Katalog

BİLGİSAYAR DÜNYASI Hayat 'belirsiz mantığın' denetimine giriyop Japonların Fuzzy Logic yöntemiyle çalışan bilgisayar sistemleri insan beynine yakın işleyişiyle ara değerleri' işleme sokuyor. Elektronik ve bilgi işlem sistemleri belirsiz mantığın denetimine giriyor Tam uç yıldır Japonyanın Sendaı şehrinde metro trenlermın surüculerı hiçbir şey yapınadan ucret alıyorlar Bu suruculer bütun gun parmaklarını oynatmadan kabinlerinde oturuyorlaı Tum ışlen belırSİ7 mantıkla çalısan bir kontrolör yapıyor Bolirsiz mantıklı kontrol sistemi trenın hızlanması ve yavaşlamasını o kadar zarif sekilde yapıyor kı. yolcuların sıkı durmalarına gerek kalmıyor Sendai metrolarındaki yenilik Japonya'yı sarmiş bulunan bir belirsiz mantıklı ürünler dalgasının yalnızca başlangıcıdır Belirsiz mantıklı kontrolorler otomatik viteste arabalarda vıtes değişıkliği için en uygun hızı belirliyor. bira fabrikalarında sıcaklığı düzenliyor, el yazısını okuyor ve vıdeo kameralarda el sarsıntısının etkılerinı mınimuma ındırıyor. Belirsiz mantıklı kontrolör kullanımı bugün Japonya'da başlıca satış krıterı olmuş durumda. Araç ıçin ne kadar uygun olduğu önemli değil, eğer belirsiz mantıklı bir kontrol sistemi varsa satıs artıyor Belirsiz mantık teorisi 20 yaşında bir teoridir "Belirsiz mantık" (Ingilizcesi Fuzzy Logic) terimini bulan kişi Berkeley Kaliforniya Üniversitesinden profesör Lotfi A. Zamantık insanın düşünme [elirsizbenzeşimini yaratıyor. surecinin ğu zamana dayanır Bir Giritli tüm Gıritli'lerin yalan söylediğini ileri sürer O halde o yalan mı söylüyor'? Eğer yalan soylüyorsa, o zaman gerçeği anlatıyor ve yalan söylemiyor Eğer yalan söylemiyorsa, o zaman gerçeği anlatıyor ve yalan söylüyor. Her iki durum da bir çelişkiye yol açar, çünkü ifade hem doğru hem de yanlıştır. Bir kartın bir yüzüne "Bu kartın diğer yüzünde yazılı olan ifade yanlıştır", arkasına da "bu kartın diğer yüzünde yazılı olan ftade doğrudur" diye yazalım. Hangi yüz gerçeği anlatır. llk yüz gerçeği anlatıyorsa, orada yazılı olan cümle doğrudur, yani "kartın diğer yüzünde yer alan, ılk yüzdeki ifadenin doğru olduğunu söyleyen ifade yanlıştır, o halde ilk yüz gerçeği anlatmıyor. Arka yüzdeki ifadenin gerçeği anlattığını varsayarsanız yine benzer bir çelişkili sonuca ulaşırsınız. Bu kendi kendine atıfta bulunan ifadeler içinde klasik mantık çöker. Ama belirsiz mantık kolayca çözüm getirir. llk bilmecenin yanıtı "Giritli zamanın yarısında yalan yarısında doğru söylüyor, yani 0.50 yalan 0.50 doğru söylüyor" olur. Kart bılmecesının yanıtı da "kartın her iki yuzü de 0.50 gerçeği belirtıyor" olur. Belirsiz mantıkta tek kısıtlama, bir nesnenin tamamlayıcı guruplardaki üyelık derecelerinin toplamının bir olması koşuludur. Eğer hava yüzde 25 güneşli görunürse aynı zamanda yüzde 75 güneşli değil olmalıdır Böylece havanın yüzde 100 güneşli ve yüzde 100 güneşli olmaması gibi bir çeliskı onjenir Belirsiz Mantık Nedir? Tren yönetiminde belirsiz mantık sistemi deh'tir Geleneksel önermeli ve kestirimli mantık DOĞRU ve YANLIŞ veya SİYAH ve BEYAZ arasında kesin bir ayırım yapar. Belirsiz mantıkta ise, kesin şekilde tanımlanmamış ara değerler ele alınabilir ve BELKl ya da GRİ gibi belirsiz terimler bilgisayarın mantık işlemlerinde kullanılabilir hale gelir. Böylece bir bilgisayar insanın akıl yurutme ve karar alma süreçlerinin benzeşimini yaratabilır. Klasık mantıkta bir ifadenin ya 0 ya da 1 gerçeklık değerı olur. Eğer hava bulutlu ise, "Güneş parlıyor" ifadesi 0 gerçeklik değerıne sahıp olur Belirsiz mantıkta iso, bir itade 1 ile 0 arası gerçeklik değerlerine sahip olabilir Eğer güneş 0 25 gerçeklik değeriyle PARLIYOR ise, 0.75 gerçeklik değeriyle PARLAMIYOR olur. Bilgisayar işlemlerinde bu değerler NOT, AND, OR, IMPLIES ve IF AND ONLY IF if gibi işlem araçlarıyla bağlantıları kurularak kullanılır. Metro trenı örneğınde ölçülen hız ve konumla ilgili belirli değişkenler kıyaslana rak hızlandırma veya frenleme kontrolleri oluşturulur. Bu işlem normalde surücü tarafından elle yapılır. Eğer otomatik yapılacaksa, geleneksel yontemde, matematık bir model yardımıyla geliştirilmiş algoritmik prosedurler uygulanır. Belirsiz mantıklı sıstemde ise, modellenen şey teknik sistem değil, insanın treni yönetme şeklidir. Sürücülerle görüşülerek şu kural belirlenebilir "Eğer bir sonraki istasyona olan uzaklık kısa ve hız orta ise, orta fren kuvveti uygulanmalıdır" Bilgisayar sistemi için "KISA" veya "ORTA HIZ" terimlerinin tanımlı olması gerekir örneğin bir metro treninin normal hız alanı açıkça tanımlanmış sınırları olan bölümlere ayrılabilir Saatte 41 km orta hız sayılabilir, s^atte 39 km ise sayılmaz. Fakat bu tanımlama iki sorun yaratır. llk olarak, hıç bir surücü veya teknisyen orta, yüksek ve düşük hızlar arasında kesin bir sınır çizemez. Ikinci olarak bu tür değişmez sınırlara dayanan kontrolorler yolcuların sarsıntılı bir gezi geçirmelerine yol açar. Çünkü 39 ve 41 km/saat hızları arasında orta frenleme kuvveti kullanma kuralı ya tam olarak uygulanır, ya da hiç uygulanmaz. Açıkça "orta" voya "orta değil" olarak belirlenebilecek hız değerleri varsa da, onlar arasındaki sınırlar ve ara değerler bulanıktır. Bu durum belirsiz mantıklı kontrolörlerin temeli olan belirsiz mantığın devreye girdiği noktadır. Bu gri değerler mantığı düzgün ve dereceli bir geçışsağlar. Ingilizcesi "fuzzy logic" olan bu mantığa yukarda anlatılan özelliği temelinde "ara değerler mantığı", "bulanık mantık" ya da "gri mantık" da denebilir. Hangisi kulanılırsa kullanılsın, anlatılan ortak özellik bu mantığın dereceli niteliğidir. Belirsiz mantığı ilk tanımlayanlar onun temel anlayışının "her şeyin bir derece" sorunu olması olduğunu belirtıyor. Belirsiz mantık araştırmasının kökeni bu yüzyıl başlarında Bertrand Russel'ın modern küme teorisi ve mantığının çekirdeğinde eski Yunan paradoksunu buldu Belirsiz mantıkla sonuca nasıl erişilir? Belirsiz Mantığın gelişimi Kendine atıfta bulunan iladelerin analizi için hazırtanan bir diyagram Belirsiz mantık "eğer...ise, o zaman" şeklinde girdileri çıktılara dönüştüren kurallar kullanır. Girdi ve çıktı kümeleri arasındaki ilişkınin grafıği çizılebılır. Girdi ve çıktılar arasında kuralın oluşturduğu bağlantıları gosteren bir alan oluşur. Bu alanın büyüklüğü kuralın belirsizlik derecesini yansıtır Belirsizlik alanları bırbiri üstüne geçer ve iki veya daha fazla kural gelen herhangi bir girdiyi bir sonuca dönüştürür Son adım belirsizliği ortadan kaldırma aşamasıdır Belirsiz çıktı eğrisi tek bir nümerik değere dönüştürülür. Bu amaçla, eğri altındaki alanın ağırlık merkezi hesaplanır. Bu da tek bir değer şeklinde bir sonuç verir. Böylece niceliksel bir girdiyle başlayarak akıl yurutulur ve uygun ve net bir çıktıya erişilir. Belirsiz mantıklı sistemler ara değerleri de ele alarak daha uygun çözümler sağlıyor ve daha ekonomik oluyor örneğin bir havalandırma sistemi daha esnek çalışıyor Belirsiz mantıklı bir çamaşır makinası da 8 bit yerine yalnızca 4 bitiik bir yonga gerektiriyor Belirsiz mantık alanında Japonya önde gidiyor. Fakat Avrupa'lı bilim adamları o kadar yoğun bir çalışma içindeler ki, arayı kapatabilırler. Halen Japonya ve ABD'de de bu alana yoğun yatırımlar yapılıyor (Diyalog) Çevircn: Nczihe Bahur 33410