Katalog

GENEL JEOLOJİ İlkbaharda kent daha çok ısınıyor, sonbaharda daha çok soğuyor.... Neden: Yoğun ve çarpık kentlesme Mehınet Karaca* Hafıze Karsan** ve Umıt Anteplioğlu** uresel ısınma, gunumuzun en buyuk problemlerınden bırı, ısınmanın nedenı konusunda genelde yaygın olan kanı, sera gazlarının (ozellıkle Karbondıoksıt) artması ıdı Fakat son bırkaç yıldır şehır ıklımı uzerıne yapılan çalışmalardan elde edılen sonuçlara gore bu ısınmada şehırleşmenın rolu hıç de kuçumsenmeyecek kadar fazladır (Kukla ve dığerlerı, 1986) 1970 lerden berı uzerınde sıkça uğraşılan Şehır (Urban) Iklımı çalışmalarından çıkan en onemlı bır sonuç şehırleşmenın şehır ıklımınde bır ısınmaya neden olduğudur Buna, bılımsel termınolojıde "Şehlr Isı Adau (Urban Heat Island)" adı verılmektedır Hann (1987) tarafından gozlenmış olan ' şehır ısı adası' olayı, kısaca şehır sıcaklığının çevresındekı kırsal bolgelere gore daha yuksek olması şeklınde tarıf edılebılır (Oke, 1978) O zamandan berı şehır klımatolojısı uzerıne yapılan bırçok çalışmada, geceleyın komşu kırsal bolgelerden çok daha yavaş soğuyan şehır bolgelerının çevrelerınden daha sıcak Kentlesme İstanbul'u ısıtıyor KARADENİZ 2. Çarpık şehırleşmenın Turkıye dekı en belırgın örneğı olması 3. En buyuk endustrıleşmış şehır olmasıdır Fakat Istanbul yukarıdakı nedenlerın yanı sıra şehır ısı adası çalışmaları ıçın bazı dezavantajlara da sahıptır Bunlar 1. Kuzeyguney arasındakı Karadenız ve Marmara Denızı nden oluşan farklı ıklım karakterı 2. Şehrı ıkıye bolen Istanbul Boğazı'nın varlığı 3. Topoğrafık yapısı Şekıl 1 de Istanbul nüfusunun yıllara gore dağılımı verılmıştır Bu şekılden de goruleceğı gibı şehrın nufusu 1950'ye kadar doğrusal olarak artmakta 1960 dan sonra ıse exponansıyel olarak artış gostermektedır 1960 dan sonrakı hızlı artış kanımızca Turkıye nın sanayıleşmeye başlamasıyla şehırlere olan goçun bır gostergesıdır (Şekıl 1) Bu çalışmada Devlet Meteorolojı Işlerıne aıt 6 buyuk klıma ıstasyonunun ve Kandıllı Rasathanesı nın Meteorolojı Laboratuvarı'na aıt maksımum ve mınımum gunluk değerlerı ıle 7 00 14 00 ve 21 00 de gozlenen sıcaklık verılerı kullanılmıştır 7 00, 14 00 ve 2100 gozlemlerınden gunluk ortalama değer oluşturularak, maksımum ve mınımum değerler ıle aylık ortalama değerler bulunmuştur Boylece uç tıp verı kaynağı oluşturulmuştur Bu uç tıp verı kaynağı uzerınde değışık tstatıstıksel yontemler denenerek ısı adası etudu yapıldı (Şekıl 2) Şekıl 2 Goztepe Kumkoy ıstasyonlarının mınımum (gece) sıcaklıkları• nın zaman serısı ıle bu zaman serısıne uygulanan lıneer regresyon eğrı1020 1930 1940 1950 1900 1970 1060 19902000 sını gostermektedır Bu eğrının eğimı YILLAR bıze kabaca o ıstasyondakı ılgıli zaman dılımı ıçındekı sıcaklığın artımı veya azalımını vermektedır 7 ıstasŞekil 1: Istanbul nüfusunun zamanla değisımi yondan elde edılen sonuçları şoylece ozetleyebılırız olduğu gerçeğı vurgulanıyor Şehırlerdekı ozellıkle beton turu yapılar ve asfalt yollar gunduz ısınmakta geceleyın ıse teşhls Goztepe 0 75°C / 64Yıl Florya 0 75°C / 55Yıl edılebılır ölçude bır termal kaynak oluşuKandılh 0 03°C / 8OY1I yor Bahçekoy 0 03°C / 42Yıl Dunyada halen yaşanmakta olan hızlı Sarıyer 010"C / 42Yıl ve çarpık kentlesme ıle yoğun nufus artışı Kumkoy 0 57°C ./ 40Yll bu bolgelerın ıklımınde bır ısınmaya neŞıle 0 45'C / 50Yll den oluyor Iklım bılımınde son yıllarda K MARMARA DENIZI Şekil 4. son 40 yılda Istanbul'dakı mınımum sıcaklıklanndakı degışım dağılımı (Noktalı bölgelm yerleşlm alanlannı gostermektedır) Eşsıcaklık eğrılen 0.25 aralıklıdır. nın blr beton yığınına donmesı ıle açıklanabıllnır Goztepe'de elde edllen sonuçları benzeri sonuçlar Florya'da da bulunmuştur Goztepe mlnlmum sıcaklık Sonuç ve önerller Isı adası etkısı ancak mınımum hava sıcaklıklarının dığer bır deyışle gece sıcaklıklarının artmasıyla gorulmekte Maksımum ve ortalama hava sıcaklıklarında bu etkı görulmemektedır Istanbul'un oldukça genış bır alana yayılmış olması, topoğrafyasındakı farklılıklar, çarpık şekılde kentleşmesı ve en onemlısı denızlerın varlığı, ısı adası etkısının araştırılmasına her ne kadar engel teşkıl etmekte ıse de şehır dıye tanımladığımız meteorolojı ıstasyonlarında pozıtıf (artan) bır trend (eğılım) bulundu Her bır ıstasyon ıçın yapılan mevsımsel ınceleme sonucunda genelde şehır ıstasyonlarında ılkbahar mevsımınde ısınma, sonbaharda ıse soğuma gozlendı En son olarak ıse urban dıye tanımladığımız ıstasyonlardan olan Goztepe ıstasyonunun dığer ıstasyonlarla olan fark serılerıne bakılmıştır Buradan elde edılen sonuçlardan bırıne gore urban ısı adası etkısı barız bır şekılde gorulmekte ve ısınma yapılaşan bolgeler yonunde artma gostermektedır Bu da 1960 lı yıllardan ıtıbaren gozlenmıştır Bu yıllar endustrıleşmenın ulkemızde varlığını yavaş yavaş duyurmaya başladığı yıllardır (Şekıl 4) Her bır ıstasyon ıçın son 40 yıllık mınımum sıcaklığın yıllık değışımıne bakıldığında kuzeydoğu ıle guneybatı doğrultusunda bır gradyana sahıp olduğu ve bu şıddetın kuzeye doğru gıdıldıkçe azaldığı gorulmuştur (Şekıl 4) Yapılaşmanın yoğun olduğu guney bolgelerde ısınma, kırsal olan kuzey bolgelerde ıse soğuma trendıne rastlanılmıştır Kukla, G Gavin J and Karl T R (1986) Urban VVarmıng Jour Clım Appl Met 25 1 / j / ^ ' I I I T 1 I I I 1917 1927 1937 1947 1957 1967 1977 1967 ı • • Kumköy minimum sıcaklık 1917 1927 1937 1947 YlLLAK 1957 1867 1977 1987 tartışma konusu olan Global Isınmanın ana nedenı olarak sera gazlarının artması gosterılmesıne karşın hızlı şehırleşmenın bu ısınmadakı rolu daha yenı anlaşılıyor Şehır ısı adası etkısı ulkemızde hızla değışen ve şehırleşen metropol alanlarda yeterınce ıncelenmemıştır Bundan dolayı bu çalışmada Istanbul pılot bolge olarak seçılmıştır Bu seçımdekı nedenlerı şoyle sıralayabılırız, 1. Yeterlı sayıda şehır, banlıyo (suburban) ve kırsal meteorolojık ıstasyonların olması Bu sonuçlara gore Kumkoy, Sarıyer ve Şıle'de soğuma, Marmara kıyısındakı ıstasyonlarda ıse bır ısınma gozlenmıştır Bu farklara bakıldığında açıkca gorulmektedır kı 60 lı yıllardan sonra Goztepe değerlerinde bır artış soz konusudur Bu da bugun Marmara kıyılarındakı aşırı ve çarpık bır yapılaşma ıle yeşıl alanların kaybolmaya başlama tarıhlerıyle çakışmaktadır Kadıkoy den Tuzla'ya kadar sahıl şerıdınde 1015 katlı bınaların hızla artması ıle 70 lı yıllara kadar korularla kaplı bu bolge Şekil 2: Goztepe ve Kumköy'de mınlmum (gece) sıcaklıklarının zamanla değışımı 12651270 Oke T R 1978 Boundary Layer Clımates MethuenCO LTD London 372 pp ' İTÜ Maden Fakültesi Genel Jeoloji Anabillm Dalı, Maslak 80626 istanbul " Boğazlçı Ûmversıtesi Kandılh Rasathanesi Meteorolojı Laboratuvarı, Çengelköy, istanbul.