Katalog

B İ L İ M KÜLTÜR Uenüs'te canlı olabilir mi? Bilim dünyasından 5 yeni haber Vehbi Belgil SOFRASAGLIGI Japonya'da elektronik çoban Japonya başlıca 4 buyuk ada ıle bırçok kuçuk adadan oluşuyor Yuzolçumu 378 000 km Bunlarda toplam 124 mılyon kışı yaşıyor Ama, ulkede yıne de ışçı sıkıntısı çekılıyor Guney Japonya'da ınekler, yemeğe, elekronık araçlarla çağrılıyor Her hayvanın boynunda elekronık bır çıngırak var Bundan bır ses gelınce hayvanlar yemek zamanının geldığıni oğrenıp o yone gıdıyorlar Tabiı kumanda çıftlık merkezınden verilıyor Tıpkı telefonun çalmasının ışadamını çağırması gıbı Mayvanlar, çağrı sesıne kulak vermeye ahştırılmış Pavlov'un köpeklerı gıbı Yuzlerce, bınlerce, onbınlerce hayvanı her an yemeğe gudecek adam azlığı bu yola başvurmayı gereklı kılmış Daha önce de, butun dunyada, sağım için de aynı şey olmadı mO Nüfusun artmasına uyumlu olarak artan ıneklerı sağmak, bılındığı gıbı, borularla emmelı hortumlarla yapılıyor Mılyonlarca ınek bu bıçımde sağılıyor Bunun bırkaç yararı var önce, >• * hayvanlar kendı sağım sıralarının (\ gelmesını beklemıyor Sutler kısa za^ manda toplanıp ışlenıyor Makıne ıle sağılan ıneğın memelerındekı kıllar ve pıslıkler sut kovasına duşmuyor celeyınce bunların yanardağı kullerı olduğu sonucuna vardılar Tozlar Vezuv veya Etna dan gelebılırdı Oysa, Italya'nın bu ıkı yanardağı da o yılı sakın geçırmlşlerdı Sonunda olay anlaşıldı Fransa'nın tam karşıtı olan Cava ve Sumatra adası arasındakı Krakatao yanardağı 24 Ağustos 1883 te patlamış yanardağın bulundugu adanın yarısı havaya uçmuştu Fransa dakı durum ıkı yıldan fazla surdu Kuller yalnız bu ulkeye değıl, obur ulkelere de yayılmıştı Tabiı, bu çapta bır Grönland'm Buz Vak'anüvisleri Tarıh yazarlarına muverrıh denır Fakat, bızde bır ara vak'anuvıs dendı Bunların gorevı devlet olaylannı kayda geçırmektı Bunlarda, olaylar kopuk kopuk kaleme alınırdı Arabıstan olaylarından bırıntn arkasından Rumelı'den, Anadolu dan bir olayla yazı surdurulurdu Grönland adası ıkı kusur milyon kılometre karelik yuzolçumu ıle dunyamızın tarıhı bakımından tam bır vak'anuvıs Ama, tarıh olaylarının değıl, atmosfer olaylarının Dunyamızı kaplayan hava kuresınde her an bırçok şeyler oluyor Endonezya'da bırden patlayan bır yanardağ, lav kusuyor, gokyuzune çeşıtlı gazlar, tozlar puskurtuyor 1884 de, Fransa da, bır gun hava karardı, guneş karardı, tuhaf bır sıs oğle saatlerını alacakaranlığa çevırdı, gök'un mavı rengı morlaştı Yerlere, masaların uzerıne, elbıselere çok ınce bır toz yağıyordu Kadınları toz temızlemekten bıkmışlardı Neydı bu ânf değışıklık Tabı, ılk akla gelen, "kıyamet belırtılerı' oldu Kutsal kitaplar dunyanın sonu demek olan kıyametten söz etmıyorlar mı ıdı? Ama, bılgınler konuyu oyle algılamadılar Toz zerrelerını mıkroskop altında ın patlama Grönland adasında da etkısını gosterdı Kuller adanın ezelî buzları uzerıne de yayıldı Somra onlar da yağan karlarla altlarda kaldı 110 yıl oncekı olay bıze son 2 yüz bın öncekı atmosfer olaylannı anlatıyor Buz katlarının ıncelenmesi, 50 bln, yuz bın, 150 bın yıl oncekı dunya ıklımlerının serpıntıleri Ile dolu Karbondıoksıt eskıden ne mıktarda ıdı, şımdı ne durumda? Hatta, buzlar ıçındekı boşluklarda o zamanlardaki atmosferden ornekler de var Bunların ıncelenmesi dunyamızın jeolojık tarıhine ışık tutuyor Guney Kutbunun buz tabakaları içın de aynı şey soylenebıhr « • Bırkaç ornek verelım ıncelemeler, 1986'dakı Çernobıl kazasından 1953'dekı atom denemelerınden, hatta 79 yılındakı Vezuv patlamasından ızler de taşıyor Dahası Endonezya'dakı Tambora yanardağının 1816'dakı patlaması ıle dunya ' yazsız bır yılı" nasıl geçırdığını bu tabakalardan öğrenmıştır Boyle bır ortamda proteınler ve DNA kebap olup pışer, enzımler eriyip gider Bu da canlılığın yok olması sonucunu doğurur Ama, bu göruş dunyamız ıçın geçerlidır Venus uzerınde, ordakı koşullara gore oluşmuş bır yaşam olamaz mı? Bız her şeyı kendımıze ve çevremıze gore değerlendırme alışkanlığındayız 1982 yılına kadar, Venus hakkındakı goruş bu ıdı Ama bu tarıhten sonra denızaltılarla 2500 metre derıne ınilmesı ıle her şey değıştı Bu derınlıkten çıkarılan 'ozel su" örneklerınde 300 derece sıcaklıkta yaşayabılen bakterıler bulunmuştur Bakterıler sadece yaşamakla kalmıyor, yaşamanın butun gereklerını de yerıne getırıyorlardı Seks yapıyor, çoluk çocuk sahibi oluyorl "Ozel su"dan maksat denız dibındekı delıklerden fışkıran sıcak sular Dunyada, yeryuzunde olduğu gıbı denız dıbınde de sıcak su kaynakları var Bakterıler bu suyun tçınde yasıyor Elektron mıkrokopu altında tıpkı dunyadakı bakterıler gıbı görunen bu mını mını canlıları öldurmek ıçin suyun soğutulması gerekıyor Soğutma, sıcaklığı kaynar su derecesine getırmekle oluyor Başka bır sorun Dunyamızda can?1 lılık ne zaman başladı? Herhalde, ıklımın bugunku duruma gelmesınden sonra değıl Ilk bakterıler de belki Venus tekıne benzeyen sıcak bır ortamda yaşamaya başladı, sonra kendılerını ılıklaşan ortama uydurdular ve bugunku canlıların dedelerını oluşturdular ^ Amerikalı Okyanusbilim uzmanı *J& John A Baross ve Judy Wdemlng bu *" goruşte Ama başka bılımadamları ' henuz boyle bır kesın sonucu kabul etmıyor Şişman çocuk sağlıklı mıdıp? Ayşe Baysal merıkan Dıyetetık Oerneğı dergısının son sayısında gorduğum bır yazı ılgımı ekti Bu Başkan Clınton a sunulan "Çocukluk Çağı Şışmanlığın önlenmesı başlıklı bır rapordu Ailelerln endışelerlnden bln çocuğunun yemek yemedığı ve zayıf olduğudur Gerçı yeterslz ve dengeslz beslenme yuzunden buyume ve gelışme gerıllğı ulkemızın önemlı bır sorunudur Bu sorun genelde ekonomık sosyal ve kulturel yönden duşük aılelerındır Çocuğunun zayıf olduğundan endışe duyanlar ıse genellıkle sosyoekonomık duzeyı lyı aılelerdır Çocuğun toplu olması sağlıklı olmasının bır göstergesı gıbı algılanmaktadır Ulkemızdekl bazı çalışmalar okul öncesı yaş grubu çocukların yaklaşık % 14 kadarının aşırı kılolu olduğunu göstermektedır Yuksek gelırlıler de bu oran % 19 a kadar çıkmaktadır Okul çağı çocuklarında şişman olarak değerlendırılenlerın oranı % 1015 arasındadır Buna göre ulkemızde de buyume ve gelışme gerıhğı kadar çocukluk çağı şışmanlığı da önemlı sorunlar arasındadır k Elektrikliotomobil Elektrıkle çalışan otomobıllenn zamanı gelmışe benzıyor Ikı nedenle Hava kırlılığı gıttıkçe buyuk boyut kazanıyor, petrolun ımkanları gıttıkçe azalıyor Yetmışlı yıllarda, Arap ulkelerı petrol fıyatlarını dort kat arttırınca dunya panik Içıne gırmışti Petrolun kullanılmadığı alan var mı Idi? Bu madde doğrudan doğruya kullanılmadığı yerlerde dolaylı olarak yaşamı etkılıyordu Benzın olmayınca kamyonlar çalışmıyor, urunler tarlalarda çuruyor, sahıplerı ıflas edıyordu Dolaylı etkı Şımdı, petrol "tu kaka" oldu Hava kırlılığine yol açıyor Isvıçre de bıle bundan yakınılıyor Bu ulkenın Zermatt denen bolgesınde 400 elektrıklı otomobıl çalışıyor Bunların zararı hava kırlıllğe yol açmasından değıl, fazla surat yapmalarından Isvıçre polısı, arabaların saatte 12 mılı (20 kılometreyı) aşmaması ıçın onlem alıyor Turıstlerın hızlı arabalardan yakınmaları buna neden oluyor Zermatt ta benzınlı arabalara musaade edılmıyor Çevreyı kırlettıklerı ıçın Yakın bır gelecekte. belkı bız de, aynı yola başvuracağız Turkıye, turızm ıçın "gelecegın ulkesı" Çocukluk çağı şişmanlığının oluşmasında 5 faktör önem taşır Bunlar kalıtım yaşam bıçıml aşırı besleme bılgısızlık ve ılgısızlık ve tıbbı nedenlerdır Kalıtım bıreyin şışmanlamaya meylını arttırmakla blrlikte çevresel faktorler daha da etkindır Bunlar arasında bebek besleme alışkanlıklan ve uygulamaları şışmanlığa zemın oluşturması açısından onem taşır Genellikle mama ıle beslenen bebekler •nne sutu alanlardan daha şışmandır Çocuğun yedıklerlnı başka çocukların yedıklerıyle kıyaslayarak sureklı tıkıştırmak şışmanlıkla sonuçlanır Her çocuğun vucudunun çalışma düzenl (metabollzması) kendlne özgudur Bazı çocuklar daha az enerjıyle metabolizmalarını surdururken dığerlerının aynı ışler ıçın da+ıa çok ener|i tuketmelerı gerekir Metabolızmaları yavaş olan çocukların aşırı yemeye yönlendırılmelerı şışmanlıkla sonuçlanabılır Çocuk bır kez şışmanlayınca arkadaşları ve çevreslyle ilışkılerınde guçluk çekmeye başlar Bu da çocuğu daha hareketsız yaşam bıçımıne yoneltır Çocuk arkadaşlarıyla oynama yerıne boş zamanını TV karşısında bol kalorılı aburcubur yemeyle geçırlr Bu durum şışmanlık derecesını daha da arttırır Çocuklukta şişman olanların yaklaşık % 70 i yetışkinllkte de şışmandır Yetışkın çağı şışmanlığı yuksek tansıyon koroner kalp hastalığı bazı kanser turlerı, gut, Tıp 2 şeker hastalığı kemık bozuklukları gıbı yaşam kalıtesını duşuren ve erken ölumlere neden olan bırçok kronlk hastalık ıçın rısk faktörudur Gerek şışmanlığın duzeltılmesı gerekse hastalıkların ı yıleştırilmesı önemll harcamaları gerektırdığınden ekonomık sorun olarak da rtuşunul mektedır Çocukluk çağı şişmanlığının önlenmesı ve lyıleştırllmesınde en etkın yöntem allenın eğıtı mıdır Her şeyden önce aılelerde şişman çocuğun sağlıklı çocuk olmadığı kavramı yerleşmelıdır Çocuk ılk 4 ay anne sutuyle beslenmelı daha sonra teker teker azar azar ek besınlere alıştırılmalıdır Çocuğun buyume durumu nun normal sınırlar ıçınde surmesı yeterlı ve dengelı beslenmenın en lyı göstergesıdır Venüs'te canlı olabilir mi? Gokyuzundekı kapıkarşı komşumuzun yuzey sıcaklığı 450 derecenın uzerınde 34013 <H JVv