Katalog

YAŞAM Huysuz yaşlı kadının şiiri ve yaşlılık Yaşlılar haftası dolayısıyla yaşlılık psikolojisine bir bakış Mıne Özmen * u yazı 1824 mart gunlerı arasında kutlanan "Yaşlılar Haftası" nedenıyle yaşamın bu dönemını ruhsal açıdan gözden geçırmek uzere yazılmıştır Aşağıdakı şıır, Iskoçya'da bır bakımevınde ölen bır yaşlı kadının eşyaları toplanırken bulunmuştur Bıze yaşlılarımızın yaşam kalıtesını arttırma, rahat ettırme ve anlama yukumluluğumuzu hatırlatmaktadır Ne göruyorsunuz hemşıre Ne göruyorsunuz? Bakarken duşunuyor musunuz? Bana Pek bılge olmayan huysuz bir yaşlı kadına Sağlığından kuşkulu, bakışları uzakta Yemeklerı ağzından dökulen, Ve yuksek sesle Keşke deneseydınız" dedığınızde, Cevap vermeyen Yaptıklarınızı fark etmıyor gıbı görunen Sonsuza dek çorabmı ya da ayakkabısını kaybeden Istese de ıstemese de, Dıledıgınızı yapmanıza izın varen, Beslenerek ve banyo yaparak, Uzun gunu dolduran Duşunduğunuz bu mu? Bu mu görduğunuz? öyleyse gözlerınızı açın hemşire, Sız benı gormuyorsunuz Sızın emrınızle kalkar sızın emnnızle yerken, Burada sessız otururken, Anlatacağım sıze kım olduğumu On yaşındakı kuçuk çocuğum ben Bır ana ve babanın Kız ve erkek kardeşler bırbırını seven 16 yaşında bır kız Kanat takmış Her an bır sevgılıyle, Karşılaşmayı hayal eden 20 sınde bır gelın Yureğı hoplayan Tutmaya söz verdıği Evlılık yemınlerını hatırlayınca Şımdı 25'ımdeyım Benım de bır kuçuğum var Guvenlı ve mutlu Bır yuva bekleyen Şlmdı 30 unda bır kadın Kuçuklerım hızla buyuyor Bırbırıne sımsıkı bağlı 40'ımda oğullarım buyumuş ve gıtmıştı Ama yanımdaydı erkeğım Ve yas tutmadım 50'ım de bır kez daha Bebekler belırdı dızlerımın etrafında Yenıden tanıdık çocuklan Sevdığım ve ben Kara gunler çöktü üstüme Kocam öldü Geleceğe bakıyorum, Korkuyla urperıyorum Gençler kendı yavrulannı yetıştıriyorlar Veben Yılları sevgılenmi duşunuyorum Doğa acımasız Şımdı yaşlı bır kadınım ben Beden yıprandı cazıbe ve enerjı gıtti Bır taş var şımdı Bır zamanlar yüreğımı taşıdıgım yerde Ama hâlâ genç bır kız yaşıyor Bu yaşlı kalıntının içınde Ve şımdı yenıden kabarıyor yıpranmış yureğım Hatırlıyorum yıllan acıyı natııiıyorum Sevıyorum ve yıllan yenı baştan yaşıyorum Sayılı ve çok hızlı geçen senelen duşunuyorum Kabullenıyorum, katı gerçeğı Hıçbir şeyın sonsuz olmadığını Açın gözlerınızı hemşıreler Açın ve görun Huysuz ve yaşlı kadını değıl Yakından bakın Benlgorün Bunu Huysuz Bır Yaşlı Kadın Yazdı Son 2530 yılda lyıleşen beslenme ve sağlık koşullarına azalan ölumlere bağlı olarak dunyadakı yaşlı nufus hızla artmaya başlamıştır En hızlı nufus artışı 80 yaşın uzerındekı grupta gözlenmektedır Dunya Sağlık örgutu'nun verılerıne göre 2020 yılında dunya uzerındekı 65 yaş uzerı nufusun 600 mılyona ulaşacağı ve bunun % 70'ının Turkıye gıbı gelışmekte olan ulkelerde ola cağı duşunulmektedır Son nufus sayımına göre ulkemızde 65 yaş uzerı nufus, genel nufusun % 6 49'unu oluşturmakta, bu oran buyuk kentlerde % 8'e kadar ulaşmaktadır Bıyolojık olarak döllenme ıle başlamakla bırlıkte yaşlılık sınırı 65 yaş olarak kabul edılmektedır Yaşlanma ıle bırlıkte gunluk yaşantıya pratıkte bır etkısı olmayan ama görmezden gelınemeyecek değışıklıkler ortaya çıkar Saç beyazlaşır, derıaltı yağ dokusu artar, beden kutlesı azalır, uyarana yanıt verme hızı azalır Hastalıklara maruz kalma rıskı artar Ancak pek çok yaşlı ıçın yaşamın bu dönemı hafıf zıhınsel ve fızık has :~ talıkları olsa da sağlıklı ve doyum sağlayıcıdır Yaşlılıktan çok cıddı bır hastalık kışının dengesını bozar Ayrıca yaşlanmanın subjektıf olarak nasıl yaşandığı da önemlıdır Buna etkılı olan (aktörler kışının başkalarına ne ölçude katkısı olduğu hıssı ve yaşam deneyımlerını çözumleme ve ay' nştırma yeteneğıdır Bu hıssı halıhazırdakı ılışkılerının nıtelığı de etkıler özellıkle ızolasyondan kaçınma çok önemlıdır eskı resımler, yâdıgar ya da anısı olan eşyalar yaşlıyı ortamında destekler, sureklılık hıssını korur, hafızasına yardım eder ve rahatlatır Yer değıştırme de yaşlıyı özellıkle etkıler Hastaneye yatırılma, katarakt operasyonu, bır kurumdan dığerıne transfer çok önemlı değışıklıkler yaratır, uyum sorunları ortaya çıkabılır Bu nedenle yaşlı kışının kaldığı huzurevı bakımevı, bazen hastane gıbı yerlerde ev ortamının yaratılması, çevresınde tanı dık eşyaların bulunması son derece önemlıdır Yaşlılıkla ılgılı pek çok yanlış mıt vardır Bunlara örnek olarak 'yeterınce uzun yaşasa herkes bunar" "yaşlılık uretmeme döne mıdır", "yaşlı değışımlere dırenç gösterır" "cınsellıkle ılışkılerı yoktur" gıbı yanlış ınançları gösterebılırız Yaşlılık surecının yenı çalışmaya başladı Yaşlılık entelektuel, duygusal, psıkolojık ve sosyal bır buyume donemıdır Çocukluk dönemı guç toplama ve deneyım kazanma dönemıyse, yaşlılık da kışının bır yaşam boyu öğrendığı ve uyum sağladığı şeylerı bul mak, netleştırmek ve derınleştırmek dönemıdır Bu dönemde yaşlıya buyukannebuyukbaba olmak gıbı yenı roller verılır Torunlara bakmak çeşıtlı sorunlar ortaya çıkarabılır Çocuklarla olan çatışmalı ılışkıler torunlara olan tavıriarda ortaya çıkabılır Ote yandan buyukbaba buyukanne ve torunlar çok yakın ıhşkı kurabılırler ve orta kuşakla örtulu ve gızlı çatışmalara gırebılırler Sıklıkla yaşlı ve torun orta kuşağın benımsemedığı degerlen paylaşabılır Yaşlı kışının eşyasına aşırı duşkun olması hatta bazen çevresındekı her şeyı bırıktırmesı çevresının dıkkatını çekebılır Eşyalarını kaybetme korkusu da çok sıktır Gerçekten da yaşlı ıçın kişısel eşyaları, evı, hayvanları, tanıdık nesneler çok önemlıdır Albumler, Yaşlılık dönemi özellikleri ğı gunlerde zekânın ılerleyen yaşla bırlıkte azaldığına ınanılıyordu Gunumuzde ıse bunun çok geç yaşlarda ve sanıldığından az ölçude olduğu anlaşılmıştır Çevreyle ılgılı, öğrenmeKten vazgeçmeyen, fızıksel becerılerını duzenlı olarak kullanan kışılerde zıhınsej fonksıyonlarda azalmanın çok yavaş olduğu kabul edılmektedır Yaşlının ışınde uretken ve sosyal açıdan aktıf ve yaratıcı olmadıkları ınancını bılımsel çalışmalar bır yana, hepımızın tanıdığı örnekler çurutmektedır Picasso 90 yaşının uzerınde resımler yaratmış, Verdı 80 yaşında opera bestelemıştır Celal Bayar, Ismet Inönu son anlarına kadar canlı ve yaratıcı kalabılmışler, çevreyle ılgılenmışlerdır Kışılığın az çok stabıl olduğu kabul edılır Ancak değışme yetısı, geçmıştekı yaşam deneyımlerıne ve kışılık özellıklerıne bağlıdır, yaşa değıl Bu nedenle geçmış yıllarda yaşlıların fayda göremeyeceğıne ınanılan psıkoterapı, artık yaşlılara da uygulanmakta ve olumlu sonuçlar alınmaktadır lıkler nedenıyle azalır, ancak orgazm olabılırler Her ıkı cınste de evlılık ılışkılerınde yabancılaşma ve sıkılma ortaya çıkabılır Saglıkları yerınde ve ılışkılerı lyı ıse cınsel etkınlık yaş ılerlese de devam eder Yanı bu alanda da yaş, önemlı olmakla bırlıkte sanıldığı kadar da etkılı değıldır Bu dönemın en önemlı sorunu kayıplar ve bu kayıplarla bağlantılı olarak yaşanan yas surecıdır Bu kayıplar eş, çocuklar sevılen ya da önemı olan kışılerın kaybı olabıleceğı gıbı örneğın emeklılık sonucu ortaya çıkan "rol" kaybına bağlı statu ve prestıj kaybı olabılır Bu, ızolasyon ve yalnızlık duygusuna yol açabılır Bazen matem ve umutsuzluğa öfke eklenebılır Işe yaramama duygusu ve topluma katılamama hıssı ortaya çıkabılır Sağlıkla ılgılı kayıplar da yaşanabılır Dolaşım ve hareket sıstemı ıle ılgılı hastalıklar kışının enerjısını azaltabılır Işıtme kaybı gıbı duyu kusurları depresyona yol açabılır Cınsel ıstek ve ışlevde azalma derınden hıssedılebılır ( Bütün bu kayıplarla başa çıkmada kışının geçmışı, geleceğı, yeteneklerı ve uyum yolları önemlıdır Aynı kişısel, sosyal ve bedensel kayıpları olan ıkı kışıden bırı yaşamını uyum içınde surdururken, dığerı yıkılabılır Bu noktada kışının ortaya çıkan kayıplann yerını mumkun olan doyumlarla doldurma yeteneğı ve ısteğı çok önemlıdır Bazen kışı hastalığını ve kayıplarını bunların yarattığı endışeden kurtulmak ıçın ınkar edebılır Örneğın şeker hastalığı vardır ve dıyetıne uymaz Adeta "bu benım başıma gelmıyor" demektedır Ya da halk arasında "ıkıncı çocukluk" deyımıyle de anlatıldığı gıbı çocuksu davranışlar gösterebılır Başa çıkabıleceğını göstermek ıçın kendını tehlıkelı durumlara sokabılır Başı döner, ancak çatısını kendı onarmak ıster Bazen endışe halı ve gerçek bır krızle başa çıkmak ıçın katı bır tutum sergıleyebılır Istemedığı uyaranları dışlayabılır Yaşlı bazen de yenı bır kımlık arayışına yönelır, yenı ve farklı uğraşlar bulur Bu dönemdekı en çarpıcı ve önemlı adaptıf nıtelıklerden bırı şaşırma ve merak hıssının devam etmesıdır Yaşlılıkta kışı, yaşamını gözden geçırır, ıç gözlemler yapar, bazen kendısını analız eder, geçmış yaşantılarını hatırlar, çatışmalarını gözden geçırır ve bırleştırır Yaşamı içınde yer almış olanların olması gerektığını kabul eder Kışının yaşamını gözden geçırme ısteğı bazen çok önemlı anı kıtaplannın yaratılmasına yol açar Bu sureç başarılı olursa kışının yaşantısına anlam katar ve uyumunu kolaylaştırır Insan, yaşamı boyunca sorularla o kadar meşguldur kı ne kadar cevabı olduğunu fark edemez Bırıkmış deneyımlerı sayesınde yaşlı bırey bılgı ve vızyon sahıbıdır kı bu hem kendısı hem de çevresı tarafından fark edılemez (3) Romalı duşunur Çiçero'nun 62 yaşındayken yazdığı "yaşlılık" (De Senectute) adlı yapıtında dıle getırdığı gıbı "Yaşadığıma pışman değılım, dunyaya boşuna gelmedığımı bılıyorum, ömrumu gereğı gıbi geçırdım " dıyebılmek umuduyla *Dr., Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabihm Dalı Geropsıkiyatri Bilim Dah. Yaşlılık ve cinsellik Yaşlının cınsel ılışkıye yetenek ve ısteklerının olmadığı duşunulur Yaşla bırlıkte erkeklerde ejakulasyon mıktarı ve durtusu, dolayısıyla cınsel gergınlık ve boşalma ıhtıyacı azalır, sertleşme kapasıtesı ıse korunur Prostata aıt bazı hastalıklar nedenı ıle cınsel ıstek azalabılır Kadınlarda ıse cınsel etkınlık görece partner azlığı nedenıyle ya da vagınal mukozanın atrofisı gıbı fızyolojık değışık 3687