Katalog

PSİKOLOJİ VE TRAFİK KAZALARI Kimler daha çok kaza yapıyor? Trafik kazası yapanların genel zekâ durumları normal, ancak mekanik muhakeme yetenekleri ve tepki hızları geri... Bınnur Yt'iüyaprak* T rafik canavan can almayı surdurecek Bu oyle bır canavar kı bır turlu doymak bılmıyor Her ulkede yaşayan bu canavann ulkemızdekı turu daha da aç gozlu çunku öyle kı son beş yıl ıçınde 34 bın 488 kışıyı yuttuğu belırtılıyor (1) Bız bugun bu canavara psıkoloıı bılımı açısından yaklaşmaya, onunla ıletışım kurmaya, onu anlamaya çalışaca "Kaza" sozcuğu sozluklerde şöyle ta nımlanır "Hıç kımsenın kusuru olmadan, ıstenmeden ve anıden meydana gelen zararlı bır olgu" Oysa trafik kazalarında % 90 oranında suruculerın kusur ya da tedbırsızlığı bulunmaktadır (1) Buna gore trafik kazası' nıtelemesı pek de yukarıdakı tanıma uymamaktadır Belkı bır 'trafik feroru'nden soz edılebılır Psıkolojı alanında gelıştırılmış çeşıtlı testler kuüanılarak yapılan çalışmaiarda (2,3,4,5) kaza yapan suruculer aşırı bağımlı, gerıleme mekanızmaları kullanan, ıç gorulerı az olan bır kışılık orneğı vermışlerdır Bulgulara qore bu kışıler, bılınçlı ya da bılınçsız çevrelerının kendılerını kabul etmedığı ve ıhtıyaçlarını karşılamadığı ınancı ıçınde oldukları ıçın saldırganlık ve duşmanlık duyguları ıçındedır Hatta kaza yapmanın çevreye karşı umutsuzca "çağn" old»ğu ılerı surulebılir Zekâ yonunden yapılan olçumlerde trafik kazası sık yapan suruculerle yapmayanlar arasında "genel zekâ" yönunden kayda değer bır fark bulunmazken zekânın bazı yonlerı arasındakı farklar dıkkate değerdır Oyle kı kışının 'mekanik muhakeme yeteneğı' ıle yapmış olduğu kazalar arasında 0 57'lık negatıf bır ılışkı vardır Bu demektır kı mekanik muhakeme yeteneğ< fazla olan kışının kaza yapma olasılığı daha azdır Yıne kışının "tepkı hızı' (reaksıyon zamanı) ıle hatalı tepkı sayısı arasında ters yonde bır ılışkı bulunmuştur lık yapısına (daha doğrusu kışılık bozukluğuna) sahıp olduğunu ılerı surenler de vardır Ancak bu şekılde bır meslek grubunun tum elemanlarını kapsayan bır etıketleme' kesınlıkle geçerlı olamaz Kaldı kı psıkoloji bılımı boyle etıketlemelere karşıdır Bu nedenle tek bır kategorı yerıne çoklu kategorılemeye gıtme belkı daha gerçekçı ve geçerlı olabılır Buna gore uzmanlar bazı surucu tıplerı çızmektedır, şoyle kı, çalışıldığını goruyoruz Ankaralstanbul arasındakı mesafeyı 4 saatte almakla (pardon, sız 3 satte mı almıştınız) ovunen, arkasmdakı arabaya yol vermeyen, onundekılerı hep sollamak ısteyen kışı bu yolla doyum elde etmektedtr Kuşkusuz kı bu, psıkolojık yonden sağlıksız olduğu kadar yol açabıleceğı kazalar açısından da tehlıkelı bır doyum bıçımıdır Araçla bütünleşme Sosyal kimlik ve işin önemi Surucu olarak herkes bu söylenenlerden bıraz pay alır mı bılemem ama bu ışı 'meslek' olarak yapanlar ıçın söylenecek daha fazlası var Freud'a göre ınsanla yaşam ve gerçek arasındakı en kuvvetlı bağ '/ş'ıdır Çunku ınsanlar sosyal kımlıklerını yaptıkları ışle kazanırlar Bu nedenle 5 özellik Suruculerın kışılık ozellıklerını ınceleyen çalışmalar, fazla kaza yapanlarda şu 5 bzellığın olduğunu ortaya koymaktadır 1. Duşmanlık duygularını kontrolde guçluk 2. Gerılımı kontrol edememe, sozel veya fızıksel saldırganlık 3. Başkalarının haklarına ve ıhtıyaçlarına duyarsızlık 4. Gerçeklerle uzlaşamama 5. Sevgı ıhtıyacı ya da sevgıyı kaybetme korkusu Bu ozellıklere bakarak belkı bazıları hemen 'psıkopat' nıtelemesını çağrıştır mış olabılır Suruculerın psıkopat bır kışı * Egoıst (bencıl) sürüculer: Sadece kendını duşunen, başkalarının haklarına saygı gostermeyen ve trafik kuralla rını kendıne gore yorumlayıp kabullenenler Kendılerını dunyanın merkezı ve Yolların FaWi/'gorenler 1 * Gösteriş duşkunu sürüculer: Arabalarını çeşıtlı renk ve çıkartmalarla susleyen, değışık havalı kornalar takan, fı yakalı bır şekılde dıreksıyon kullanan, fıyakası nı gormesenız bıle kullandığı klakson ve muzık sesıyle geldığını yedı mahalleye duyuran suruculer * Hırslı ve heyecanlı suruculer: Dıreksıyon başında sureklı başkaları ıle yarış ıçınde olan, kendısıne yapıldığına ınandığı haksızlıkların acısını "herkesı sollayarak" çıkaran, sureklı heyecanlı olan, soğukkanlı tepkıler veremeyen suruculer * Savunma mekanızmalarına sığınan sürüculer: Her ne kadar yukarıdakı tıpler de savunma mekanızmaları kullanıyorsalar da bu gruptakıler ozellıkle "mantığa burume" ve "karşıt tepkıler kurma" mekanızmalarını sıkça kullanan suruculerdır Yaptıkları hataları mantıklı gıbı gorunen gerekçelerle açıklamaya çalışırlar Kurallara karşı çıkmaktan, ıstenılenın aksını yapmaktan 'sadıstçe' bır zevk alırlar ve kendılerını haklı göstermek ıçın yığınla neden bulur1ar Hangı tıpe gırerse gırsın suruculuk ve başka bazı mesleklerde bıreyın "ustun olma" ıhtıyacının meslek aracılığı ıle doyurulması soz konusudur Genellıkle ınsan larda doğal bır durtu olarak kabul ettığımız "başkalannı geçme çabasıustun olma ıhtıyacı" toplum yaşamı ıçınde yerıne gore bastırılır veya yuceltılır Ancak bırçok suru cude bu ıhtıyacın dıreksıyon başında kolay ve sağlıksız bır yoldan doyurulmuya Sürücü tipleri Bu meslek elemanlarını ıncelerken dıkkatı çeken onemlı bır ozellık şudur Yaptıkları ışten çok, kullandıkları araç ıle butunleşmışlerdır Kullandıkları araba ıle ozellıkle de 'dıreksıyon' kendılerını ıfade a racı, bazı psıkolojık ıhtıyaçlarını doyurdukları bır nesnedır öyle kı bazen araba bır erkeklık ve saldırganlık aracı olabılmektedır Dıreksıyon başında kendını daha guçlu hısseden surucu, sahıp olma, ustun olma, hakım olma ve yonetme gıbı psıkolojık ıhtıyaçlarını bu yolla tatmın edebılmektedır Bırçok surucu ıçın arabaları bır ozdeşım aracıdır Bu meslektekıler arasında (ulkemızde) yapılan bır araştırmada minibüs şoförleri arasında alkol kullanma oranı % 75'lere varıyor Alkol kullanma alışkanlığı ıle bazı psıkolojık ıhtıyaçlar ve kışılık o zellıklerı arasındakı ılışkıyı anımsatalım Çunku dığer sonuçlar buna bağlı olarak yorumlanabılır Mınıbus şoforlerınde kışılık yapısı olarak, aklına estığı gıbı davranan, acele karar veren tutarsız bır yapı ve ozellıkle ofkesınırlılık, saldır ganlık (sozel ve fızıkı agresıf davranışlar) gıbı ozellıkler sap tanmış Bu ozellıkler dığer araç suruculerıne gore daha yuksek duzeyde çıkmış ve bu durum en çok kaza yapma oranı ıle tutarlılık gosterıyor Yapılan araştırmalar, suruculerın eğıtım ve bılgı duzeyı ıle ışıne ılışkın tecrubelerı arttıkça hata yapma olasılığının azaldığını ortaya koyuyor 'Işe ılışkın sorumluluk' faktoru kazalarda krıtık bır oneme sahıp Kışının bılgı ve eğıtım duzeyı ıle sorumluluk alma duzeyı arasında onemlı bır bağıntı var O halde çozum yıne eğıtım Umarız butun bu açıklamalardan sonra ılgılı ve yetkılıler neler yapılabıleceğını duşunmeye başlamışlardır Hepınıze lyı yolculuklar önemli Açıklama: Bu yazının sahıbının surucu ehlıyetı yoktur Sadece psıkolojı ehlıyetı vardır Kaynaklar (1) Cumhurıyet Gazetesı 6Eylul1994 (2) Aydınalp, K (1972) Trafık kazalarında kışı psıkolojısının rolu" VIII. Ulusal Psıkıyatrı Kongresı (3) Spor Y (1987) Tralık guvenhğınde surucünun kışllığı Ile ılgılı sorunlar. TUSİAD Yayınla rı Istanbul (4) EtrubeyKurt C (1989) Şoforlerın Kaza Yapma Eğılımlerıne Ilışkın Bır Araştırma' Psıkolojı Semıner, sayı 67 Ege Unıversıtesı Yayını (5)Özum K (1972) "Turkıye de Trafik Kazalan ve Kazaya Karışan Şoforlerın Psıkoloıık Yonden In celenmesı VIII. Ulusal Psıkıyatrl Konresı (6) Osıpow S H (1983) Theorıes of Career Development (3 rd ed) Englevvood Clıffs, N J Prıntıce Hall meslek, bır bakıma kışının yaşam ıçınde kendını ortaya koyma, ıfade edebılme yoludur Bu noktada meslek psıkologlarının ırdeledığı 'mesleklere yönelme ve meslek seçmenın nasıl oluşup bıçımlendığı' soru su akla gelebılır Bu soru oldukça uzun bır zamandır psıkolojı bılımının gundemındedır öncelıkle Freud, kışılerın bır mesleğe yonelme surecının onların psıkoseksuel gelışımı ıle paralellık gösterdığını ıddıa etmıştır Bır dığer deyışle, ınsanlar bılınçaltı cınsel durtulerını 'lıbıdo' denılen cınsel enerjılerını meslek yoluyla, toplumca kabul edılebılecek bır bıçımde ve ustelık yucelterek doyururlar. Daha sonra ozellıkle 'kışılık temellı" kuramları savunan A. Roe ve J. Holland gıbı kuramcılar bıreyın kışılığı ıle seçtığı meslek arasındakı ılışkılerı ortaya koymaya çalışmışlardır (6) Bırçok goruşte temel olan duşunce kışılerın psıkolojık ıhtıyaçlarının meslek seçımını etkıledığıdır Yanı bız farkında olmasak da sevme, kabul edılme, ustun olma, aıt olma, kendıne saygı ozgur olma gıbı psıkolojık ıhtıyaçlarımızı karşılayabıleceğıne ınandığı mız mesleklerı seçıyoruz Tabıı, sahıp olduğumuz alternatıfler ıçınden Bu kısa a çıkkımadan sonra yıne donelım surucu luk mesleğını ıcra edenlere *Yrd. Doç. Dr.Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi 39612