Katalog

G E N E T İ K V E B İ Y O T E K N O L O J İ T A R T I Ş M A L A R I Biyoteknoloji devrimi ve yarattığı (nsan yaşamının önünde hem yeni ufuklar açan hem de ahlâki sorunlar yaratan devrimci gelişmeler. Genetik hastalıklarm genlerinin saptanması, doğum öncesi tanı, vücudun temel maddelerinin üretilmesi, gen tedavisi... Doğan Yücel* oplumsal gelişmeler gibi bilimsel gelişmeler de birikimler ve bu birikimleri izleyen sıçramalarla (Bilimsel Devrimler) olur. Son yıllarda bilim çevreleri yeni bir bilimsel devrime tanık oluyor: Biyoteknoloji Devrimi. Moleküler biyoloji, Watson ve Crick'in 1953'te DNA yapısını ortaya çıkarması ile ivme kazanarak Biyoteknoloji Devrimi ile taçlandı. Bu devrimin çekirdeğini ise Rekombinant DNA Teknolojisi oluşturuyor. Biyoteknoloji uygulamaları, kaçınılmaz olarak yanı sıra, etik (ahlaki) tartışmalar da getiriyor. Böylece, biyolojik araştırma ve uygulamalann özellikle tıp alanında yarattığı etik sorunlan ele alan bir disiplin olarak Biyoetik'in ağırlığı gittikçe artıyor. Bir süre önce nükleer teknoloji büyük etik tartışmalara neden olmuştu. Biraz da politik amaçlarla körüklenen nükleer savaş tehlikesi bugün büyük bir tehdit oluşturmuyor insanlık için. Dolayısıyla nükleer teknoloji uygulamaları ile ilgiii etik tartışmalar artık önemini yitirdi, yerini yaklaşık 10 yaşındaki biyoteknoloji devriminin uygulamaları ile ilgili etik tartışmalar aldı. T Biyoteknoloji uygulamalan kısaca şöyleözetlenebilir(i): 1. Hastalıklarm moleküler temeline Inebilmek. Biyoteknoloji özellikle genetik hastalıklarm (ömeğin talasemililer, hemoglobinopatiler) nedenlerini moleküler temelde koymada büyük yararlılık gösteriyor. Aynca kanser de içinde olmak üzere bağışıklık sistemi ile ilgili pek çok hastalığın moleküler temeli yoğun bir şekilde araştınlıyor. 2. Doğum öncesi tanı. Biyoteknoloji artık kalıtımla geçen ve kesin tanı konulması güç olan hastalıklarm doğum öncesinde tanılarının konulmasına olanak sağlıyor (örneğin kistik fıbrozis, Duchenne musküler distrofisi ve Huntington koresi). Biyoteknoloji, teorik olarak, tüm genetik hastalıklarm doğum öncesinde tanılannı koyabilecek potansiyele sahip gerçekte. Biyoteknoloji, eskiden çok güç elde edilen, özellikle insan kaynaklı maddelerin çok daha saf, çok daha ucuz ve bol miktarda üretilmesine olanak verdi. Biyoteknolojinin günümüzdeki en geniş kapsamlı uygulama alanı biyolojik maddelerin üretimi. Bu alanda özellikle hormonlar başı Biyoteknoloji Uygulamalan 3. Biyolojik maddelerin üretimi. etik tartışmalara neden olmaktadır. örneğin hastalıklarm moleküler temelini koymak, biyoteknoloji uygulamalannın en masumu, "şeytan bunun neresinde", denilebilir. Eşcinsel genetiğini ele alalım: Geçen yıl ABD biyomedikal araştırmalannın kalbi denilebilecek Ulusal Kanser Enstitüsü'nde yapılan bir çalışmada erkekte eşcinsellik eğilimini artıran bir çekiyor: Insülin, büyüme gen bulundu. Ancak, bulunan hormonu, alyuvar yapımını gen, basında yer alan haberleuyaran eritropoletin gibi... rin tersine mutlak bir eşcinselBu hormonlar eskisinden lik geni değil gerçekte. Yalnızdaha saf ve bol elde edileca bazı erkeklerde eşcinsellik biliyor artık. Üstelik insaneğilimini artıran bir gen. Bu daki hormonun tıpatıp aygen, büyük olasılıkla X kromonı. Eskiden insülin domuz zomunun uzun kolunun ucunpankreaslanndan uzun işda. Erkekteki X ve Y olarak gösterilen seks kromozomlalemler sonucu elde edilebirından X anneden, Y ise babalirdi. Büyüme hormonu ise, dan gelir. Yani eşcinsellik eğilihiç de hoş olmayan bir yolla kadavralardan elde edi BlyotoknoloJI kalıtsal olarak goltşen hastalıklara kasin tanı vo mudahalo mini artıran gen, "gay gene", anneden kalıtılır. Çalışma iki lirdi. Bugün bunlann yerine Imkanı verecek ama ustün İnsan yaratma flkrtnl de beraberinde g»tlbölümlü olarak gerçekleştirilcok... biyoteknoloji ürünü saf hormonlar kullanılmakta. miş. Birinci aşamada 76 eşcinsel erkeğin tüm genetik hastalıklara uygulanabilir. Biyoteknoloji, bunlardan başka çeşitli aailesi ve yakınlan incelenmiş. Ve bu eşGünümüzde gen tedavisi ailesel hiperşılann hazıhanmasında, insan kanındaki cinsellerin anne tarafından akrabalannda kolesterolemi, hemofili B ve ağır komçeşitli bileşenlerin elde edilmesinde (pıh(dayı ve yeğenler) eşcinsellik oranının bine immün eksiklik gibi hastalıklarm tılaşma faktörleri, pıhtı parçalayan normalin üzerinde olduğu saptanmış. Bu tedavisi için uygun görülmektedir (2). Yamaddeler, albumin, interferonlar, inbulguya göre, anneden kalıtılan X kromokın gelecekte gen tedavisinin uygulanateriökinler vb.) ve bazı laboratuvar testzomu üzerinde eşcinsellikle ilgili bir genin bildiği hastalıklarm sayısı büyük artış lerinin hazııianmasında devrim denilebilekalıtıldığı düşüncesi önem kazanmış. Angösterecektir kanımızca. Üstelik doğum cek atılımlara yol açtı. cak, karşıt görüş olarak da, araştırmada öncesi tanıdan sonra gen tedavisi cenin 4. Gen tedavisi. Gen tedavisi ile dehep anne tarafından etkilenen bir çevreüzerinde yapılabilecektir. Tek bir hücrede nilmek istenen noımal bir genin hastanın nin ele alındığı ve bunun eşcinsellik ora100000'den fazla gen olduğu düşünülüruygun görülen hücreleri içine sokulması, nını artırabileceği öne sürülmüş. Çalışmase (3), gen tedavisi ile ilgilenen bilimcileböylece dışandan sokulan bu genin ünın ikinci bölümünde ise 40 eşcinsel errin karşısında nasıl güç bir görev olduğu rünleri ile hastalığın tedavi edilmesi ya da kek kardeşin kestirilebilir. Kuşkuen azından geriletilmesidir. Genetik hassuz gen tedavisi o ölDNA'lan incelenmiş talıklarda hatalı gen ürünü genellikle haçüde de gelişmeye ve bu deneklerin % talı bir proteindir. Bu hatalı protein bir açık bir uygulama a Eşcinsellik kalıtsal ise 80'inden fazlasında enzim olabilir. örneğin ağır kombine lanı olacaktır. beş DNA zincirinve doğum öncesi immün eksiklik hastalığında adenozin den oluşan bir DNA Genetik hastalıkla saptanabilirse yol deaminaz adlı enzim eksiktir. Bu nedenbölümünün aynı olnn bazılann da hasle çocuklukta enfeksiyonlara karşı direnç duğu saptanmış (6). talığın nedeni, hatalı açacağı sorunlan çok azalır ve hasta çocuklar daha hayatBu bulgular eşgenin ürettiği proteilarının başlangıcında kaybedilir. Hatalı cinselliğin genetik nin ortamda bulun düşünün! genin ürünü hemoglobin gibi bir protein bir temeli olabilecemasıdır. Eğer hatalı de olabilir. örneğin orak hücreli anemiğini gösteriyor. Ve üretilmiş protein olde hemoglobin adlı kanda oksijen taşıbazı çevreler bu gen için tarama yapılamasa hastalık belirtileri olmayacaktır. Yayan proteinin globin zinciri hatalı sentezrak eşcinsellerin belirlenmesini önerini genin verdiği proteinin görevini yerine lenmiştir. Bu nedenle hastada anemi ve yor. örneğin askere alınmada bu tarama getirememesi değildir hastalığın nedeni. organ hasarlan görülür. Hatalı genlerin testlerinin uygulanmasını ve geni taşıyanProtein vardır ama hatalıdır ve bu hatalı neden olduğu daha pek çok genetik haslann askere alınmamasını savunuyoriar. proteinin varlıgı hastalığa neden olmaktatalık vardır. Bunlann çoğu henüz bilinmiAncak bu öneriler etik olmadığı için kabul dır. Bu duruma "Dominant (baskın) neyor. Kolay araştırılması nedeniyle, hegörmüyor. Çünkü henüz genin evrensel gatif etki" deniyor. Böyle durumlarda moglobin anomiallikleri iyi araştınlmıştır olup olmadığı belli değil. Aynca geni taşıhatalı genin susturulması öneriliyor. Bu ve bugün yalnızca hemoglobin anormalyan her erkek eşcinsel olmayabilir. Gergen tedavi yöntemi "Gen knockouf u" liklerinin sayısı 600'e yakındır. Çünkü bir çekte, eşcinselliği oluşturan karmaşık olarak adlandınlıyor. Gen knockout'u insan hücresindeki DNA miktan, orta büdavranışlann tek bir genle kontrol edilme yönteminin yakında Marfan sendromu, yüklükte 50000100000 proteini kodlayaolasılığı düşük. Nitekim 40 çift eşcinsel X'e bağlı dilate kardiyomiyopati ve adcak kadar büyüktür. Olasılık hesaplanna kardeşten 7'sinin (% 17.5) geni taşımadırenolökodistrofi gibi hastalıklarda uygugöre bir kuşakta bir gende mutasyon göğı görulmüş. "Gay gene"in eşcinsellik elanması beklenmektedir (4,5). rülme olasılığı 1000000'da 5'tir. Eğer herğilimine neden olduğunu kanıtlamak için hangi bir proteinin yapısı tanımlanabilirdaha çok sayıda eşcinseli kapsayan dase, bunu veren gen de izole edilerek taEtik Tarbşmalar ha ileri çalışmalar yapmak gerekli. Sonuç nımlanabilir. Dolayısıyla gen tedavisi tek ne olursa olsun, eşcinsellik gibi karmaşık Biyoteknoloji alanmdaki başdöndürübir gendeki bozukluktan kaynaklanan cü gelişmeler ve hemen tüm uygulamalar tgggttcacctcagt' ctggaagatactgatı cgcaggtcaacatgtr. attattaaattcctt >atcgagttcaga aat aca cat\ 40110