Katalog

B İ L İ M KÜLTÜR Çalma, çeviri, taklit Bilimin üretilmediği ülkelerde bilim yazarlığından söz edilebilir mi? Vehbı Belgıl smanlı, bilım ve teknotojıye hemen hiçbır katkıda bulunmamış Nedenı üzennde durmuyorum O ayrı bir konu Bu yüzden kültür yaşamımızın büyük kısmı "çalma, çevın taklit" üçlüsu çevresınde bir kısır döngüden oteye gıdememiş Yazın tanhımızde bıraz ad yapmışlann, yapıtlannda neler ele alındığını şöyls bir ıncelerseniz önce çeviri ile karşılaşırsınız Dın ve üstelık Halife devletı olmamıza rağmen, dın felsefesınde, Gazatfnın (19581111) yapıtiannı (o da hepsını değıl) çevirmekten ve bunu bugün de sürdürmekten başka bir şey yapamamışız Tarıhımızı yabancılar yazmış ve yazıyor Coğrafyamız ıçın bu bıle olmamış Evlıya Çelebi'mızın (16111682) yazma on cıldı Batı kıtaplıklarında Bunların tam bir baskısını ve bılımsel değerlendırmesını de yapmamışız Dılımız hiçbır dılde görülmemış bir saldınya uğramış Arapın da, Acemin de, Turkün de anlayamadığı bir dıl yapılmış, bu akılsızlığa son vermek ısteyenlerı yerden yere vurmuşuz, vurmaktayız Unıversıtelenmız, şımdı de Ingılızce, Fransızca ders yapılan bilım yuvaları olmuş Unıversıtenın bir görevı de mıllı dılle bilım, felsefe ve teknolojı uretmek değıl mı? Edebıyatımız Tazmınat'a kadar Fars edebıyatının, bundan sonra da Batı edebiyatının "çalma, çevın ve taklıdı" değıl mı? Pelsefe, bilım ve teknolojı, determınız O mın benımsenmesı ile bir anlam taşır Bağdatlı Ruhı (ölm 1605) bu konuda şöyle dıyor "Derdın kıme açsan sana der hıkmetı vardır/ öldürdü bızı ah1 bılınmez mı bu hıkmet?" Osmanlı'ya felsefenın 'f'sının, bılımın 'b'sının gırmedığını Osmanlı Türklennde ılim" adlı yapıttan anlarsınız Abdulhamıt dönemınde, bir ara, Servetı Fünun (Bılımler Hazınesı) adlı dergı yayımlanmıştı, fakat bu da bir sure sonra Edebıyat Dergısı'ne dönuştu ve sonuna kadar öyle kaldı Durum bu olunca, ülkemızde bilım yazarlığından söz edilebilir mı? Batı da bilım adamlan yaptıkları ile tanınır Bızde ne ile? Lafla "Ayaklı kütuphane ıdı", "falandan feyz aldı, falana feyz verdı" "bütün meclıslerde aranırdı" Laf mı bunlar? " hazretlerının derslennı ve sohbetlenni takıb ederek zahırî ılımlerde büyuk âlım, batınî ılımlerde çok üstün bir velî oldu Hocalarının hayatlan boyunca hızmetlenyle şereflendı Onun vefatından sonra ırşad makamına geçıp dersler ver Ve Adnan Adıvar meye başladı Pek çok kımsenın hıdayete ve yüksek evlıyalık makamına kavuşmasına vesîle oldu " Bunun gıbı yüzlerce örrıek verebUinm Bız neden boyle olmuşuz? Neden bu kafadan kurtulamıyoruz? Sayın Ahmet Taner Kışlalı 27 Kasım 1094 tanhll gazetemızdekı yazısında bir olay anlatıyor Bakanlık mufettışı fizık dersını dınledıkten sonra, öğretmene şu uyanda bulunuyor "Bir dahakı sefere, elektnk olayını çocukiara "Mıraç" ile anlatınız " Kafaya bak sen Müfettış, kendısi nasıl anlatırdı mıracı elektnkle? "Tann Muhammed ı elektnkle yukarı çektı, aynı şekılde gen gönderdi" mı dıyecek? Bu ış o kadar çabuk olmuş kı dönüşte yatak soğumamış Bir testı devrılmış, fakat, suyunun akmasına vakıt kalmadan doğrultulmuş Elektnk nasıl anlatılır mıraç ile? Yahut mıraç elektnkle? Inanç alanında kalırsanız anlatılabılir Ama doğa guçlenyle bunu nasıl ızah edersınız? Çocuğun aklına binlerce soru üşmez mı? Sorduğu anda sıfır yer "Vay, kâfir, demek sen Kuran'a değıl, gâvurun fızık yasasına inanıyorsun?" Sorudan sonra çocuğun başına bu sefer arkadaşlan uşuşecek Nasıl savunacak kendını çocuk? Köktencı bir partı ıktıdara gelırse bu kafada adamlaria mı ış yapacak? Dın ile ınancı ayırt edemeyecek kafalar Işte benı bu korkutuyor Fızıkçı elektrığı anlattıktan sonra, "ama bunun bir ıstısnası var 'Mıraç'" mı dıyecek? Yanlış kuruldukları ıçın tersıne ışleyen kafalarla Afrıka ormanlanndakı vahşı kabıleler bıle yönetılemez Kapıtülasyonları başımıza bu kafalar belâ ettı Cenap Şehabettın'ı gene hatırlayalım "Yaşam kavgasında başarı ıçın sağlam kafa lazımdır fnsanlar da koçlar gıbı kafa kafaya döğüşürler" Tanhımız boyunca her yenilığe "Dın elden gıder" yaygarası ile karşı koydular Sonra ne oldu? Dın kaldı, ama devlet elden gıttı Hâlâ kurtarmaya çalışıyoruz Miraç ve elektrik Ingîltere'nin sincapları Anadolu'da bir halk sözü vardır "Kırlangıcın Zarannı Yemenlıden sor" dıye Sadece belırlı kışilere zararı dokunanlar ıçin söylenır Kırlangıç bızım ıçın yaz gelen kış giden bir hayvandır Saçaklanmızda yuva yapar Görunürde bızlere zararı yoktur Ama kahve yetıştırmekte unlu Yemenlı bu güzel kuşlardan yakınır Hayvan, galıba kahve bıtkılennı talan edıyormuş Keçılerın bızde orman fidanlannı, yeşıl sürgünlerı yemesı gıbı Kargalar da bızde yeni tohum atılan tarlaların baş belasıdır Bunların korkutulması ıçın ınsan bıçimınde korkuluklar dıkılır tarla ortalanna Ama, gelın görun kı, hayvanlar, gıdip bunlann üstüne konar Korkmak ne kelime? Ingılızın de grı sıncaptan canı yanık Bu sevımlı hayvan ağaç kabuğunu gövdeden ayırıp bıtkının kurumasına yol açıyormuş Sincap, evcıl hayvan satılan mağazalann bu çok sevılen hayvanı, kereste, odun gibı ürün yetıştırenlen zarara sokuyormuş Bunu onlemek ıçın ne yapılabılır? Hwhalde elde tüfekle bekleyemezsınız Sheffield Unıversıtesı araştırmacılan şunu önermış ağaç yetıştıricilenne Ormanın başlıca yerlenne konacak yem çanaklanna kanştınlan bir kımyasal madde hayvanın çıftleşmesını etkıazleştıriyor Hayvanın spermınden olacak yumurtadan cıvcıv çıkmıyor Benzer bir önlem Fransa'nın Atlantık kıyılarındakı martılar içın alınmıştı Orada martı yumurtalanna bir tür boya puskürtulüp yavru çıkması onlenıyordu Ikısı de guç ış Bir sozumuz daha var "Insanlarla ugraşmak, dağlaıia güreşmek" dıye Hayvanlaria ugraşmak daha mı kolay? Hayvan küçüldukçe derdı de büyüyor Kedipençesi Kimı bıtkılerin adlan düşündürücu "Kedipençesi" bunlardan bıri Bılımsel adı "Uncarıa tomentosa" Fransızlar kedı pençesi (gnffe de chat) dıyor Başka bir adı da "una de gato" Peru nun yağmur ormanlannda yetıaıyormuş Uluslararası araştırmalar bltkının ozellıkiennı saymakla bıtıremıyor Kımılen 1) Vırüs oldurucü, 2) Mıdebağırsak hastalıklannın çoğuna lyi gelıyor, 3) "Isopteropodlne" adlt bir alcaloıd de veriyormuş önce "alcaloıd"ı açıklayalım Bıtkılerde bulunan bu klmyasal madde güçlü bir iyıleştınci olduğundan ılaçlarda geniş bıçımde kullanılıyor Suda pek erımıyor, ama alkolde kolayhkla erıyor Ağızda enmedığınden tablet biçimınde veya alkolde erımış şeklı ile alınıyor Çoğu acı lezzette Belırlı bir mıktardan fazla alınırsa şiddetlı zehir etkısı yapıyor Başlıca alcaloıdler 1) Atropın belladonna'dan (güzelavrat otu) elde edlliyor 2) Cocaın, coca yapraklanndan, 3) Kafeln, çay ve kahveden, 4) Morfin, kodegin haşhaş 'takıfayondan, 5) Nıkotın, tütünden, 6) Kının ve kuınidin, Peru'dakı bir ağacın dış kabuğundan, 7) Stnknın, kargabüken ağacının (nux vemıca'nın) tohumundan Isopteropodine denılen maddenın özellığı "fagosıtoz" (phagocytose) üremesıne yardımcı olması Fagosıt, mıkroorganızmalan yıyerek vücudu hastalıklardan koruyan akyuvaıiar Dılımızde de, adı yadırganacak bıtkı çok Kımılen Horozıbıgı (amaranth), anasınababasına pay veren çıçeği (OrnsFransızc ıns germanıque), güzelavrattu (belladonna), cıvanperçemı (mılfoıl), buhur'umeryem (cyclamen), ebucehıl karpuzu (colocanth), peygamberçıçeğı (centaury) aslanağzı (snapdragon), aynkotu (couchgrass), oğulotu (baJmFransızcası cıtronnelle) Tabıî butün bu bıtkılerin de bırer hayırîı yanı var 40673