Katalog

GENETİK VEBİYOTI Genetikbiyoteknoloji devrimi ve 3 nsanların tüm özelliklerini taşıyan DNA'lannın analizleri, Türkiye'de de gündeme gelmiş ve bir çok özel kamu merkezlerinde ve üniversife laboratuvarlarında gerçekleştirilir olmuştur. Klinik uygulama amaçlı DNA analiziyle çeşitli kalıtsal ve virütik hastalıklar saptanmakta, adli tıp alanında DNA analizi ile ülkemizde kimlik tespitleri yapılmaktadır. DNA analizleri çeşitli sorunlar doğurmaktadır ve bu analizlerin yapılmasına ve analizleri yapan kurumlara uymalan gereken belli standartlar saptanması için çalışmalar yapılmaktadır. Dolayısıyla bu sorun Türkiye'nin de gündemine girmiş durumdadır. Konunun uzmanları dünyadaki gelişmelere paralel, ülkemizde de bu standartlann neler olması gerektiğini saptamak durumundadırlar. Aşağıda Çapa DETAM'dan Doç. Dr. Tayfun Özçelik'in * Dünya ve Türkiye'de bu sorunu ortaya koyan bir yazısını, * Klinik uygulama amaçlı DNA analizleri konusunda, Amerikan Insan Genetiği Derneği'nin tartışmaya sunduğu "üzerinde düşünülmesi gereken noktalar" yazısını sunuyoruz. * Adli tıp alanında DNA analizi ile kimlik tespiti konusunda yine ayne derneğin raporunu ise gelecek sayımızda okuyacaksınız. * Ayrıca, arka sayfalarımızda bulacağınız Doğan Yücel'in yazısı ise biyoteknoloji ve genetik alanındaki bu çok hızlı ilerlemelerin yarattığı sosyal sorunlar ve ahlakı tartışmaları özetliyor ve tartışmalara temel olan verileri vurguluyor. lişmeler, tek yumurta ikizleri hariç her bir kişi için özgün olan DNA profillerinin doğuşuna yol açmıştır. Çeşitli ülkelerde DNA profilleri, adli makamlar ve bilim adamlarının işbiıiiği ile cezai ve hukukı davaların çözümünde kesın delil sağlamak amacı ile kullanılmaktadır. Bu davaların kapsamına çeşitli cınayet ve tecavüz olaylarının çözümü, babalık (nesep) tayini ve diğer soy tayinleri girmektedir. lleride kimlik tespiti amacı için kullanılabilecek DNA profıli bilgı bankalarının oluşturulmasının yararlı olacağı çeşitli çevrelerde ciddi olarak düşünülmektedir. Bazı Amerikan eyaletlerinde, mahkum edilen tecavüz olayı suçlularının DNA profiline ait bilgi bankalarının oluşturulması için kanun hazırlanmakta veya kanun hazırlanması düşünülmektedir. Yine bu DNA profili bilgi bankalarının kapsamına havayoiu çalışanlan (kazalarda kimlik tespiti için) silahlı kuvvetler mensupları (şehitlerin tespiti için) ve tüm yeni doğanların (kaçırılmış bebekler ile ilgilı olarak) dahıl edilmesini savunanlar bulunmaktadır. Klinik ve adli amaçlı DNA analizleri Tayfun Özçelik* "Klinik uygulama amaçlı DNA analizleri" ve "Adli tıp alanında DNA analizi ve kimlik tespiti" son yıllarda tüm dünyada ve buna paralel olarak ülkemizde de gündeme gelmiş bulunuyor. Bu gelişmeye moleküler genetik veya bir başka deyişle rekombinant DNA teknolojisinde kaydedilen ilerlemeler neden olmuştur. Bunun yanında gelecekte yapılacak analizler için DNA bankalama işlemi çeşitli araştırma gruplarının üzerinde önemle durdukları bir konudur. Klinik amaçlı DNA analizleri, bazı noktaları itıbarıyla, diğer birçok tıbbi testten farklıdır. Birincisi, DNA'nın uzun vadeli saklanabilirliği elde edildiği sırada planlanmamış soruların gelcekte cevaplandırılmasını mümkün kılmasıdır. Ikinci olarak, DNA analizi yöntemlerinin arasında genelde az bilinen "bağlantı analizi" bulunmaktadır kı bu yöntemde incelemeyi yapan kişi bazı durumlarda sonuçları hatalı yorumlayabilir. Üçüncü nokta ise, DNA tanı yöntemlerinin sürekli bir gelişim içinde olması, her geçen gün yeni bir hastalık geninin bulunmasıdır. Bu nedenle bir DNA tanı laboratuvarının yöneticisinin ve yardımcı sağlık personelinin mevcut en yeni bılgıleri öğrenme sorumluluğu vardır. Bunun yanında geçen on yıl içinde, rekombinant DNA teknolojisinde kaydedilen bazı ge Bu örneklerin ortaya koyduğu gibi "Klinik uygulama amaçlı DNA analizleri" ve "Adli tıp alanında DNA analizi ve kimlik tespiti" konularında üzerinde düşünülmesi gereken noktalar bulunmaktadır. Bu noktalar üzerinde çeşitli ülkelerde klinik ve adli amaçlı DNA analizi alanlarında öncü olan kişiler uygun bilimsel tüzel kışiliklerin bünyesinde toplanarak çalışmalar yapmışlar ve bu "üzerinde düşünülmesi gereken noktalan" yayınlamışlar; ilgilı sağlık uzmanlarının ve hükümet temsilcılerinin aydınlatılmasını sağlamışlar; DNA banka ve DNA tanı laboratuvarlarının yönetjcileri için sertifikasyon işlemınin gerçekleşmesi yönünde tavsiye kararları almışlardır. Ülkemizde de "klinik uygulama amaçlı DNA analizleri" ve "Adli tıp alanında DNA analizi ile kimlik tespiti" son yıllarda gündeme gelmiş, çeşitli merkezlerde uygulamalı çalışmalar başlatılmıştır. Hiç şüphe yok kı önümüzdekı dönemdegerek DNA tanı testlerini yapan merkezlerin gerekse bu testlerin kapsamında incelenebilecek hastalıkların sayısı artacaktır. Bu nedenlerden dolayı, diğer ülkelerde olduğu gibi, Türkiye'de de moleküler genetik, klinik genetik ve adli tıp alanlarında öncü olan kişilerin bir araya gelerek yukarıda belirtilen hususları tartışabilecekleri uygun bir bilimsel platforma ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun yanında, bazı ülkelerde olduğu gibi, "Ad Hoc" komitelerinin oluşturulması ve konu üzerinde çalışmalar yapması çok yararlı olacaktır. 1988 ve 1992 yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri'nde "National Academy of Sciences" ve "Amerikan Society of Human Oenetics'in bünyesinde Ad Hoc komite Düşünülmesi gereken noktalar ler oluşturulmuş ve çeşitli raporla lanmıştır123 Bu raporlardan ikisinı sunuyoruz. Klinik uyt Amerikan Insan Genetiği Cemr DNA Analizi ve DNA Bankacılığı Komitesi Raporu'ndan alınm Uygun bilimsel platform "DNA tanı laboratuvarı", bir ha linde bu hastalığın tanısına; hastalıl sı olma durumunda ise taşıyıcı hali tine yönelık testleri yapan bir k' "DNA bankası" ise gelecekte yap nalizler için DNA depolayan bir k DNA tanı laboratuvarı ve DNA bant rada aynı kuruluşun bünyesindebı ler. •# DNA tanı laboratuvarı ve * bankası örnekleri direkt ola talardan mı yoksa sadece sağlık lanndan mı kabul etmelidir? DNA tanı laboratuvarı, örnekleı sağlık uzmanları tarafından başvur ğında kabul etmelidir; sağlık uzmar rabuluculuğu olmaksızın doğrudan aileler tarafından yapılacak başvur detmelidır. Sağlık uzmanı; 4018