustad? "Akıl, yanı, doğru duşunme, Eğnyı doğrudan ayırma yeteneğı butun ınsanlarda eşıttır Kanıtı, hıç kımsenın aklından yakınmamasıdır" Ve, ekleyelim "Doğa her ınsana o kadar çok akıl vermıştır kı, tek bır kışının aklı butun ınsanlara yeter de artar bıle" Kımı kralların kendılerını Tanrı ılan etmesının bır nedenı de bu değıl mıdır? Bugun tanrılık kalktı, yerıne "dâhılık" geldı Kımse, artık, ben Tanrıyım demıyor, ben dâhıyım dıyor Dediğimi yapsaydılar Fransız bılgınler ıse başka bır açıdan bakıyoriar konuya Onlara göre ınsanın boyunun besın ve sağlıklı yaşamla buyuk ilışkısı var Onlar, bu konuda askere alınan gençlerın boyuna bakıyorlar 1939'da askere alınanlann boy ortalaması "1,66" ıken 1980'de "1,74" olmuş Bunda açlık ve kıtlığın kalkmasının, sağlık koşullarının değışmış, duzelmış olmasının rolunun olduğu göruluyor Başkaları ıse turızmın artmasının, hele bısıklet turızmının yaygınlaşmasının, özellıkle Avrupalılar ıçın, avantaj sağladığı goruşunde Avrupalı gençler, bısıklet turızmı sayesınde uzun boylu ınsanlann yaşadığı kuzey Avrupa ulkelerınden eş seçıyorlar Fransız kadınların boylarında buyume şöyle ımış 1939'da 1 59 ıken 1975'te 1 65 olmuş Bu arada, yalnız boylar buyumemış kalçalar da genışlemış Kalça çevresı şımdı 96 olmuş Boylarda uzama Japonlarda da gozlenen bır olay Butun bunlardan şu sonuca varılıyor Insan kuçulmuyor, buyuyor Boybesin ilişkisi 39013