Katalog

TIP YAYI NCILIÖI Yerli tıp dergileri niçin uluslanarası olamıyop? Tıp dergilenmizin özellikleri üzerine bazı saptamalar ve öneriler. Nadır Paksoy* ğında, kanımca, kıstasları açısından 'en hoşgörulusü' sayılabılecekken Yerli tıp dergılerının bılımsel ıçerığinl yazarların ve dergı yayın kurulunun sorumluluğuna bırakarak, konuyu 'mutevazı' bir yaklaşımla ele alacak olsam bile, blçlm ve tasarımla Ilgılı en temel noktalardaki aksaklıkları göz ardı edemıyorum C umhurıyet BılımTeknık'ın son sayılarında uluslararası kataloglara gıren Turkıye kaynaklı bılımsel yayınları konu alan araştırmalar ve ardından da, uluslararası bılımsel yayın olgusunu ırdeleyen yazılar çıktı Benım bu konuyla ılgılı kışisel göruşum, bılımın herhangı bır konusunu meslek edınmış bır kışının bılımsel yanını ve verımlılığını gösteren en önemlı gostergonın, o kışının özyaşam öykusundekı meslekı etkınlıklerı ve uluslararası kataloglara gırmış yayın organlarında yer alan urunlerıyle doğru orantılı olduğu yönundedır Bu yalnızca ulkemızde değıl, tum dunyada da böyledır Ancak bırbırıyle karıştırılmaması gereken bır nokta var Yerlı ya da yabancı yayın yapmış olması olgusu, bır bılım dalını meslek edınen kışının, kendı dalındaki yetkınlığının her zaman Ölçutu değıldır Her dalın bır 'pratısyenı' yanı uygulayıcısı, bır de 'akademısyenı' yanı kuramsal uretıcısı olabılır örneğın, kışı kendı dalında tanı ya da tedavı açısından 1yı bır hekımdır Fakat bu kışının fazla bır bılımsel çalışması ya da yayını yoktur öte yandan bır başka kışı, dalının pratık uygulamasında o kadar başarılı sayılmayabılır, ama uluslararası kataloglara da gırmış bırçok çalışmanın sahıbıdır Işte burada 'pratısyenlık' ıle 'akademısyenlık' arasındakı ınce çızgı soz konusudur Konusunda lyı bır 'pratısyen1 olan kışının, aynı zamanda lyı bır 'akademısyen' olması beklenmez, ama tyı bir 'akademısyen' olan bılım adamının, dalının uygulama alanında da 'ıyı bır pratısyen' olması beklenır Benım bu yazıyı kaleme getırme amacım, yukarıda kısaca değındığım konuyu tartışmak değıl Amacım, meslekı yayınlar ve yayın organları konusunda bugune değın, her nedense gozden kaçan ya da goz ardı edılen bır başka olguyu tartışmaya açmak Olgu, genel başlık altında 'bılım dallarında yerlı meslekı yayınlar ve dergıler' şeklınde ele alınabılırse de, ben, ozel başlık altında, sadece 'yerli tıp dergileri' konusundakı duşuncelerimı belırtmek Istıyorum ve ılıklığında bir kurum burası, vaklt gece yarısına yaklaşıyor Çalışma odamdayım Dışarıda kar dız boyu Yaptığım araştırma ıle ılgılı bır makale gerektı Kutuphaneye çıktım Kutuphane yırmıdört saat açık Ne bır bekçı, ne bır görevlı var Onca değerlı araçgereç, kıtapdergı ilgılıslnın sınırsız kullanımına sunulmuş Kutuphanede her koşede bır fotokopı cıhazı duruyor llgılısı, aradığı kıtabı, dergıyı dışarı çıkarmaya gerek duymaksızın fotokopısını ucretsız olarak orada çekebılıyor Hoş, dışarı çıkarmaya gerek duysalar bıle, bizım 'soğuk' dıye nıtelendırdığımız bu ınsanlarda, daha kuçuk yaşlardan berı oluşturulan 'purıtan' ahlak anlayışı, ışı bıtınce dergıyı kutuphaneye gerı getırmeye zorlayacaktır Neyse, yaptığım ışe ara vermek amacıyla, oyalanabılecek bır dergı aradım Mavı kaplı bır cılt dıkkatımı çektı 'lndex Medicus 92 Yıllığı'... Yıllıkta, 1992 yılından lndex'e gıren tum tıp dergileri, başlıklarına, konularına ve ulkelerıne gore sınıflandırılmıştı llgıyle karıştırmaya başladım Duşuncelere daldım, asıl çalışmamı unutup gıtmıştım bıle Bılındığı uzere 'lndex Medicus', ABD'de Bethesda, Maryland'da, Ulusal Tıp Kütüphanesl (Natıonal Lıbrary of Medıcıne) tarafından yayımlanan bır tıp kataloğu Katalog, tum dunyada kapsamına aldığı tıp dergılerınde yayımlanan makalelerı konulartna gore sıralayıp, ılgısıne sunan uluslararası bır forum nıtelığınde Boylece, örneğın, Yenı Gine'dekı bır araştırıcı, Zambıa'dakı bir çalışmadan haberdar olabılıyor lndex Medicus, bır tıp dergisinı kapsama alırken bazı temel olçulerı dıkkate alıyor Dergının nıtelığı, ne kadar suredır yayımlandığı, duzenlı çıkıpçıkmadıği, kendısıne gelen makalelerın hakemler tarafından bır suzgeçten geçırılıp geçırılmedığı, eğer boyle bır 'suzgeç' varsa bunu oluşturan kışılerın bılımsel nıtelığı, dergının tasarımı, bır bılımsel dergıden beklenen yayın kurallarına uyup uymadığı, baskı adedı gıbı ogeler, lndex Medıcus'un kapsamına aldığı dergılerde aradığı ana ölçutler Ayrıca 'medlıne' denılen uluslararası tıp dergılerını ve makalelerını tarayan bılgısayar ağı da, lndex Medıcus'un kapsamına gıren bır dergıde makalesı yayımlanan bır araştırıcı, 'araştırmasının sesını' tum dunyadakı meslekdaşlarına duyurmuş oluyor lndex Medıcus'tan bır basamak daha 'değerlı' sayılan dığer kataloglar ıse Current Contents ve Scıence Citation lndex'dır Ancak, bunlan yazımın kapsamı dışında tutuyorum lndex Medicus 92 yıllığında ılk baktı ğım başlık Türklye oldu Turkıye'den hangı tıp dergileri bu kataloğun tarama kapsamına giriyormuş, doğrusu çok merak edıyordu 'Turkıye' başlığı altında topu topu ıkı dergı yazılıydı "Turkish Journal of Pediatrics, (Hacettepe, Ankara) [ki bu dergı aynı zamanda Current Contents'e gıren tek Turk Tıp Dergısi] ve Mlkrobryoloji BUIteni (Ankara). 'Turkiye' başlığının ardından Türkıye'nın komşularını, Turkiye Ile benzer ekonomık yapıda olan dığer ulkeleri ve en sonunda da bırçok yonden Turkıye'nın altında yer alabılecek bazı ulkeleri taradım (Bakınız Tablo 1). Tablo'dan çıkan aritmetık sıralama ıçınde, Turkıye'nın ekonomik, sosyal ve tarihı gelışım suresl gözönune alındığında, kendısınden sonra 'geri' sayılabılecek bırçok ülkeden daha aşağı ya da onlara yakın bir yerde yer aldığı olgusu, beni kendlmce bazı duşuncelere yönelttı 1) Makalenın sonundakı kaynakları (referansları) belırleyen bır kural dergılerın çoğunda yoktur Ya da varsa bile, bu kurallara ne makale yazarları uyar, ne de derginin yayın kurulu bu kurallara uyulması konusunda bir özen gösterir Derginin aynı sayısındaki bir makalede kaynaklann yazılış bıçımı başka, bir sonraki makalede ıse başka olabılır 2) Yazarların adlarının, unvanlarının ve bağlı bulundukları kuruluşlann adreslerı, yine aynı dergıde başka başka bıçımlerde yazılır 3) Makalelerde sıklıkla dıl, resım alt yazısı ve dızgı aksaklıkları görutür Çünku yerlı dergılerın çoğunda, baskıya gırmeden önce yazarlarının yapması gereken son duzeltme (proof readıng) uygulaması yoktur 4) Bır meslekı makale, gırış, yöntem ve gereçler, bulgular ve tartışma bolumlerınden oluşur ve bu bblumlerınde her birlnin kendı ıçınde bir duzenı vardır Ne yazık kı, yerlı tıp dergılenndakı makalelerin bır kısmında bu kurallara saygı gosterılmez Dıyelım kı yazar bunları bılmıyor, Yerli Yayınlar Üzerine ya da uymadı, yayın kurulunun, makaleDüşünceler: lerl bu kurallar çerçevesinte düzeltilmesiBılıyorum kı Turkiye'de sayıları bırkaç nı sağlaması beklenırken, buna çoğu kez yuzu bulan tıp dergısi yayımlanmakta özen gösterılmez Nasıl oluyor da bu, bırkaç yuz dergıden 5) Makalelerin çoğu, yazarın savlarını sadece 2'sı uluslararası tıp kataloglarınkanıtlayacak röntgen ya da patolojı reda yer alabılıyor? Ustelık bu tıp kataloğu sımlerı gibı destekleyicı unsurlardan yok(lndex Medicus) benzerlerıyle kıyaslandısundur Peklyi, yazar kanıtını görsel olarak sunamadığı bır olguyu neye dayanarak savunmaktadır? TABLOVInde>( Medicus 92 Yıllığı'nda yeOlgunun röntgen ya da patolojı raralan tıp dergı s .ayısının, Turkıye'ye Ioyasla porunda yazılanlara gore Bılımsel dığer uikelere göre dağılımı bır makalede bu ış raporda yazılanlara gore değıl, röntgen ya da paTurkish Journal of Pedıatrıcs tolojı bulgularının bızzat gorsel ola(Hacettepe, Ankara) rak sergılenmesıyle olmalıdır Aksı Turkiye 2 durumlardakı makaleler, 'apartma' Mıkrobıyolojı Bultenı (Ankara) kuşkusu uyandırır Komsuları Irak Iran Surıye Yunanıstan Bulgarıstan Sovyetler Çevre Ülkeler Pakıstan Srı Lanka S Arabıstan Tunus Lubnan Mısır Portekız Israıl Yugoslavya Hındıstan Çekoslovakya Ispanya 0 0 0 2 8 75 Diaerleri Malezya Bengladeş Kore Şıh Arjantın Meksika Brezılya 2 2 5 5 7 11 15 6) Yayımlandığı yer yerlı bır kurum olan, yayın kurulunun tamamı yerlı kışılerden oluşan, hedefledığı okur kıtlesı yerlı, ustelık hıçbır yabancı kataloğa gırmeyen Türkçe bır dergıde yabancı dılde yazılmış bır makaleye rastlanır Istıhzalı bır örnekle, 'Dınar Tıp Bultenı'nde dıl bılgısı açısından yalan yanlış yazılmış bır Ingılızce makalenın anlamı ve amacı nedır? 7) Yazılan yazıların çoğu, dergının bılımsel amacı doğrultusunda en temel olçutlerı göz Önune alacak bır elemeden geçırılmez Çunku dergıye yollanan makalelerı ıçerık ve bıçım yönunden değerlendıren hakem kurulu yoktur Varsa bıle usulen dergılerın ön sayfasında yazılıdır Yazılar usulen bıle olsa hakem kuruluna yollanmaz ^. Biçimdeki aksaklıklaria ilgili ömekler: 1993 yılının ılk ayları, Norveç Kanser Hastanesı ve Kanser Araştırma Enstıtusu'nde Sıtopatolojı uzerıne uzmanlık eğıtımı goruyorum Kanser Hastanesı'nden zıyade, bır sanatevı aydınlığı, gorsellığı Bir Anı Kırıntısı ve Çağrıştırdıkları: 1 1 1 1 2 2 2 5 14 22 26 31 Bazı 'Uzak' Ülkeler 1 Etıyopya Jamaıka 1 1 Kenya Madagaskar 1 Ni|erya 1 Papua Y Gırne 1 Zambıa 1 Zımbabve 1 37110