Katalog

SAĞLIK İnsanı dağ nicin ve nasıl tutar? 3000 metre yükseklik ve 30 m. derinliğin ötelerinde insan için sorunlar başlıyor. Oksijen yetersizliği, hipoksinin klinik görünümleri, psikolojik etkileri... Muzajjer Çetingüç* termemıştır (14) Bu kuçuk oykulerın hepsı de, değışık koşullarda oluşan hipoksinin trajıkomık sonuçlarını yansıtmaktadır Hipoksi fizyopatolojisi İnsan bunyesının ortalama 3000 m yukseklığe kadar önemlı bır sorun olmadan yaşamaya elverişlı olduğu genel kuralına karşın, Tıbet, Peru, Hımalaya, And ve Alp dağları gıbı bolgelerın yerlılerı O ksijen yaşamın devamı ıçın en o nemlı gereksınımlerden bırı, belkı de bırıncısıdır Oksıjensızlık ANOKSİ, solunum havasındakı oksııen azlığı (veya vucudun yeterlı oksijen sağlayamaması) ıse HİPOKSİ olarak bılınır, her ıkı durum da vucut tonksıyonlarında olume kadar varan bozulmalara neden olabılır ğı sınırlar, 3000 m. atmosfer yuksekliği II* 30 m.su derinllğl arasıdır (12) Insanoğlunun yerkure yuzeyının uzerınde ve altında yaşamını surdurebılece Bılımsel merak veya macera eğılımlerınden olsun bazı ınsanlar bu sınırları zorlamışlar, bunyelennın elvermedığı koşullara kendilerını uydurmak ıçın rısk bahasına çahşmalar yapmışlardır Bugun varılan noktada, hipoksinin ınsandakı fızyolojık ve psikolojik etkileri, onlem ve çerelerı bılınmektedır Konunun onemını vurgulamakta yardımcı olabıleceğı duşuncesıyle, aşağıya beş kuçuk öyku alınmıştır Yunan mitolojısındeki Ikarus öykusune gore gore, Gırıt adası kralı Mınos, Mınator ısımlı azgın bır boğayı kapatmak uzere bır labırent yapılmasını emreder Deodalus ıle oğlu Ikarus oylesıne görkemlı bır labırent yaparlar kı, kral labırentın sırrını açıklamamaları ıçın babaoğulu da aynı labırente hapsettığınde, gerçekten çıkışı bulamazlar Bunun uzerıne balmumundan kanatlar yapıp, uçarak kaçmayı planlarlar Ikarus, uçmaktan çok hoşlanır, babasının uyarılarına aldırmayarak (muhtemelen, oksijen yetersızlıginın verdığı coşku ve sarhoşluk ve öforı ıle) yukselır, yukselır, guneşe yaklaştığı sırada balmumu kanatları sıcaktan erıyerek Ege denızıne duşer Boylece Ikarus, belkı de hem havacılığın, hem de oksıjensızlık sarhoşluğunun (hipoksinin) ılk kurbanı olur Ikıncı oyku, gerçek bır madencılık kazasının oykusudur 1897 senesınde Ingıltere'de Sır Foster ısımlı bır hukumet gorevlısı ve araştırmacı, bır maden kazası haberı uzerıne olay yerine ıncelemeye gıder Kazanın oluş nedenlerıni ve kurtarma çalışmalarını gozlerken, bır anda kendısı de oksıjensızlık ve karbonmonoksıt zehırlenmesıne uğrar Konunun uzmanı olarak her şeyı bılmesıne karşın, tehlıkelı bolgeye doğru ılerlemeye devam eder, sonra da yere oturarak kayıtsızlık ıçınde bır veda mesajı yazmaya koyulur Mesajında gıderek bozulan kalıgrafı ve ımha yanlışlarıyla sureklı aynı veda sözcuklerıni yinelemektedır (11,14) Dağcılıkla ılgılı olan uçuncu oyku, 29 000 feet ırtıfada, bır grup dağcının tırmanmalarını surdururlerken bırısının tukenıp yere yığılması uzerıne dığerlerının ne yardım çabası, ne de duygusal bır tepkı gostererek, "yorulmuş olmalı" deyıp yollarına devam etmelerı olayıdır (9) Son ıkı oyku I Dunya Savaşı'nda yaşanmıştıf Bır Ingılız pılot, yuksek ırtıfada uçarken duşman bolgelerının fotoğraflarını çekme gorevı sırasında, gereksız yere aynı bolgenın peşpeşe 18 fotoğrafını almış, sonradan nıçın boyle yaptığını kendısı de anlayamamıştır Aynı sıralarda bır dığer Ingılız pılot, 19 00 feet ırtıfada uçarken karşılaştığı duşman uçaklarının pılotlarına çok samimı bıçımde el sallamış, arkadaşlarının uyarılarına rağmen ateş açma veya kaçma davranışı da gos 4.5005.500 m. glbl yüksekliklerde yaşamalannı surdürebllmektedlrler; blllnen enü«tllmltbudur(12) Belırlı ırtıfalarda ek oksijen kullanmaksızın, sadece hava solunarak maruz kalınan hıpoksık hıpoksıye dayanma sureleri özet olarak aşağıya alınmıştır (2,3,4) Faydalanılablllr Blllnç Süresl IrtHa: Süre: 18.000 feet 2030 dk. 28.000 feet 3 dk. 40.000 feet 1520 an. 43.000 feet 912 tn. Hlpoksi kllnlğl Hipoksi, ayrı bır hastalık tablosu olmaktan çok, çevresel oksljen azlığına organızmanın tepkısı sayılmaktadır (15) 3ml/100gr.'dır(8) Daha önce aktarılmış olan oykulerden anlaşılabıleceğı gıbı, hipoksi daha çok madencı, dağcı ve havacılar ıçın potansıyel bır sorundur Her uç grup da, temelde oksijen yetersızlığıne uğramakla bırlıkte, oluş bıçım ve surelerı farklı olduğundan klınık belırtılerde de farklılıklar gorulmektedır örneğın dağcılarda hıpoksı saatler gunler, aylar hatta yıllar ıçınde oluşurken, havacılarda bu sureler dakıka ve sanıyelerle olçulur Klınık belırtıler aşağıdakı değışkenlere bağlı olarak nıcelık ve nıtelık farklılıkları gosterır Ne kadar ırtıfada alındığı yukselme hızı, bu ırtıfada kalış surelerı çevre ısısı, kışisel performans ve deneyım, beslenme, yorgunluk, alkol tutun ılaç kullanımı, stres aktıvite durumu vs (2,3 4 12,13) Okai|en azlığından en çok etkllenen dokular lae, retlna, mlyokard ve merfcez «Inlr slstemtdir. özelllkle beyin dokusu ok•ifene hasls ve oksl)eıwlzllğe çok hassaator. Beyının oksijen tuketımı dakıkada Hlpokslde genel klinik belirtiler Başagrısı, başdonmesı, yorgunluk, uykusuzluk, bulantı, kusma, ıştahsızlık sıyanoz, goruş bozulması. bellek ve yargı kusurları oforı duygusal dengesızlık, hallusınasyon, kas koordınasyon bozukluğu vs "dır Denız sevıyesıne veya en azından 3 000 m altına alçalma ve oksijen verılmesı temel tedavı ılkelerıdır (2 3 4 12 15) A) AKUT DAĞ HASTALIĞI: (Puna, Soroche) 33510