Katalog

IMLERİ evrimi karmaşıklarının küreme sonucu eski çekirdekler önünde büyüdüğünü göstermektedır. Bugün faal olan Japonya, Alaska'da Aleutlar ve Karayipler'de Barbados yığışım karmaşıkları da benzer bir yapıya sahiptirler ve benzer olaylar sonucu oluşmuşlardır. Şekil 4, bir yığışım karmaşığı ve bunun önünde geliştiği bir magmatik yayın kabaca geometrisini göstermekte ve yığışım karmaşığının zaman içınde nasıl büyüdüğünü sergilemektedir.. Yığışım karmaşıkları dalmabatma bölgeleri önünde gelişırler Bu bolgelerin üzerinde de gene Batı Pasifik'teki Japonya, Marianlar gibi örneklerınde görüldüğü gibı dalıp batan okyanus kabuğunun ve bunun jzerındeki manto kamasının kısmî ergıme3İ sonucu oluşan magmanın yarattığı ve adarını benzedikleri yay şeklinden alan "magmatik ada yaylan" bulunur. Magmatik ada yaylannda oluşan magmanın bileşimı bazalttan andezite, hatta riyolite kadar değişen bir spektrum sunar. Bu magmatik <ayaçların derinde katılaşmış karşılıkları olan gabro, dasit ve granitler de magmatik /ayların kökünü oluştururlar. Sokulum ve/ veya püskürme sıcaklıkları gabroda yaklaşık 1200C'dan granitte 600C'a kadar değişen bu kayaçlar, temasa geldıkleri evsahibı kayaçları da baştan ısıtarak yer yer yenıden billurlaşmalarına (başkalaşmalarına) neden olurlar. Zaten bu kayaçlann sokulum yaptıkları ortam, dalma batma bolgesı üzerinde yükselen magmanın önünde ilerleyen bir ısı cephesinin yükseldiği bir ortamdır (bkz. Şekil 4) Bu ısı cephesı de bolgesel ölçekte kayaçları başkalaşıma uğratarak daha. önceki dokuları baştan billurlaştırarak genellıkle sıkılaştırır ve kayaçlann sertliğini arttırır Bugunku ada yaylan üzerinde gelışen volkanizmanın ada yayının önundekı hendeğe bakan cephesi son derece keskindir (bkz. Şekil 4) Bu cephe onlarca mılyon yıl bulunduğu yerde durur ve ancak yayın önündeki yığışım karmaşığının genişliği dalma batma esnasında yayın altına dalan okyanus tabanının üstünün surekli kürenmesı sonucu belli bir değerin üzerine çıkınca magmatik cephe de okyanusa doğru büyüyen yığışım karmaşığı uzerine kayar. Bize Altaıdlerin bugunkü mımarıleri hakkındaen önemli ıpuçlarını veren ışte bu tür eski magmatik cepheleri tanıyabilmemiz oldu. Bu cephelerın tanınması bıze once bugün daha sonraki deformasyonlarla çok dağılmış olan Altaıdlerin ilksel geometrile rinı baştan kurma olanağını tanıdı Şekil 3'te bu cepheleri şekli daha da karıştırmamak için göstermedık Ancak bu cepheler genelde pembe ıle gosterilen yaşlı çekırdekler ile, yeşil ile gösterilen yığışım karmaşıklarının dokanağına paralel ve genelde ikıncıler ıçinde bulunurlar ve zaman içınde pembe çekirdeklerden uzağa doğru göç ederler Yığışım karmaşıklarının aynı yonde buyuduklerı de hatırlanırsa, burada kıt'anın okyanusa doğru buyumuş olduğugörülecektir Altaıdlerin ilksel geometrilerinin kurulmasında bir diğer önemlı ıpucu da pembe ıle gösterılen eski kıt'a çekirdeklerinden geldı Altaıdler içınde bulunan çekırdeklerin hemen hepsinde yaklaşık 800 ılâ 600 milyon yıl öncesi arasında kıt'a kabuğunun gerılıp parçalandığına Doğu Kazaklstan'da, irtiş Makaslama Hattının hemen güneybatısında dair izler ele geçti asırı yüksek ba&ınca maruz kalmalanna rağmen deforme olmamış Fay adı verılen büyuk yasbk lavlan. Yastık lavlarının ilksel oluşma alanlan genellıkle okyakırıklarla sınırlanmış nus tabanlarıdır. Bu lavlar burada eski bir okyanus varlığını, aşırı baderin çukurluklarda sınç metamorfizması da eski bir dalmabjttma zonunun işlevlerini işaçokelen kaba taneli ret etmektedir. ön planda Stanford Üniversitesi öğretim üyelerinden konglomera ve kum AmerikalıjeologProf. Robert G. Coleman. (Foto A.M.C. Şengör) taşları ve bunlarla yaşıt bir bazaltik volkaeski kayaç manyetizması ölçümleri, bu kanizma ile belirlenen bu gerilme rejiminin izyaçlann bugunku konumlarından çok uzak lerine aynı zamanda bugunku Ural dağlarıyerlerde kalıcı manyetizmalarını kazandıknın hemen batısında ve Yenisey nehrinin larını ortaya koydu. Şekil 5A'da gösterilen mecrası boyunca yaşlı Angara kıt'asının geometri tüm jeolojik ve jeofizık verılere göbatı kenarı boyunca da rastladık. Bu gözre bugün Altaidleri ve çevresindeki yapısal lemlerden şu önemli sonuçları çıkarmak elemanları oluşturan kayaç gruplarının yakmumkundu Önce, bugün Altaıd yapısı içinlaşık 600 milyon yıl önceki konumlarını gosde kuçük kuçük parçalara ayrılmış bulunan termektedir Bugün Altaidler içinde dağınık eski kıt'a çekirdekleri bahsi geçen gerilme bir halde bulunan eski kıt'a çekirdekleri, Sirejimı surerken buyuk bir olasılıkla tek bir yamlı ikizler gi'oı kafa kafaya yapışık duran parça oluşturuyorlardı Ayrıca bu tek parça Avrupa ve Angara kıt'alarının o zamanki da herhalde hem Uralların batısındaki Avdoğu kenarında uzun bir sahıl şeridi oluşturupa'ya hem de Yenisey boyunca Angara ruyorlardı Bu şeridin önünde henüz ancak kıt'asına yakındı Bu kıt'a parçacıkları üzeyer yer küçk yığışım karmaşıkları birikmiş rındekı 800600 milyon yıllık denizel çökeldurumdaydı (ör. 16ve 17no.lubirlikler) ler ve bunların bir taraflarında yaklaşık 600 milyon yıl önce dalmabatmamn başlamış Yaklaşık 430 milyon yıl önceki durumu olması, bunların bahsi geçen kıt'aların kegösteren şekil 5B'de ıse hem Avrupa ıle Annarında bugünkü Okinava ve Java adaları gara kıt'alarının birbırlerinden, hem de sagibi içlerinde gerilme rejiminin egemen olhil şeridini oluşturan kesimin bu kıt'alardan duğu magmatik yay sistemlerı olduğunu ıayrılıdıklarını görüyoruz Bir ada yayı şekşaretediyordu linde ana kıt'alardan ayrılan yaya, biz Kıpçak Yayı adını verdik. Bu yayın parçalarının Bilmecenın son parçası, bizzat Avrupa bugün bulunduğu yerlerde (genellikle kuve Angara kıt'alarından geldi Bu kıt'a parzeydoğu Kazakıstan ve ortagüney Rusya) çaları üzerinde bulunan 800600 milyon yıl eskıden genellıkle Kıpçak lehçelerı konuoncesı aralığında oluşmuş kayaçlarda hem Liitfen sayfayı çevlrinlz Rus hem de yabancı jeofizıkçilerce yapılan 3329 Şekil 2: Avrasya&a Altaldlerln ve çevrelerindekl büyük tektonlk yapıların konumları. Coğrâff temel Faik Sabri Duran'ın Kanaat Yaymlan tarafından yayınlanan Büyük AUas'ından alınmıştır (1971 baskısı: Viyana Coğrafya Enstitüsü, Ed. Hölzel). ,